Edebiyatta Söz Sanatları Nelerdir

Laf sanatları nelerdir, Türkçe söz sanatları, Edibiyatımızdaki Söz Sanatları

1)TEŞBİH(BENZETME)

Sözü daha etkin duruma getirmek için arasında alaka yer alan iki unsurdan güçsüzü olanı dinç olana benzetmektir
Benzetmede dört öğe bulunur:
a)Benzenen b)Benzetilen
c)Benzetme Yönü d)Benzetme Edatı
Bu öğelerin kullanılıp kullanılmaması açısından da üç çeşit benzetme vardır:
Çocuk tilki gibi uyanık biriydi

Küçük çocukcağız elma gibi kıpkırmızı yanaklarıyla gülücükler saçıyordu
Eş

Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden
Toprağa diz vuruşu dağ gibi zeybeğin

Binalar kale gibi olduğundan içeri
Btilen Bnen BE
girilemiyordu
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ancak feda?
Btilen Byen


Karısına yıllarca cehennem hayatı yaşattı
Btilen Byen

Tezgâhtar,yolculara: Pamuk eller cebe!
Btilen Byen

diye bağrıyordu

2İSTİARE(EĞRETİLEME)

Benzetmenin belli başlı unsuru olan benzeşen ve benzetilenden sadece biri kullanılarak yapılır
a)Açık İstiare:Benzeyenin bulunmayıp sadece benzetilenle yapılan istiaredir
b)Kapalı İstiare:Benzetilenin bulunmayıp yalnızca benzeyenle yapılan istiaredir

Bir hilal uğruna ya rab ne güneşler batıyor (Aİ)
Ay,altın ağaçlardan yere damlıyordu(Kİ)
Açtım avucumu altına tuttum
Ülkemizde üniversiteden mezun olmuş böylece fazla fidan bundan böyle meslek de bulamıyor(Aİ)
Bahar gelince bir ağızdan şarkılar söyler kuşlar(Kİ)
Bugün gökten inciler yağıyordu(Aİ)
Galatasaray,Fenerbahçe kalesine gol yağdırdı(Kİ)
Genç adamın sözleri,kızın yüreğini yakıyordu(Kİ)
Sanat,özgürlük bir ortamda tepe atar(Kİ)
Kurban olam,kurban olam,
Beşikte yatan kuzuya(Aİ)


3)KINAYE

Bir sözü hem hakiki ayrıca de mecaz anlamda kullanmaktır
Uyarı:Kinayede daha fazla mecaz anlam kastedilir
Mum dibine ışık vermez
Hamama giren terler
Taşıma su ile değirmen dönmez
Yuvarlanan taş suyosunu tutmaz
Alev düştüğü yeri yakar
Yaptığı hatayı anlayınca yüzü kızardı

4)MECAZI MÜRSEL(ISIM AKTARMASI)

Benzetme hedef güdülmeden bir sözün ilgili olduğu başka bir söz yerine kullanılmasıdır
İşe alınman için dün şirketle görüştüm(İnsan)
Yarın sınıfı 9H sınıfı yapacak(Öğrenci)
Toplantıya Milliyet gazetesinin güçlü kalemleri de geldi(Yazan)
Nihatın golüyle tüm stat ayağa kalktı(Seyirci)
O evine fazla alt bir insandır(Ailesi)
Bu olay üstüne tüm köy ayaklandı(Halk Müziği)
İstanbul'dan kalkan uçak hemen şimdi Adana'ya indi(Havaalanı)

5)TEŞHIS(KİŞİLEŞTİRME)

İnsan dışındaki canlı cansız varlıklara insan özelliği kazandırmaktır
Her teşhiste aynı zamanda kapalı istiare vardır
Güzel gitti diye pınar ağladı
Menekşeler külahını kaldırır
Bir sarmaşık uyanıyordu uykusunda
Geriniyordu bir eski duvarın sıvasında
Toros dağlarının üstüne,
Ay un eledi bütün gece
O akarsu ağır akar,halsiz mu bilmem,
Mehtabı hasta mı,solgun mu bilmem
Aheste çek kürekleri mehtap uyanmasın,
Eskici dükkanında asma saat,
Çelik bir şal atmış omuzlarına
Yalnızlığın okşadığı kalbime,yağmurlar küskün,
En hoş türküyü bir kurşun söyler
Bu akşam güz ne kadar serin,
Geceyi hasretle vakit

