Tore Ne Demektir-Turk Toresi

Tore hakkında bilgi
tore nedir,anadoluda tore,
Tore, Adet, Gelenek, Gorenek

Tore Tanımı
Tore, bir toplulukta benimsenmiş, yerleşmiş davranış ve yaşama bicimlerinin, kuralların, gelenek ve gorenekklerin, ortaklaşa alışkanlıkların, tutulan yolların butunudur Yazılı olmayan halk kanunlarıdır

Turk Toresi

Divanu LUgatitTurkde tore evin en onemli yeri ve sediri olarak ifade edilirken, kavram asıl manası ile toru şeklinde gecmekte olup, gorenek ve adet olarak acıklanmıştır Buna gore;

1 Tore, Turk orf ve geleneklerinin kesin hukumleri birliğidir Orhun kitabelerinde toresiz bir devlet veya topluluk olamayacağı belirtilmiştir Bundan hareketle eski Turklerde kanunsuz veya hukumdarın şahsi iradesine bağlı bir yonetim şekli olmamıştır Dolayısıyla kağanlar emirlerini, yargıclar kararlarını toreye gore vermişlerdir Yani halk doğrudan doğruya torenin himayesindedir Bozkırlarda fiilen yaşanan hayatın zamanla hukukisosyal değer kazanmış davranışlarını ihtiva eden ve genellikle kanun manasına alınan tore (toru) , eski Turk sosyal hayatını duzenleyen mecburi normlar butunudur Bu butun, yani kanunlar, millidir Turklerde tore kanun manasına gelmekle birlikte, onunla sınırlı değildir Cunku yazılmış kanunlarla, yazılmamış teamuller de torenin icindedir Hatta, hukuki toreden başka dini, ve ahlaki toreler de vardır Dolayısıyla, Turk toresi, eski Turklere atalarından kalan butun kaidelerin toplamı demektir Tore, ahlaki, sosyal, siyasi bircok prensip koymuş, muesseseler kurmuş, insanlığa kendi hakikatlerini bildirmek ve onları sukUnetle refah icinde yaşatmak maksadıyla devlet gibi insanlığa en buyuk faydayı getiren yuksek bir merkez muessese vucUda getirmiştir Yani torenin devleti de, insanı kendi hakikatine goturmek maksadının bir vasıtasıdır Bu bakımdan tore buyuk bir ihtimalle eski Turk dininin adıdır

Turk toresi, oldukca sert ve kesin hukumler ihtiva etmiştir Cezaları ağır olmakla birlikte, tore, Turk cemiyetinin belkemiğini teşkil ettiği icin hic kimse bu cezaları haksız ve adaletsiz gormemiştir Torenin daima doğru ve adaletli olanı emrettiğini herkes baştan kabul etmiştir Cunku tore, milletin yuzlerce yıllık hayat tecrubesinden suzulmuş kaidelerden ibarettir

Gokalp, tore kelimesinin, Turk kelimesiyle aynı cevherden olabileceğini soylemektedir Buna gore, Turk kelimesi toreli manasına gelebilir

Tore ile birlikte kullanılan bir diğer terim de yasadır Yasa (yasağ) terimi Moğol istilasından sonra İslam tarih ve etnoğrafya edebiyatına girmiş ve yayılmıştır Gok Turkler, Hakanlılar ve Selcuklularda kanun ve nizam ifade eden toruture teriminin yerini tutmuştur

TORENİN OLUŞUMU VE GELİŞİMİ

Butun bozkırlarda belki binlerce seneden beri yaşayan bir tore vardır Buyuk Turk hukumdarlarının bizatihi kendileri, halkın sosyal yapısında yaşayan bu torelere tabi olmuştur Turk beyleri, devlet ve milletleri eskiden beri muteamil olan toreye tabi kaldıkca, Turk cemiyetinin hayatı tam yolunda ve normal olarak cereyan ediyor demektir; hukumdardan istenen de ancak bu torenin gecerliliğini temin etmektir

