Psikiyatride ‘dikkat eksikliği’ skandalı

Psikiyatride ‘uyarı eksikliği’ skandalı Uyarı eksikliği ve hiperaktivite teşhisiyle ilköğretim çağındaki on binlerce çocuk boşu boşuna uyarıcı ve antidepresan hap kullanıyor Hâlbuki ilaçsız yöntemlerle tanı ve çare de mümkün Fakat nedense Türkiye’ye getirilmiyor ‘Hiperaktivite', ‘dikkat eksikliği’ ve ‘öğrenme zorluğu'; son yılların en fazla tartışılan ve giderek tartı kazanan rahatsızlıklarından Araştırmalara tarafından ABD’deki çocukların yüzde 3 ila 5’i dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşıyor İngiltere’deki oran, yüzde 1’in aşağıda Türkiye için şimdi net bir orandan laf edilemiyor Bu rahatsızlıkların çok tartışılmasının arkadaki planında, çare nedeniyle bir takım uyarıcı ve antidepresan ilaçların kullanılması var Teşhis konulan ve söz konusu ilaçlardan bahşedilen çocuk sayısı her geçen gün artıyor Maryland Üniversitesi’nden Prof Dr Julie Magon Zito, 2000 yılında yaptığı bir araştırmada, 4 sene içinde antidepresan ilaç kullandırılan çocuk oranında yüzde 200 çoğalma belirliyor İlaçlardan bazıları bir hayli ağır Prof Zito, ABD’nin kuzeyindeki 200 bin çocuğun durumunu inceliyor 25 yaş diliminde ağır hap tüketim oranı yüzde 1,25 612 yaş grubunda oran yüzde 3’e fırlıyor İlaçların çocukları nasıl etkilediğine dair zıt görüşler ortaya atılıyor Beyaz Saray, etkiyi belirleyecek araştırmalara fon desteği çıkıyor Ilaç firmaları yetişkinlerdeki olumlu sonuçlara bakarak iyimser konuşsalar da, reel şu ancak, ilaçların çocukları negatif etkileyip etkilemediği hemen şimdi bilinmiyor Türkiye’deki uzmanlar da birbirinden fazla farklı görüşler ifade ediyor Acaba hiperaktivite, dikkat eksikliği ve öğrenme zorluğunun belirtileri birbirleriyle nerede kesişiyor ve ayrışıyor? Hangi çocuklar uyarıcı ve antidepresan ilaç kullanmalı? Bu rahatsızlıklar neden oluşuyor ve nasıl teşhis ediliyor? Teşhisler ne değin isabetli? Yanlış tanı nedeniyle gereksiz yere ağır hap tedavisi uygulanan çocukları nasıl bir akıbet bekliyor? ABD, Kanada ve Japonya ile Avrupa ülkelerinde başvurulan ve rahatsızlıkları yüzde 97 oranında teşhis eden testlere Türkiye’de niçin istek edilmiyor? İlaçsız çare mümkünken, Türkiye’de neden yaygınlaşmıyor? Ebeveynleri fazla yakından ilgilendiren bu soruları uzun zaman ABD’de eğitim ve araştırma çalışmalarına katılan Psikiyatrist Tanju Sürmeli’ye yönelttik Hiperaktivite bir rahatsızlık mıdır? Dikkat eksikliği, beraberinde mi görülür, ya da o öbür bir olgu mudur? sırası gelmişken öğrenme güçlüğü nasıl değerlendirilmeli? Ebeveynler belirtilerle karşılaştığında ilk ilk olarak ne yapmalı? Beynimizin ön tarafında uyarı ve konsantrasyonla ilgili bir alan var Akademik başarımız için dikkatimizi vermemize yarıyor Bu bölgenin bağlı kısımlarında, dürtüsel davranışlarımızı kontrol eden bir yer var Beynimizin orta arka kısmında hiperaktiviteyle daha benzer bir alan var Ön bölge ile arka bölge arasında bir uyum olmalı Kimyasal ve elektriksel ahenksizlik oluştuğunda; uyarı, konsantrasyon, motivasyon ve hiperaktivite problemleri ortaya çıkıyor Hiperaktivite