6)İNTAK(KONUŞTURMA)

İnsan dışındaki varlıkları konuşturmaktırHer intak sanatında teşhis sanatı vardır;ama her teşhiste intak sanatı yoktur
Deniz ve Mehtap sordular seni: Neredesin?
Maymun şunu anlatmak istemişti fikrince:
Nafile gitmez kötüye bir suç oluşturan verilince
Dal bir gün dedi fakat tomurcuğuna:
İçimde kanayan yara gibisin
Ey benim sarı tamburam!
Sen ne için inilersin?
İçim oyuk,derdim büyük
Ben onunçün inilerim
Ben fakat toz kanatlı bir kelebeğim,
Ufacık gövdeme yüklü Kaf dağı
Adam elini uzattı,tam onu koparacağı sırada menekşe: Bana dokunma!diye bağırdı

7)TECAHÜLİ ARİF

Manâ inceliği meydana getirmek için herkesçe bilinen bir gerçeği bilmiyormuş gibi aktarmalıdır
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?
Benim mi Allahım bu dolgun yüz
Sular mı yandı,niçin tunca benziyor mermer?
Geç fark ettim taşın sert olduğunu
Gökyüzünün diğer rengi de varmış,
Su insanı boğar,ateş yakarmış
Şu karşıma göğüs geren,
Taş bağırlı dağlar mısın?
Saçların dalgalı,boya mı sürdün?
Gelmiyorsun bundan böyle,bana mı küstün?
İçimde kar donar,buzlar tutuşur,
Yağan ateş midir,kar mıdır bilmem
8)HÜSNİ TA'LİL
Sebebi tanıdık bir olayın meydana gelişini,hakiki sebebinin dıştan diğer,hoş bir nedene bağlamadır
Gül bahçesi sevgiliden haber geldiği için
Süslendi ve hoş kokular süründü
Yoksun diye bahçemde çiçekler açmıyor bak
Senin o gül yüzünü görmek için
Sana güneş bakmak için doğuyor
Benim kaderime ve yalnızlığıma
Irmaklar bile ağladı
Rüzgar gökte bir gezinti,
Üşürüz her akşam vakti,
Ne sıcak vücutlar gitti,
Toprağı ısıtmak için
Güller kızarır utancından o gonca gül gülünce
Sümbül bükülür kıskancından kakül bükülünce
Bir lahza önce görülsün diye Akdeniz,
Toroslarda ağaçlar hep çocuk kalır
Toros dağlarının üstüne
Ay, un eledi bütün gece

9) MÜBALAĞA (ABARTI):

Sözün etkisini kuvvetlendirmek için bir şeyi olduğundan daha fazla veya olduğundan daha az göstermektir
Manda yuva yapmış söğüt dalına,
Yavrusunu sinek kapmış
Alem sele gitti gözüm yaşından
Bir ah çeksem dağı taşı eritir,
Gözüm yaşı değirmeni yürütür
Bir gün gökyüzüne otursam,
Evlerin tavanlarını birer birer açsam
Sıladan ayrıyım,gözümde yaşlar,
Sel olup taşacak bir gün derinden
Sana olan aşkım dağı taşı eritir,
Gözümdeki yaşlardan bir deniz olur
Ben fakat toz kanatlı bir kelebeğim,
Küçücük gövdeme yüklü Kaf dağı
Sekizimiz odun çeker,
Dokuzumuz alev yakar
Kaz kaldırmış başın bakar
Kırk gün oldu ,kaynatırım kaynamaz
Sana kuytu gelmeyecek makberi kimler kazsın?
Gömelim gel seni tarihe desem,sığmazsın
Bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır

10)TEZAT (KARŞITLIK)

