Zikir nedir, nasıl çekilmelidir?

Değerli kardeşimiz;
Kavram olarak ‘zikir’; Allah’ı anmak üzere söylenmesi ve yapılması tavsiye edilen, sözlü ve ameli eylemleri kapsayan davranışların tümüdür1

Çok geniş bir anlam alanına sahip olan zikir kavramının manası, günümüzde daraltılmış ve sadece Allah'ın adını dil ile anmakla sınırlandırılmıştır Oysa ‘zikir’, insana sevap kazandıran her türlü amelin genel adıdır2 Çünkü ‘Zikir’, Allah’a itaattir Bütün ibâdetlerin özü ve aslı, Allah Teâlâ’yı hatırlamak ve O’na itaat etmektir Allah’a itaat ise, Kur’ân veya hadislerde yer alan bir takım güzel sözleri sadece söylemek veya tekrarlamak değil; bilakis her halükârda Allah’a kulluk şuuru içerisinde bulunmak ve tam bir teslimiyet göstermek, her hal ve şartta O’nun sürekli bizi gözetlediğini zihnimize yerleştirmektir

Zikir, şükür kavramında olduğu gibi hem dil, hem kalb ve hem de bedenen yani amellerle olmalıdır

1 Dil ile zikir: Allah'ı isimleriyle anmak, hamd etmek, tesbih etmek, Kur'an okumak, Kur’ân’ı dinlemek ve dua etmektir Dil ile yapılan zikir, kalbi zikre yol açmalıdır

2 Kalb ile zikir: Kalbi zikir, bedenin zikrine yani ameli zikre zemin hazırlamalıdır Ameli zikirden kastımız, Allah’ın yapmamızı istediği kulluk vazifeleri, bir başka ifadeyle ibadetlerdir

Kalb ile zikir, Allah'ı gönülden anmaktır Bu da üç çeşittir:

a) Allah'ın varlığına delalet eden delilleri düşünmek, O'nun isim ve sıfatlarını tefekkür etmektir Allah'ın varlığına delalet eden deliller, başta Kur’ân ayetleri ve kâinattır Kur’ân’da ve kâinatta yer alan ayetlerin tümünde, Yüce Yaratıcıya götüren, O’nun varlık ve birliğini haykıran, kuvvet ve kudretini gözler önüne seren sayısız alamet ve deliller mevcuttur

b) İlahi hükümleri yani Allah'ın emir ve yasaklarını ve kulluk görevlerimizi ve bunlarla ilgili delilleri düşünmek Yani bir gönül ve vicdan muhasebesi yapmak gerekir Ne ile mükellefim, neyi ne kadar yapmam gerekir? İlahi teklifler benim için ne ifade ediyor? Sorularının cevaplarına kafa yormak…

c) Benliğimizdeki ve evrendeki varlıkları ve bunların sırlarını tefekkür ederek, her zerrenin, yücelikler âlemine ve Allah'ı gereği gibi bilmeye götüren birer ayna olduğunu görmek, idrak etmektir Böyle bir zikirden alınacak zevkin bir göz açıp kapamak kadar olan zamanı bile cihanlar değer İşte bu noktada insan kendinden ve âlemden geçer3

3 Bedeni zikir: Vücudumuzdaki bütün organların, sorumlu oldukları vazife ile meşgul ve yasaklandıkları şeylerden de kaçınmalarıdır4 Bu noktada hem Allah ile ve hem de insanlarla olan muamelemizin dürüst ve samimi olması gerekir Dolayısıyla yaptığımız her işi, ibadet şuuru içerisinde yapmalı ve aksi durumda hesaba çekileceğimiz endişesini taşımalıyız

Zikir, dil ve beden ile yapılan kalbî bir uyanıklık içinde gerçekleştirilmelidir Zira zikir, gaflet ve nisyanın yani unutmanın gafletin zıddı demektir Bu anlamda zikir, Allah’ı unutmamak yani hiçbir hal ve şartta O’ndan gafil olmamaktır Dolayısıyla gafleti gidermeyen zikir, hakikatte zikir değildir