ne? Kendisini durduramayıp durup hesapsızca daima hareket halinde olması; dürtüsel davranışlarda bulunması, oturup yarım saat 45 dakika bir dersi sağa sola bakınmadan kendini verip dinleyememesi veya oturarak yapması gereken bir işte zorlanması Bu çocukların saldırgan davranışların da söz ediliyor? Hiperaktivite ile saldırganlık aralarında benzerlik görülse bile, tıbbi açıdan farklılar Agresivite dediğimiz saldırganlığın beynin ön bölgesi ile bağlantısı var Lakin her hiperaktif çocuk kavgacı, her saldırgan da hiperaktif değil İkisi bir arada da olabilir fakat saldırganlık hiperaktivitenin bir sonucu değil Hiperaktivitede bir kontrol problemi var Bu problem saldırganlık gibi tavır problemlerine yansıdığında hiperaktiviteyle beraber saldırganlık ortaya çıkmakta… Peki uyarı eksikliğini nasıl tanımlamalıyız? Normalde 6 yaş grubu 20 dakika dikkatlerini verebilmeli Dikkati koptuğunda birkaç dakika dinlenip toparlanarak bir 20 dakika daha verebilmeli Bunu yapamayanlar uyarı eksikliği içindedir Derste 510 dakika sonra sıkılırlar Dikkatlerini veremez, konuşmaya başlarlar Komik şeyler yapmaya yeltenirler Komik şeyler yapıldığında gülerler Cama bakarlar Dürtüsel olarak arkadaşlarını iterler, onlara kâğıt atarlar Derste diğer şeyler düşünürler Kalem ve silgiyle oynarlar Defteri, kitabı, sırayı karalarlar; bir şeyler çizerler Bunları birer dakika yaptığını düşünün Dikkatini toplamada zorlanan; eve geldiğinde de kendi başına oturup ders çalışamayan bir beyin… TEŞHİSTE HATA YAPILMAMALI Hiperaktivite ile dikkat eksikliği arasındaki ilişki beraberlik mi, aralarında sebepnetice ilişkisi de var mı? Sadece uyarı eksikliği grubu var Dikkat eksikliği ile hiperaktivite beraber olan grup var Hiperaktivitesi öne çıkmış, dikkat eksikliği az olan veya hiç olmayan grup da var Beynin elektriksel ve kimyasal düzensizliklerinde ifade ettiğiniz sübjektif soruyu cevaplamak fazla zorlama Çünkü bir network problemi oluyor Hangisi öbürünü tetikledi? Bu mu onu çıkartıyı anlatmak çok zorlama Yalnız uyarı eksikliği olan çocuklarda özel öğrenme zorluğu da olabiliyor Öğrenme zorluğu dikkat eksikliğinin tabii bir sonucu değil mi zaten? Yani çocuk dikkatini veremediği için öğrenemiyor… Hayır, üstelik keza öğrenmeyle ilgili merkezleri var beynin Öğrenme merkezleri beynimizin kulaklarımızın hemen arkasındaki temporal dediğimiz bölgede Burada elektriksel ve kimyasal bağdaşmazlık olanlar var Keza bir kısmında uyarı problemi var bu çocukların Hiperaktif grupta keza temporal bölgeleri etkilenmişler de var o kadar birbirleri içine girmişler ancak, Bunları sübjektif olarak ayırt edebilmek kuvvet Hele hastanın 1015 dakika görülebildiği yoğun merkezlerde daha da güç bu arada; otizmdeki öğrenme zorluğu ile bir ilişki laf konusu mu acaba? Onlar ayrıntılarıyla bambaşka Otizmde yeteri değin beyin hücrelerinin yapılmadığına; o bölgelerin gelişmediğine ve başka bölgelerin kontrolü aldığına dair yayınlar var Öğrenme zorluğunda sol ile sağ beyin aralarında zeka skorları açısından 1015 puan fark oluyor genelde Bunların bir kısmı uyarı eksikliği hiperaktivite