Arasında ilgiden dolayı,birbirine zıt kavramları bir arada kullanmaktır

Ağlarım anı geldikçe gülüştüklerimiz
Neden böyle düşman görünürsünüz,
Yıllar yılı arkadaş bildiğim aynalar?
İçimde kar donar,buzlar tutuşur,
Yağan alev midir,kar mıdır bilmem
Sana çirkin dediler,düşmanı oldum güzelin
Yükseğinde büyük namlı karın var,
Alçağında mor sümbüllü bağın var
Gülümsemek ol,goncaya münasiptir,
Ağlamak bu,dili hazine gerek
Karlar etrafı bembeyaz bir karanlığa gömdü

11) TEVRİYE (AMACI GIZLEME)

İki değişik anlamı olan bir sözcüğün bir mısra ya da beyitte iki anlamının da kullanılmasıdır
Tahir Efendi bize kelp demiz (Tahir:özel ad)
İltifatı bu sözde zahirdir
Maliki mezhebim benim zira
İtikadımca kelp Tahirdir


Bu kadar letafet çünkü sende var,
Beyaz gerdanında dahası ben gerek

O hoş yüzün benli de,
Göğsün niye bensiz?
Baki kalan bu kubbede güzel bir sada imiş,
Ben yarime gül demem,yarim bana gülmedi

Beyefendi ailenin güneşi,sen de ayısın

Sen gittin yaslara büründü cihan,
Soluyor dallarda gül üzgün acıklı

Şu köpek leşi de şurda fuzuli,
o kadar içerlediysen tut kıçından
Vur yere de çıksın içindeki ruhi

12)TELMİH (HATIRLATMA)

Laf aralarında herkesin bildiği bir olaya ya da kişiye göze çarpan etme sanatı
Sadakatsiz Aslıya yol bildiren bu,
Keremin sazına cevap veren bu
Ne büyüksün ancak kanın kurtarıyor teshidi,
Bedrin aslanları fakat bu değin şanlı idi
Ekmek Leyla oldu bire dostlarım,
Mecnun olup ardı sıra giderim
Şu Boğaz harbı nedir?Var mı ki dünyada eşi?
En keşif orduların yükleniyor dördü beşi
Yırtarım dağları enginlere sığmam taşarım
Gökyüzünde İsa ile,
Tur dağında Musa ile ,
Elindeki asa ile,M
Çağırayım Mevlam seni

13)TARİZ (TAŞ ATMA)

Bir kişiyi iğneleme,bir konuyla dalga geçme ya da sözün bütün tersini kastetmedir
Müftü Efendi bize kafir demiş
Tutalım ben ona diyem müselman
Fakat varıldıktan ruzı mahşere,
İkimiz çıkarız orda yalan
Bu ne kudret ki elifbayı okur ezbere
Tahir Efendi bize kelp demiş,
İltifatı bu iddiaya göre zehirdir,
Maliki mezhebim benim zira,
İtikadımca kelp Tahirdir
Bir nasihatım var zamana yerinde,
Tut sözümü yattıkça yat uyuma,
Ünlü bir kelamdır sen kazan sen ye,
El için gereksiz yere yanma
o kadar zeki ki tüm sınıfları çift dikiş gidiyor

14)TEKRİR

Anlatımı yükseltmek için bir sözü sık sık her tarafta etmektir
Beni bende demen,ben değilim,
Bir ben vardır,bende benden öte

Laf ola kese savaşı,
Söz ola kestire başı,
Laf ola oğlu aşı,

Yağ ile bal ede bir söz

Ben güzele güzel demem,
Güzel benim olmayınca

Seni tanımadan önce ben,ben değildim,
Seni tanıdıktan daha sonra fiilen bensizliğin sensizliğin olduğunu anladım

Gece midir insanı hüzünlendiren,
Yoksa insan mıdır hüzünlenmek için, Geceyi bekleyen?
Gece midir seni bana düşündüren?

Yoksa ben miyim seni dikkate almak için,
Geceyi bekleyen?