Tore uc kaynaktan oluşur Bunlar halk, kurultay ve handır Yani bir kısım tore doğrudan doğruya halk icerisinde zuhur eder Bunlar gelenek şeklinde nesilden nesle intikal eder İkincisi beylerin, kurultayda aldıkları kararlardır Ucuncusu ise bizatihi Hanın teşebbusleri ile gelişir Tore nesilden nesle intikal ederken, hakanlar ve beyler bunlara kendilerinden bazı şeyler ilave etmişlerdir Her buyuk tarihi olaydan ve yeni bir sulale tahta gectikten sonra tore, kurultaylarda gozden gecirilmiş ve bazı hukumlerin munakaşası yapılmıştır Ancak buradan Hanın tek başına istediği toreyi koyma selahiyetinin olduğunu duşunmek hatalı olur Nitekim, Bilge Kağanın Budizmin kabUlunu istemesine rağmen isteği reddedilmiştir

İslamla muşerref olmayı muteakip, toredin catışması bazı noktalarda goruldu ise de, hanlar ve beyler, aile ve askerlik işlerinde XV asra kadar toreyi tatbikten vazgecmediler Uluğ Bey gibi islam bilgini olan bir hukumdarın bir cok işlerde yasa, tureye ihtiyacımız vardır demesinin sebebi de budur

Selcuklu ve Osmanlılar, dedelerinden kalma teamullere Oğuz toresi derlerdi Ancak tore, yalnız Oğuzların teamullerinden ibaret değildir Butun Turkluk alemi icin gecerlidir

Tore gunumuzde de yaşamaktadır Nitekim Eroz, Yoruk ve Turkmen oymakları ile yaptığı araştırmalarında, tore kelimesinin kullanıldığını tesbit etmiştir Goruşulenlerin hemen hepsi kavramı El adeti, Turkmen toresi olarak dile getirmişlerdir

SOSYAL HAYATTA TORENİN YERİ VE ONEMİ

Orhun abidelerinde, bir cok yerde tore ve oneminden bahsedilmektedir

Yedi yuz er olup ilsizleşmiş, kağansızlaşmış milleti, cariye olmuş, kul olmuş milleti, Turk toresini bırakmış milleti, ecdadımın toresince yaratmış, yetiştirmiş

İli tutup toreyi duzenlemiş

Ustte mavi gok, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış İnsan oğlunun uzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş Oturarak Turk milletinin ilini, toresini tutuvermiş, duzenleyivermiş

Babam kağan oylece ili, toreyi kazanıp, ucup gitmiş

Turk, Oğuz beyleri, milleti, işitin: Ustte gok basmasa, altta yer delinmese, Turk milleti, ilini, toreni kim bozabilecekti?

Toreyi kazanıp, kucuk kardeşim Kul Tigin kendisi oylece vefat etti

Yine torenin onemini ifade etmesi bakımından Divanu LUgatitTurkde gecen ifadeler oldukca dikkate değerdir Nitekim bu ifadelerden birinde devlet gitse dahi torenin baki olduğu vurgulanmaktadır Buna gore vilayet (devlet) terkedilir ama tore terkedilemez: El kaldı toru kalmas

Bahaeddin Ogel, torenin devlet ve halk toresi olmak uzere ikiye ayrıldığını belirtmektedir Cıkış noktası olarak da buyuk oğlanla kucuk oğlanın devlet ve millet hayatında ayrı yerlerinin olmasını almaktadır Bu cercevede eski Turk toresine gore, babanın tahtına daima buyuk oğul cıkardı Halbuki halk toresine gore kucuk oğul onemlidir Cunku kucuk oğlan, babasının evinde oturan ve baba ocağını devam ettiren cocuktu Ancak buradan iki torenin birbiri ile catıştığı sonucu cıkmamalıdır Zira, devlet hayatı icin tecrube, dirayet ve bilgi onemlidir Bu vasıfları da en iyi taşıyan olarak buyuk oğlan gorulmektedir Ayrıca kucuklerin buyuğe riayet etmeleri daha kolaydır Ancak aile ocağının devamı meselesinde vazife tabii olarak kucuğe duşmektedir Buyuklerin sıra ile kendi ailelerini kurarak baba ocağından ayrılmalarıyla, en sona kucuk oğlan kalmaktadır Bununla birlikte, devlet hayatında buyuk oğlandan yana bir torenin bulunmasına rağmen, Turk tarihinde liyakat da onemli bir faktor olarak yer aldığından, tahta kucuk oğlanların gectiği de gorulmektedir