hastalığını da beraber taşıyor Yalnızca öğrenme zorluğu çeken bir grup var Bunun yanı sıra uyarı eksikliği grubuna veya uyarı eksikliği hiperaktivite grubuna giriyor bazıları Özel öğrenme zorluğu içindekilerden bazıları dikkat problemi yaşıyor fakat dikkat eksikliği hastalığı grubuna girmiyor Kimi çocuklarda uyarı eksikliği var; fakat dikkat eksikliği hastalığı grubuna ve özel öğrenme zorluğu grubuna girmiyor Uyarı eksikliği ile özel öğrenme zorluğu arasındaki sınırları biraz daha netleştirebilir miyiz? Özel öğrenme zorluğu grubunda dikkat eksikliği; hatta yüzde 75’inde hiperaktivite de olabilir Çoğunlukla okuma, yazma, matematik ve algılamada daha bariz belirtileri olan çocuklardır Daha geri kalmışlardır yaş gruplarına kadar Anne babadan ve asıl okulundan alınan hikâyelerde öğrenmeyle ilgili problemleri daha üstteki seviyededir Matematik başarısı epeyce kötüdür Fakat bununla beraber okumada, anlatmada, kendini ifade etmesinde de zorluk olabilir Okuduğu bir şeyi organize bir şekilde anlatamayabilir ya da bu belirtilerden bir tanesini taşıyabilir Birkaç tanesini yaparken bir şeyi başaramaz öte taraftan örneğin sevdiği derste fazla başarılı olur Örneğin resimde Sağ beyini gelişmiştir çünkü Sözel ve sayısal performans sol beyinin gelişmesiyle ilgilidir ÇOCUK SEVDİĞİ KONUYA DIKKAT KESİLEBİLİR Hiperaktif ve uyarı eksikliği içindeki çocukların bazı işleri yaparken saatlerce oturabilmesinin sebebi bu mu? Beynimizin ön kısmı akademik başarı, motivasyon ve dikkat merkezimizdir Dürtüsellik de buradan sağlanır Ders veya öğretmen sevilmese de başarıyı karşılayan merkez Beynin orta kısmında ‘limbik’ dediğimiz bir sistem daha var Anne karnındayken gelişiyor Sevdiğimiz şeylere alaka duymamızı sağlıyor Beynimizin ön kısmındaki bölge düzenli çalışmasa da limbik sistem uyarı ve konsantrasyonumuzu sevdiğimiz bir işe yönlendirmemiz için devreye girebilir Bu durumda anne baba der fakat: Bak işine gelince saatlerce bilgisayarın başında her şeyi yapıyor Ama ders amaçlamak işine gelmiyorHayır, öyle yok işte Çocuğu sevdiği konulara ilgi gösterten beynin orta kısmındaki birim hasarsız, faal, çalışıyor Bu bölüm, öğretmeni sevdiğinde matematik, fizik, Türkçe gibi derslerde bile devreye girebilir veya bu derslerde geçen sevdiği bir konuda da işlev kazanabilir Bu Nedenle o derste veya konuda akademik başarıyı yakalayabilir çocuk Çocukların beyinlerinin iyi çalışmasında anne babaların rolü de laf konusu mu? Beyinlerin iyi çalışmamasında önemli faktörlerden biri de ebeveynin tarzı Yapamayan bir çocuğa yapacaksın diye zorlama kurulmamalı Onur Kırıcı sözler söylenmemeli Dayak asla Bu davranışlardan hiçbiri beynin iyi çalışmasına yol açmaz Böyle bir bilimsel egzersiz değil dünyada Bir beyin bir şeyi yapamıyorsa, taciz ettiğiniz ölçüde yapamayacak ülkü geliyor Daha da kötü duruma düşürüyorsunuz İkincisi kurallar koymayı ;durup, düşünen bir beyin olmayı öğretsinler çocuklarına Hayır demeyi, dediklerinde, çocuk ağlayıp zırlarsa, pes edip ‘evet’ dememeyi öğrensinler Yüzde 85 koydukları kuralda kalsınlar Çünkü çocuklarının beyinlerinin