15)TENASÜP (UYMA)

Anlam yönünden birbiriyle ilgili sözcükleri bir arada kullanmaktır
Çılgın eder insanı bu dünya,
Bu gece,bu yıldızlar,bu koku,
Bu tepeden tırnağa çiçek açmış ağaç

Artık demir almak günü gelmişse zamandan,
Meçhule dışarı giden bir gemi kalkar bu limandan (Yahya Kemal Beyatlı)

Arım,balım,peteğim,
Gülüm,dalım,çiçeğim,
Bilsem ancak öleceğim,
Yine seni seveceğim,

Güller kızarır o gonca gül gülünce,
Sümbül bükülür kıskancından kalül bükülünce

Bu akşam ışık olduk,renk olduk,ses olduk,
Tekrar kışla olduk,asker olduk,tüfek olduk

16)LEFF ÜNEŞR

Bir dizede iki veya daha pozitif kavramdan bahsettikten sonra diğer dizede onlarla ilgili tanımlama yapmaktır
Bakışların kasırga,
Duruşun durgun su,
Biri alabora eder,
Biri boğar

Gönlümde ateştin,gözümde yaştın,
Ne diye tutuştun,ne diye taştın

Ben bir sedefim,sen nisan bulutu,
Ver damlaları,al dairesel inciyi

17)İSTİFHAM(SORU SORMA)

Anlatımı daha etkin ülkü getirmek için yanıt alma amacı gütmeden soru sormaktır
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz oysa feda? (Mehmet Akif Ersoy)
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?
Benim mi Allahım bu dolgun yüz? (Cahit Sıtkı Tarancı)
Sana kuytu gelmeyecek makberi kimler kazsın?
Şu karşıma göğüs geren
Taş bağırlı dağlar mısın?
Hangi deli bana zincir vuracakmış?Şaşarım!
Her gün bu kadar güzel mi bu deniz?
Böyle mi görünür gökyüzü daima?

18)TEDRİC

Birbiriyle ilgili kavramların bir derece gözetilerek sıralanmasıdır
İki asker,mızrak mızrağa,kılıç kılıca,hançer hançere vuruşmaya başladı
Makbar,makber değil;bir türbe,türbe yok;bir mabet,mabet yok;bir küre,küre yok;bir ölümsüz uzay


19)HAYKIRMA (SESLENME)

Şiddetli duyguları,heyecanları coşkun bir seslenişle anlatmadırDaha çok ay,ey,hay,ah ünlemleriyle yapılır
Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü! (Arif Nihat Asya)
Ey benim sarı tamburam!
Sen ne için inilersin?
Çatma kurban olayım ey nazlı hilal!

20)CİNAS

Yazılışları benzer,anlamları öbür sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır
Neden kondun a bülbül kapımdaki asmaya
Ben yarimden ayrılmam götürseler asmaya

Göl kıyısındaki sazların aralarında bir saz sesi geliyordu

Kara gözler,
Sürmeli kara gözler,
Gemim deryada kaldı,
Gözlerim kara gözler

Kalem böyle çalınmıştır yazıma,
Imlâ kışıma uymaz,kışım yazıma

Böyle bağlar,
Yar başın böyle bağlar,
Gül açmaz,bülbül ötmez,
Yıkılsın böyle bağlar

21) ALİTERASYON

Mısra ya da mısrada düzen oluşturacak şekilde,aynı sesin veya hecenin tekrarlanmasıdır
Eylülde melül oldu gönül soldu lale
Bir kaküle meyletti gönül geldi bu ışık halkası
Seherde seyre koyuldum semayı deryayı
Kara toprak içinde kara karıncayı karanlık gecede görür
Beyaz gerdanında diğer taraftan ben gerek

22) SECİ

Düz yazıda tümce içinde yapılan uyağa denir
İlahi,kabul senden,ret senden;şifa senden,tasa senden İlahi,iman verdin,daim eyle;ihsan verdin,kaim eyle
Deri cübbesi çak lüzum,gönül evi pak lüzum
Ey gönlümün nuru,gönüllerin süruru!
De gül idim ben sana mail sen ettin aklımı zail (Fuzuli) *