Zikir, bütün kısımlarıyla birlikte kalple, ruhla doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilidir Zira yapılan ameller, kalbi, ruhu müsbet ya da menfî bir şekilde etkileyecektir Çünkü insanın maddî ve mânevî yönü arasında bir ilişki vardır Bu ilişki sebebiyledir ki ruhta meydana gelen bir eserin, eylemin bedene birtakım etkileri olur Aynı şekilde bedende birtakım fiil ve davranışın tekrarından da nefiste kuvvetli bir meleke meydana gelir ki bu da bedenden ruha çıkan eserler, etkilerdir Bu yüzden insanda hüsni tefekküre engel olmayacak şekilde ve kendisine işittirecek kadar dil ile zikir yapıldığı zaman, bu dil ile yapılan zikirden dolayı hayalde bir etki oluşur Ve bundan ruha bir nûr yükselir Sonra bu nurlar, ruhtan dile, lisandan hayâle, hayalden akla yansır Karşılıklı aynalar gibi birbirini takviye ve biri diğerini geliştirerek kemal noktasına eriştirir Bunun mertebelerine son yoktur Ma’rifet yolculuğu, işte bu nihayetsiz deryada Hakk’ın isteğine doğru yürümektir5

Zikir, dil ve beden ile yapılan kalbî bir uyanıklık içinde gerçekleştirilmelidir Zira zikir, gaflet ve nisyanın yani unutmanın gafletin zıddı demektir Bu anlamda zikir, Allah’ı unutmamak yani hiçbir hâl ve şartta O’ndan gafil olmamaktır Dolayısıyla gafleti gidermeyen zikir, hakikatte zikir değildir Nitekim Allah'ı zikir için farz kılınan namazı gafletle edâ edenler kınanırken (Mâûn, 107 45), onu huşû içinde yerine getirenler övülmüştür (Mü'minûn, 2312) Yine aynı şekilde Gerçek müminler ancak o kimselerdir ki yanlarında Allah zikredilince kalpleri ürperir, kendilerine O’nun âyetleri okununca bu, onların imanlarını artırır ve yalnız Rab’lerine güvenip dayanırlar(Enfâl, 82) âyeti, zikrin gönlü titretecek derecede bir şuur ve uyanıklık içinde yapılması gerektiğine dikkat çeker

Mü’minler, inandıkları, her an tesbih ettikleri ve önünde kulluk yaptıkları Rablerini hiç bir zaman unutmaz ve O’ndan gafil olarak hareket etmezler Yüce Allah’a karşı duydukları sevgi ve takva duygusu, sürekli onların içindedir Onlar devamlı bir şekilde Allah’ı zikrederler Bu zikir (anma), sadece unutulan şeyin tekrar akla getirilmesi değil, bilakis; sürekli kalpte ve benlikte olan Allah’ın varlığını tekrar hatırlamak, O’nun nimet verici olduğunu itiraf etmek, O’nun büyüklüğünü ve yüceliğini dile getirmek ve ibadeti yalnızca O’na yaptığını amelleriyle göstermektir

Kur’ân, zikrin her durumda yapılabileceğini belirtmektedir:

“Onlar ki ayakta dururken, otururken ve uyumak için uzandıklarında Allah'ı zikrederler ve göklerin ve yerin yaratılışı üzerinde tefekkür ederler: 'Ey Rabbimiz! Sen bunlarıın hiç birini anlamsız ve amaçsız yaratmadın Sen yücelikte sınırsızsın! Bizi ateşin azabından koru!' (Âli İmrân, 3191)

Ayette görüldüğü gibi zikir, belirli bir zaman, mekân veya ibadete özgü değildir Yüce Yaratıcı, her halimizde O’nunla birlikte olmamızı emretmektedir Çünkü Allah'ı anmak demek, ona kalpten bağlanmak, sürekli olarak onun gözetimi ve denetimi altında yaşadığımızın farkında ve şuurunda olmaktır

Ayetlere baktığımız zaman, en büyük zikir olarak Kur’ân’ın gösterildiğini görmekteyiz

İşte bu (Kur'ân), bizim indirdiğimiz bir zikirdir Şimdi onu inkâr mı ediyorsunuz?(Enbiya, 2150)

“Hiç şüphesiz Zikr’i (Kur’ân’ı) biz indirdik biz; onun koruyucuları da gerçekten biziz (Hicr, 159)

Kur’ân, kendisine ‘zikir’ demektedir ki, O, baştanbaşa bir öğüt, hatırlatma, insanlarla ilgili her önemli şeyi açıklayan bir ilâhî bildiridir6 O, aynı zamanda sürekli Allah’ı hatırlatan ayetlerden meydana gelmektedir Bu manada kalpler, Kur’ân ile huzur ve sükûn bulur İnsanlar, onun ayetlerini tefekkür ve tedebbür7 etsinler ve dosdoğru yolda hidayet üzere yaşasınlar diye Kur’ân gönderilmiştir