gelişmesini etkiliyorlar Peki bu gelişim hangi yaşlarda oluyor, dışardan ne dek etkilenebilir beyin bu süreçte? İki yaşından itibaren etkilenir 1,5 ile 7 yaş grubu arası çocuklar izlendi Televizyon ve bilgisayarla çok daha fazla uğraşan çocuklarda dikkat ve öğrenme zorluğunun okul döneminde çok daha yoğun olduğunu gördüler Bu, manyetik alan ve elektrik akımının sağlığa zararlı dalgaları artırdığını gösteriyor Diğer neler etkiliyor beynin gelişimini? Beslenme Bizim gibi ülkelerde karbonhidrat ağırlıklı gıda fazla pozitif Oysaki beyin; yüzde 80 oranında proteine, yüzde 20 de glikoz ve karbonhidrat türü besinlere ihtiyaç duyuyor Bizde tam tersi Hiperaktivite ve dikkat eksikliği türü rahatsızlıklar hangi yaşlarda teşhis edilmeli ve tedaviye başlanmalı? Çocuk esas okuluna gidiyorsa dikkat eksikliği ve öğrenme zorluğu orada belirtilerini gösterir ABD’de 33,5 yaşında durumu tespit edilen çocuklar var Biz de erken yaşta görebiliriz Ama daha ziyade ilkokul birinci sınıfın birincil 6 aylık döneminde teşhis konulur Bıkkınlık yaşanırsa doktordan takviye alınır Teşhis nasıl olmalı? Tabii fakat klinik gözlem birinci derecede manâlı Buna yeterince zaman ayrılmalı Çocuğun bakıcısına ve öğretmenine kadar gidilmeli ABD’ de geliştirilen yöntemler var 1998’de FDA onayı aldı Beynin elektriksel akımına bakılıyor Sonuç kaydediliyor Bir data tabanında kendi yaş grubuyla karşılaştırılıyor Bu yöntemle çocukta öğrenme zorluğu mu, hiperaktivitemi , dikkat eksikliği mi söz konusu; yüzde 97 oranında belirlenebiliyor DİJİTAL EEG VE TOVA TESTLERİ Neurofeedback yöntemindeki gibi mi? O işin tedavi aşamasında kullanılan bir yöntem Dijital EEG tanı yöntemi diğer taraftan keza TOVA testi var Bu da ABD’de çok yaygın Görsel ve işitsel dikkat 22 dakika her tarafında bilgisayarda ölçülüyor Dürtüsellik ve beynin hızı ölçülüyor Bu yöntemde de hiperaktivite uyarı eksikliği yüzde 85 oranında ayırt edilebiliyor Batı’daki üniversitelerde kullanılıyor Tedavide, ritalin ilacı mı etkin, yoksa Neurofeedback mi etkin, bu testle belirleniyor Son tanı unsuru kan testi Bu çocuklarda yüzde 80 oranında B 12 vitamin eksikliği görüyorum Kansızlık (anemi) da var Türk halkının büyük kısmında emilim problemi söz konusu B 12 sinir hücrelerini besleyen en kayda değer vitamindir Bunun eksikliği dikkat problemi, öğrenme zorluğu yapıyor Felç bile Hiperaktiviteye olan çocuğun şikayetlerini daha da artırabiliyor Dıştan çocuk hiperaktif görünüyor… Fakat gerçekten hiperaktif yok Bu nasıl ayırt ediliyor? Yüzde 97 hassasiyetle durumu belirten test (dijital EEG) ile TOVA testinde muhabere görülmediğinde ebeveynin çocuğa uyguladığı yetiştirme tarzına bakıyoruz Ebeveyn kural koyamıyor, çocuğun her istediğini yapıyorsa, bunun değiştirilmesi gerektiğini söylüyoruz Diyelim ama, hastlık ebeveynle ilgili… Davranışsal gelişse de sonuçta beyin etkileniyor ki hiperaktivite oluşuyor Davranışlar değiştirildiğinde, beynin hiperaktivite yol açan bölümündeki bozukluk iyileşiyor Yüzde yüz iyileşme oluyor mu? Her hiperaktivite, dikkat eksikliği ve öğrenme zorluğu beyindeki ilgili