Yerin Yapısı ve Oluşum Süreci Özet

1) Yer Yuvarlağının yapısı :
Yer yuvarlağının yapısı; güneş sisteminin ve evrenin oluşumu ile açıklanabilir 15 milyar yıl önce cihan çok
yüksek sıcaklık ve yoğunluktaki bir yapıdan, patlama sonucunda oluşmuştur
2) Yer Kabuğunun yapısı :
Yer, zamanla soğumaya başlamıştır Ve yerin iç kısmı ise hala sıcaktır Yer soğumaya başladıkça yeryüzü yavaş yavaş şekillenmiştir
Yer yüzünden yerin içine içten inildikçe her 33 metrede 1 C sıcaklık artmaktadır
Yer kabuğu dünyayı dışarıdan kuşatan bir tabakadır Taş kürenin en üstteki katını oluşturur
Yer kabuğunun daha aşağı katmanı ise bazalt birleşimindeki taşlardan oluşmuştur Bu yapıya sima denir

YER KABUĞUNUN MALZEMELERİ (KAYAÇLAR) :
1) Püskürük Taşlar :
a)İç püskürük taşlar : Yer kabuğu altındaki mantonun yer kabuğunun çatlak ve kırık kısımlarından tıkanarak soğumasıyla oluşan taşlardır (Granit)
b)Dış püskürük taşlar : Yer kabuğu altındaki mantonun yer kabuğunun çatlak ve kırık kısmından yeryüzüne çıkması ve soğuması ile oluşur (Bazalt ve andezit)
2) Tortul taşlar : Diğer yüzüne dış güçler tarafından getirilen maddelerin tortulanmasıyla (defalarca birikmesiyle) oluşur İçerisinde yer yer fosiller bulunur
a) Mekanik tortullar : Dış güçlerin etkisiyle getirilen çakıl, kum, kil gibi malzemelerin yeryüzünün çukur yerlerine birikmesiyle oluşur (Kum taşı, kıl taşı)
b) Kimyasal tortullar : Suda erimiş halde yer alan minerallerin suyun geçtiği yere çökelmesi veya tortulanması ile oluşurlar (kalker, alçı taşı)
c) Organik tortular : Hayvan, bitki gibi canlı kalıntılarının defalarca birikip katılaşması ile oluşan taşlardır (Tebeşir)
3) Başkalaşmış taşlar : Tortul ve püskürük taşları yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak değişikliğe uğraması ile oluşur (Mermer oluşumu)


YER YUVARLAĞININ İÇ YAPISI
Yer yuvarlağının dış kısmını yaratıcı katı tabakanın aşağıda manto denilen birim yer alır Manto, yer çekirdeğinin örtüsü durumundadır
Yer küre hacminin %80'nini manto oluşturur
Mantodan daha sonra yer yuvarlağının iç kısmını çekirdek oluşturur
Çekirdekte sıcaklık 4500 C bulur
Mantonun katı olan üst bölümü yer kabuğu ile birlikte taş küre olarak adlandırılır
Taş küre levha denilen büyük parçalar halindedir

JEOLOJİK DEVİRLER
Dünyamız şimdiki biçimini alıncaya değin öbür evrelerden geçmiştir Birbirinden ayrı bu evrelerden her birine jeolojik süre denir
Jeolojik zamanlar dört tanedir ve takriben 570 milyon sene sürmüştür Bu dönemde oluşan tortul taşlar, o dönemde yaşayan canlıların fosillerini içerir

İÇ ve DIŞ KUVVETLER
Enerjisini yerin içinden bölge kuvvetlere iç kuvvetler denir (dağ oluşumu, kıta oluşumu ve volkanizma dır)
Enerjisini güneşten alan kuvvetlere ise dış kuvvetler denir (akarsular, rüzgarlar, dalgalar)
İç ve dış kuvvetler birbiriyle sürekli çaba halindedir
İç kuvvetler yeryüzünün kabartılarını meydana getirirken; dış kuvvetler ise bunları aşındırarak ortadan kaldırmaya ve seviyesine yakın az engebeli düzlüklere (peneplen) dönüştürürler
Dış kuvvetlerin yer yüzünün yüksek kesimlerinin aşındırmasıyla elde ettiği malzemeler yer yüzünün çukur yerlerinde (okyanus, deniz) biriktirmesi ile jeoseklinaller oluşur Bunların kalınlığı binlerce metreyi bulur

Yer kabuğunun hareketleri :
Yer kabuğu bir tüm değildir Çatlaklardan ve kırık boşluklardan oluşur Yer kabuğu bir birinden bambaşka parçalardan oluşur Bu her bir parçaya levha denir
Bu levhalar manto üzerinde yüzer haldedirler Takriben yılda 12 cm hareket ederler

DAĞ OLUŞUMU ve TÜRKİYE'DE DAĞ OLUŞUMU

1) Dağ Oluşumu :
Okyanus ve deniz diplerinde biriken kalın tortul tabakalar (jeosenklinal) kıtalarının levha birbirine yaklaşması sonucu yan basınçlara maruz kalırlar
Bu alt basınçlar sonucunda jeosenklinal eğer elastik yapıdaysa kıvrılarak yükselir ve yer yüzünün kıvrım dağlarını oluşturur (Toros dağı)
Jeosenklinal eğer sert yapıdaysa veya önceden yükselmiş kıvrım dağları her yerde alt basınçlara maruz kalırsa kırılma olur Yükselen bölümlere horst, alçakta kalan kısımlara ise grabent denir Yüksekte kalan horstlar dağı oluştururken, alçakta kalan kısımlar, sonradan akarsuların gelişmesiyle ovaları oluşturur (Ege bölgesi kıyı kesimleri Burada bulunan boz dağlar kırılma sonucu oluşan horstlardır Bu dağlar aralarında bulun ve üzerinde benzer isimli akarsıların geçtiği bakırçay, bmenderes , ovalarında birer bunalım (grabent) alanlarıdır)

2) Kıta Oluşumu :
Yer kabuğunun geniş tabanlı alçalma ve çoğalma hareketleridir Bu alçalma ve artış hareketleri değişik biçimlerde olabilir
Kıtaların yükselmesi sonucunda su seviyesi geri çekilir Bu olaya denizlerin çekilmesi yani reogresyon denir Tam tersi durumuna da transregsiyon denir

3) Volkanizma :
Yer kabuğu altındaki kızgın mağmanın yer kabuğunun çatlak ve kırık yerlerinden yeryüzüne çıkmasına denir
Bu sırada yeryüzüne katı gaz ve akan maddeler çıkarır (karbondioksit, taş, kaya)
Lavların üst üste birikmesiyle zamanlar volkanik dağlar meydana gelir (KAğrı, Tendirek, Nemrut vb)
Volkan küllerinin yıllık birikmesiyle tüf tabakaları oluşur

4) Zelzele :
Yerkabuğunu yaratıcı katmanların yerlerinden oynamalarıyla hissedilen sarsıntılardır
Oluşumlarına göre yerel depremler ve tektonik depremler olarak ikiye ayrılır
Lokal depremler kısa sürede ve gizli alanda etkin olan yok edici etkileri eksik olan sarsıntılardır
Tektonik depremler daha şiddetli etkili alanı daha artı dolayısıyla yıkım gücü daha fazla olandır *