Allah’a gereği gibi kul olma inancıyla hareket eden kişinin, yaptığı her meşru iş ve söylediği her güzel söz nerede ve ne zaman olursa olsun zikirdir, ibadet niteliğindedir Bize Allah’ı hatırlatan, O’na davet eden her şahıs, ders, faaliyet, gayret, konuşma ve çalışma da zikirdir Caddede yürürken, ahlâki kurallara riayet eden, ticaretinde dürüst davranan, insani ilişkilerinde kul hakkına riayet edenler zikir halindedir ve onlar zikir ehlidirler… Çünkü onlar, “zikri benimsemiş ve ona uygun olarak hareket etmişlerdir

İnsan her durumda Allah’ı zikretmekle mükelleftir Bir kulu, Allah’ı zikirden alıkoyacak hiçbir sebep olmamalıdır Mü’min, rahatlık ve afiyette Allah’ı zikrettiği ve şükrettiği gibi; musibet, afet ve felâketler zamanında da Allah'a sığınmak, O’nun yardımını istemek mecburiyetindedir Mü’minin bu sığınışı ve yapmakla Allah'ın rızasını kazanacağı her ameli, bir zikirdir8

Kur’ân ayetlerine baktığımızda zikir kavramının oldukça geniş bir anlam sahası mevcuttur9 Bu çalışmada gördüğümüz gibi “zikir kavramı ile “zikrullah terimi, sadece dil veya kalple Allah’ı hatırlamak veya bazı zikir ifadelerini belirli sayılarda söylemek değildir Zikretme ibadetini bu şekilde anlamak, Kur’ân’ın “zikir ve “zikrullah terimlerinin anlamını oldukça daraltmak olur

Hakikate ulaşmak, cüz’î veya kısmî bakış açısıyla değil, ancak bütüncül olarak bakmakla mümkündür Binaenaleyh, namaz kılmak, namazda ve namaz dışında Kur’ân okumak, Kur’ân’da ve evrende mevcut olan ayetleri tefekkür ve tedebbür etmek, Allah’a itaat etmek; Kur’ân’ın hükümlerini öğrenmek, öğretmek, yaşamak, yaşanmasına yardımcı olmak gibi dil, kalp ve bedenle yaptığımız ibadetlerin tümü zikirdir

Kısaca her halimizde Allah’ı hatırlama ve hatırlatmaya yönelik olarak gerçekleştirdiğimiz bütün davranışlar, zikir kavramının anlam alanı içerisindedirler

DİPNOTLAR

1 Bkz Elmalılı, I, 540543
2 Bkz Elmalılı, I, 540543
3 Elmalılı, I, 540543
4 Elmalılı, I, 540543
5 Elmalılı, IV, 23622363
6 Kur’ân’ın zikir olduğunu ifade eden ayetlere ilişkin olarak bkz Ali İmran, 358; Maide, 591; A’raf, 763; Yusuf, 12104; Hicr, 15 6, 9; Nahl, 1643,44;Enbiya, 212,24,36,50; Tâhâ, 20 99;Furkan, 2518,29; Şuara, 265; Yâsin, 3611; Sad, 381,8,87;Fussilet, 4141 Necm, 53 29; Zuhruf, 435,36,44; Kamer, 5425; Kalem, 6851,52; Mü'minûn: 7471;Tekvir, 8127; Talâk: 10010
7 Tefekkür, tedebbür ve diğer ilim ifade eden Kur’ânî kavramlar için bkz Musa Bilgiz, Kur’ân’da Bilgi Kavramsal Çerçeve ve Bilgi Türleri, İnsan Yay İst 2003
8 Ali Ünal, Kur’ân’da Temel Kavramlar, s 21; Resul Bozyel, “Zikir Üzerine, Haksöz Sayı: 8 (Kasım 91), s 7
9 Zikr kavramıyla ilgili bazı ayetler için bkz (Bakara, 2114,152, 231, 239; Âli İmrân, 341, 135, 190191; Nisâ, 4103; A'râf, 7200201, 205; Enfâl, 82, 45; Ra’d, 1328; İsrâ, 1744; Kehf, 1824, 28; Tâhâ, 204143, 124; Hacc, 223435)

(Yrd Doç Dr Musa Bilgiz, Yeni Ümit, Yıl: 2006, Sayı: 72)

Linkleri sadece kayıtlı üyelerimiz görebilirForumTR üyesi olmak için tıklayınız