bölümlerin bozulması ya da ebeveyn yetiştirme tarzıyla oluşmuyor Çocukluk döneminde geçirilmiş ufak tefek travmalar, kafa çarpmaları gibi olaylar da bu hastalıklara sebep olabiliyor Dijital EEG ile bu travmalarda beyinde elektrik düzensizliği oluştuğunu görebiliyoruz Diyebiliyoruz ama, uyarı eksikliği genetik yok; kafa travmasıyla oluşmuş, beynin şu bölgesi etkilenmiş ya da hiperaktivitesi kalıtımsal olarak geçmedi ona Bu çocuklar boşu boşuna yıllarca hap kullanıyor Peki, bu çocuklar nasıl iyileşecek? Bir elektrik akımı düzensizliği tespit edildiğinde nöroterapi uygulanmalı Neurofeedback var Dijital EEG, Türkiye’de yaygın mı? Yok Biz hastalarımıza kullanıyoruz Türkiye’de neden yaygın yok? ABD Nöropsikiyatri Birliği Araştırma Komitesi, 2006 yılında bir defa daha, dikkat eksikliği ve öğrenme zorluğunun ‘Nörometric Inceleme’ dediğimiz beynin elektrik akımına bakıp veri tabanında incelemeyle, ayrılabileceğin kanıtlanmış olduğunu kabul ettiğini duyurdu FDA onayı bize neyi açıklama ediyor? FDA tasdikli bir yöntemi kullanmaları için bilim adamlarının literatürü okuması gerekli Okusalar, bu işe başlarlar Hiç vazgeçmezler Tıp fakülteleri ve eğitim hastanelerinde de mi yapılmıyor? Yapılmıyor Beynin elektrik akımını tahlil edebilmek için, bilim adamının bilgi tabanını satın almazı lüzumlu Kullandığım veri tabanı dünyada belirtilen üniversite ve kliniklerde var ABD’de yaygın Hollanda, Belçika, Almanya, Fransa ve İsviçre gibi Avrupa ülkeleri ile Kanada ve Japonya’da kullanılıyor Dijital EEG ile diğer hangi psikiyatrik rahatsızlıklar incelenebiliyor? Benzer yöntemle buhran olup olmadığına da bakabiliyoruz Ara Sıra ‘dikkat eksikliği hiperaktivite hastalığı', ‘manik bunalım’ ile karıştırılabiliyor Manik depresif dediğimiz bir rahatsızlık var Hastalığın bir takım dönemlerinde kişiler aşırı hareketli ve enerji dolu olabiliyor; dikkat problemi yaşayabiliyor Bu reel atlanarak, bu hastalara da dikkat eksikliği hiperaktivite tanısı konuyor Dijital EEG ile manik depresyon da yüzde 92 oranında belirlenebiliyor HAP KULLANIMI VE İLAÇSIZ ÇARE NÖROTERAPİ BIR KERE özel öğrenme zorluğunda hap önerilmiyor Onun tedavisi eğitim Dikkat eksikliği ve hiperaktivitede çoğunlukla ritalin kullanılıyor Prozac türü antidepresif ilaçlar ise beraberinde bunalım da varsa uyarı eksikliği hastalarına kullandırılıyor Fakat işin açıkçası çocuklara ilk etapta, çok gerekmiyorsa antidepresan verilmemeli Çünkü antidepresanların çocuklardaki etkilerine dair araştırma verileri değil az önce Neurofeedback yöntemi (Nöroterapi, ilaçsız tedavi biçimi) 1998 yılında FDA tarafından onaylandı ABD Nöropisikiyatri Birliği, 2006’da bir defa daha Dijital EEG ile dikkat eksikliği, hiperaktivite ve öğrenme zorluğu türü hastalıkların tanı edilebileceğini kabul ettiğini duyurdu Neuromedric analizi iki türü var Biri 6 yaş grubu üzerine, diğeri de sıfır yaştan itibaren yapılıyor Uyarı eksikliği hiperaktivite hastalarının yüzde 30’u yaş ilerledikçe hiperaktivitelerinden kurtuluyor Ama dikkat ve konsantrasyon problemi yaşam boyu devam ediyor Tabii oysa hap kullanımı da