madde döngüleri nelerdir

madde döngüleri nelerdir

A Su Döngüsü
Doğadaki su döngüsü denizler, karalar, göller, nehirler gibi cansız ortamla canlılar aralarında olur Bu sırada kısa döngü ve uzun döngü almak üzere iki ayrı döngü gerçekleşir Kısa döngüde denizler, göller ve nehirlerdeki sular buharlaşır Oluşan buhar, yağmur ve kar olarak yeryüzüne geri döner Uzun döngüde, karalardaki uçup gitme ve canlıların solunum, terleme gibi olaylarla verdikleri su buharı atmosfere karışır Bunlar, tekrar yağmur, kar olarak karalara ve denizlere döner Bunun bir kısmı da yer altı sularını oluşturur Suyun döngüsündeki dengenin bozulması, insan yaşamını olumsuz yönde etkiler



Su döngüsünü bozan esas etkenler;
* Atık suların, temizlenmeden su kaynaklarına verilmesi,
* Ormanların ve öteki yeşil alanların azaltılması,
* Yeraltı sularının fazla miktarda kullanılması,
* Hava kirliliği nedeniyle asit yağmurlarının oluşmasıdır

B Karbon Döngüsü



Karbon, canlıların yapısını oluşturan temel maddedir Bunun kaynağı da atmosferde ve sularda çözünmüş olan karbon dioksittir (C02) Fotosentez olayında, havadaki C02 yeşil ot gibi yaşama tarafından alınınca, C02'in karbonu fotosentez yapan canlılara geçer Bitkilerden besinlerle hayvanlara aktarılır bu arada besinlerin yıkılması sonucu oluşan C02 her yerde atmosfere döner Hem bitki ve hayvanların ölüleri ve artıkları, ayrıştırıcılar tarafından parçalanarak C02 oluşur Oluşan bu C02 her tarafta atmosfere geçer bu arada bitki ve hayvan fosillerinin toprak aşağıda uzun zaman kalmasıyla oluşan kömür, petrol gibi yakıtlar ve kurumuş bitki dokuları yanınca oluşan C02 de atmosfere karışır Bu Nedenle karbon, canlı ve cansız çevre aralarında devirsel olarak kullanılır



Fosil yakıtlarının fazlaca kullanılması ve yeşil alanların azalması sonucu atmosferdeki C02 miktarı gitgide artarak artmaktadır Atmosferde C02'in birikmesi, karbon döngüsünü olumsuz yönde etkileyerek sera etkisi yaratır Sera etkisi sonucu, yeryüzünden atmosfere bahşedilen ısı, C02 tarafından tutulur ve dağılması önlenir Bu olay yeryüzünün ısınarak buzulların erimesi ve sonuçta okyanuslardaki suların yükselmesi gibi olumsuzluklar yaratmaktadır

Karbon devrinin, dolayısıyla doğanın dengesinin bozulmaması için;
Yeşil alanların korunup artırılması,
Eski Kalıntı yakacak kullanımını azaltacak önlemlerin alınması gerekir Böylece doğanın ve insanlığın geleceği korunabilir

C Oksijen Döngüsü



Oksijen döngüsü de C02 döngüsüne çok aynı Doğadaki oksijenin bir kısmı atmosferde serbest oksijen molekülleri (02) hâlinde, bir kısmı da organik maddeler ve aynca C02, H20 gibi bileşiklerin yapısında bulunur Fotosentez yapan organizmalar, C02 ve H20 kullanılıp organik maddeleri üretirken ortama serbest 02 verirler Canlıların yaptıkları oksijenli solunumda, dışarıdan 02 alınır Solunum sonunda haricen C02 ve H20 verilir Bir yana da yanabilen maddelerin oksitlenmesiyle bu maddelerdeki ve havadan alınan 02 yeniden H20 ve C02 hâlinde dışarı verilir

Solunum ve yanma olayları sonucu oluşan CP2 ve H20, fotosentetik canlılar göre yeniden alınır Alınan C02 ve H20, organik maddeler ve 02 e dönüştürülür Böylece döngü sürüp gider

D Azot Döngüsü



Atmosferde bol miktarda (% 78) azot (N2) bulunmasına karşılık canlılar bunu aracısız alıp kullanamaz Canlılar, azotu ancak azot bileşikleri (azotlu maddeler) hâlinde alır Bu amaçla hayvanlar amino asitlerden, ot gibi yaşama çözünmüş azot tuzlarından azot gereksinimlerini karşılar

Azot döngüsü, kademeli olarak aşağıdaki gibi gerçekleşir
* Ölen organizmaların yapısındaki azot bileşikleri toprağa karışır Bir yanlamasına da hayvanların boşaltım arağı olan amonyak gibi azotlu maddeler de doğaya verilir
* Toprak ve sularda bulunan bakteriler bu azot bileşiklerini parçalar Parçalama sırasında farklı alanlara yönlendirilmiş maddelerin yanında amonyak (NH3) ve hür azot (N2) oluşarak ortama karışır
* Amonyak, kimyasal tepkimelerle amonyum tuzlarına dönüşür
* Bir Takım özel bakteriler, amonyum tuzlarını nitrit (N02) ve nitratlara (N03) dönüştürür Baklagillerin köklerindeki gibi azot bağlayıcı bakterilerle algler, havanın özgür azotunu nitrit ve nitratlara dönüştürür sırası gelmişken yıldırım ve şimşek da havadaki azottan nitrat oluşumunu sağlar
* Suda kolayca çözünen nitratlar, bitkilerin kökleriyle alınıp kullanılır Kullanılan azotla bitkilerin protein, nükleik asit gibi azotlu maddeleri üretilir Bunların bir kısmı bitkilerle beslenen hayvanların vücuduna geçer Azot oksitleri vb gazların suni olarak bolca üretilip kullanılması, ozon tabakasının incelmesine neden olur

Yukarıda sıralandığı gibi canlılarla cansız çevre arasında azot döngüsü gerçekleşir Azotun ana kaynağı olan atmosferdeki azotun azalmaması, azot döngüsü ve doğal dengenin bozulmaması için;
Gübre üretiminde hava azotunun fazla kullanılması engellenmeli,
Eski Kalıntı yakıtların aşırı kullanılması yerine güneşten, rüzgârdan enerji üreten alternatif enerji kaynaklarının kullanılması sağlanmalıdır

E Fosfor Döngüsü



Su, kayaların üzerinde akarken zamanla kayaların üstteki kısmını aşındırır bu vesileyle kayalardan parçalar kopup suyla sürüklenir Sularla sürüklenen fosfatlar denizlerin dibinde birikir Fosfatların fazla azı, balıkların ve deniz kuşlarının faaliyetleriyle bitmiş karalara döner Örneğin; deniz kuşları karalara bıraktıkları fosfat bakımından zengin dışkılarıyla (gübre) fosforun yeniden devreye girmesinde önemli rol oynar Balıkların, insan ve hayvanlar tarafından yenilmesiyle de fosforun denizlerden karalara geçmesi sağlanır Böylece fosfor karalardan denizlere, denizlerden yeniden karalara taşınarak döngü gerçekleşir

Tüm canlılar, DNA, RNA, ATP gibi molekülleri sentezlemek için fosfor bileşenlerine ihtiyaç duyar Fosforu, tümör suyla birlikte fosfat tuzlan hâlinde alıp organik fosfatlara dönüştürür Hayvanlar da fosforu içme suyuyla yedikleri besinlerle inorganik ve organik fosfatlar olarak alır Canlıların artıklarıyla ölüleri ayrıştırılınca fosfor bileşikleri tekrar doğaya dönerek fosfor döngüsü sağlanır *