Torenin kendisini gosterdiği onemli muesseselerden biri de ordudur Halk ile ordunun butunleşmiş olduğu Turklerde, konargocer hayat tarzı halkı her zaman dinamik olmaya zorlamış, boylece guclu bir ordunun surekli olarak hazır bulundurulması elzem olmuştur İşte KaraHan Oğlu AlmanBet destanında, AlmanBet babasına İslamiyete girmesini teklif eder Ancak babası reddedince, buralardan gideceğini soyler Bunun uzerine babası il ve yurdunu toparlar ve oğluna hitaben şoyle der:

Gel, gitme ayrılma! Bu Geyik Kayasından!

Toremizle buyudun, yuğruldun mayasından!

Atamın yuvasından, Kecilerkayasından,

Gel gitme, ayrılma! Ananın yuvasından!

Yine Cinliler Meteden karısını isteyince, devlet ileri gelenleri bu duruma karşı cıkarken toreye vurgu yaparak Mete Hana şoyle derler Bu Tunghular, tore diye bir şey tanımıyorlar! Bu defa da Hatunumuzu istiyorlar! Biz onlara derhal hucum ederek, hepsini ortadan kaldırmağı teklif ediyoruz!

Tore muessesesinin onemi sadece toreye gosterilen saygı ve itaatten ibaret değildir Aynı zamanda Turk devletlerinde toreyi bilenlere karşı gosterilen derin saygı da onemin bir gostergesidir

SOSYAL BUTUNLEŞME VE TORE

Tore, sosyal butunleşmenin temel kaynağıdır Bilhassa normatif butunleşmenin temel kaide ve teamullerini tore sunmaktadır Torenin buradaki etkisi, geleneği temsil etmesinden doğmaktadır Cunku, bu normun oluşması ve kabul gormesi onun gelenekselleşmesine bağlıdır Gucunu gecmişten alan norm etkilidir ve kendi merkezi etrafında birleştiricidir Bu cercevede en guclu normlar tore olarak nitelendirilmektedir Tore buradaki gucunu, uzun gecmişe sahip olmasından ve gormuş olduğu genel kabulden almaktadır Sosyal butunleşmeyi temin etmesi acısından Divanu LUgatit Turkde torenin yayılması ile birlikte şaşkın kişilerin ayılacağı, kurtla kuzunun birlikte yuruyeceğini belirten şu dortluk dikkate değerdir

Endik kişi?

El toru yetilsun

Toklu bori yetilsun

Kadhgu yeme savılsun

Boylece torenin toplumun nizamının sağlanmasındaki fonksiyonu da oldukca kuvvetli bir şekilde ortaya cıkmaktadır Cunku sosyal nizam, ancak eksiksiz bir şekilde anlaşılan bir kurallar geleneği ile mumkundur Bu gelenek bizatihi torenin kendi icerisindedir Yuzyılların derinliğine kok salmış olan tore, buyuk bir birikim ve tecrubeyi temsil eder Bu bakımdan, milliyet bağının guclu kılınmasına hizmet eden de odur

TURK YONETİM SİSTEMİ OLARAK TORE

Tore, Turk sosyal hayatını duzenleyen kaideler butunudur Başka bir ifadeyle, kişiler ve zumreler arası munasebetleri duzenleyen; idarecilerle idare edilenler arasındaki işleri, hak ve vazifeleri belirten usullerdir24 Yonetim sistemine baktığımızda ise hukumdarın yetkilerini meclisler (Kurultay ve HukUmet meclisi) sınırlandırmakta, hem hukumdarın hem de meclislerin uzerinde ise Tore bulunmaktadır Ne halk ne de yonetim sisteminin herhangi bir unsurunun, cevresini torenin cizmiş olduğu normlar butununun dışına cıkması mumkundur Bu noktadan hareketle, Turk devletini kanun devleti olarak nitelendirebiliriz Cunku devletlerinin nevi şahsına munhasır bir yonetim sistemine sahip oldukları gorulmektedir Ancak, mutlaka bir isim vermek gerekiyorsa, eski Turklerde yonetim sistemine Tore Sistemi demek yanlış olmayacaktır Zira il gider, tore kalır


Alıntı