Fiil (eylem)

Fiiller, iş ,oluş, durum ve hareket bildiren sözcüklerdir

“Yürü, gidelim; bu meslek olmaz dedi

Fiillerin sonuna “mek, mak ekleri getirildiğinde anlamlı olur



Bu akşam kardeşinin yanında var (eylem)

*Kardeşimin hoş bir evi var (ad)

Fiiller anlamlarına göre üçe ayrılır:

1) Nesne bölge, iş yani hareket belirten ve “neyi, kimi sorularına cevap veren fiiller kılış fiilleridir


Bu işi olsa olsa sen yaparsın

*Baba koruk yer, oğlunun dişi kamaşır

*Yemeğin tadını çok beğendik

*Mum dibine ışık vermez, derler

2)Nesne almayan, öznenin içinde bulunduğu durumu gösteren fiiller şart fiilleridir


Su uyur, düşman uyumaz

*Can çıkar, huy çıkmaz

*Teyzesi bize dün sabahtan geldi

3)Kendiliğinden ve vakit içinde gerçekleşen fiiller oluş bildirir


*Tekrar yeşillendi fındık dalları

*Genç yaşta ağardı saçlarım

*Korkudan beti benzi sararmış

*Bu eylemler “değişerek yeni bir dış görünüş kazanma anlamı verir

*Elleri, ayakları kabarmıştı

*Denize gidince epey bronzlaşmış

*Fiiller “me, ma,mez , maz ekleriyle negatif yapılabilir

*Gülme komşuna, gelir başına

*Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez

*Yoldan kal, yoldaştan kalma

*Geniş zaman eki olumsuz yapıldığında “mez –maz olarak değişir

*Nuh der, peygamber demez

*Fiiller tekil ve çoğul bütün kişilere göre haber ve istek kipleriyle çekimlenebilir

*Ben hazırlandım, bundan böyle gidebiliriz; dedi

*Erken yatın, yarın işe gideceğiz

*Koşul kipiyle çekimlenmiş fiiller ast cümlenin yüklemi olabilir

*Erken gelirse birlikte gidelim

* “yor eki yerine “mekte, makta eki de kullanılabilir

*O zamanlar büyük bir şirkette çalışmaktaydım

*Haber kipleri “süreanlamı taşır, istek kipleri “zamn anlamı taşımaz

* Derhal polisler gelecek, bundan böyle çıkalım

Çekimli fiil sorulduğunda “kip,birey, olumsuzluk ekleri alabilen ve yüklem olan fiiller kavranabilir

İçimden şu acımasız şüpheyi kaldır

*Ya sen gel ya beni yanına aldır

*Mecnun um, Leyla mı gördüm

Bir kerecik baktı geçti

Ne sordum ne de söyledi

Kaşlarını yıktı, geçti

*Cümledeki hak sayısı sorulduğunda “çekimli fiiller, fiilimsiler ve ilave – eylem alarak yüklem olmuş isim asilzade sözcükler sayılır

*Garibim,namıma Kerem diyorlar

*Hastayım, derdime verem diyorlar

*Aslımı el almış, harem diyorlar

*Maraşlı Şeyhoğlu Satılmış ’ ım ben

*Senin dudakların pembe, ellerin beyaz

*Al, tut ellerimi bebek, tut biraz

Fiillerde Anlam (zaman,kip) Kayması:

*Bir fiil kipinin kendi anlamı dıştan kullanılmasına “anlam kayması denir

*Kardeşim ve ben bu okuldan mezun olduk

Anadolu ’nun kapıları 1071 ’de açıldı(öğrenilen geçmiş zaman)

*Dün akşam komşulara gitmişler

Saçların fazla güzel olmuş

Eyvah,anahtar kapının üstünde kalmış!(Sonra fark etme)

*Yarın ama sınav için ders çalışıyor

İki yıldır ÖSS ’ye hazırlanıyor(sürekli meslek)

Az sonra en sevdiğim dizi başlıyor(gelecek vakit)

Yedi yıl önce bu şehre yerleşiyorlar(geçmiş vakit)

Her sabah geç kalıyor okula(geniş zaman)

*Haftaya bu işi de bitireceğiz

Bu iş sabaha mutlaka bitecek (dikte)

Karşıdaki adam Ali ’ nin dayısı olacak(gereklilik )

*Senelerdir tanırım, kimsenin işine karışmaz

Ben doğmadan önce kardeşim tifodan ölmüş(geçmiş vakit )

Biraz sabret, biz de eksik sonradan geliriz(Gelecek vakit )

Akşamki davete bu işi bitirir böylece gidersin(dikte)

*Şu binayı bir de ben göreyim

Arkadaşlar gürültüsüz olalım

*Yarın toplantının hazırlıkları yapmalıyım

Bütün bir saat sonradan burada olmalısın(emir)

Derhal İstanbul da olmalı, Boğaz da akarsu içmeli(arzu)

*Derhal burayı terk edin!

Allah ım sen aklımı koru!(rica)

*Fiiller ek –eylemin “idi, imiş, ise ekleriyle kullanılarak bileşik zamanlı yapılır

Sen gidersen yaşayamam

Ölürse deri ölür, canlar ölesi yok

Ben ölürsem, akşam üstü ölürüm

Gidiyordum gurbeti gönlümde duya duya

Akşamlar bir roman gibi biterdi

Üşürdüm, içim ürperirdi

Mesutmuş, seviyormuş kocasını

Söz olurmuş, olsun ; sevgilim yok misin?

Yağmurlardan sonra büyürmüş başak

Meyveler sabırla olgunlaşırmış

*Seri Halinde cümlelerde alaşım vakit eki son fiilde verilebilir

Beraber oynar, ders çalışır , film izlerdik

Erkenden kalkar, kahvaltıyı hazırlar, işe gidermiş

Beni arar, bulamazsa telaşlaşmasın

Ekeylemin üç görevi vardır:

1 Ad aristokrat sözcükleri yüklem yapar

Hastayım, yalnızım diğer taraftan param yok

Beş yaşındaydım, kimsesizdim

Hepimiz kardeşiz, Müslüman ız

Hastaysan, yorgunsan hiç gelme

2Kolay zamanlı fiilleri alaşım zamanlı yaapar

Böyle olacağını bilmeliydim

bir daha aramayacaksın

Babam öğrenirse çok kızardı

3 Basit zamanlı fiillere getirilen “dir ekeylemi cümleye olasılık, katiyet anlamı getirir

Bu konu kapanmıştır, artık bunu tartışmayalım(katiyet)

Babam geç kalacağımızı öğrenince fazla kızmıştı(olanak)

Ders bitmiştir, gidebilirsiniz (kesinlik)

Şu saatlerde evine varmştır(olasılık) *