Yunus Emre Ahlak Felsefesi

Yunus Emrenin Etik Felsefesi,
Yunus Emrenin Etik Anlayışı,
Yunus Emrenin Etik Görüşleri

Etik Felsefesi Yunus Emre


Yunus Emre ’nin ahlak davranışında İslamiyet ’in özünün ve Türk törelerinin büyük etkisi vardır
13yüzyıl da Anadolu ’da Moğol hücumlarının yaygın olduğu dönemlerde Yunus Emre ’nin Ahlak felsefesi insanları rahatlamıştır Bu rahatlamada Yunus Emre ’nin insan davranışına bakışı önemlidir Yunus Emre insanların diline, mezhebine, rengine fakir ya da zengin olmasına bakmaksızın davranılması gerektiğini ortaya koymuştur Onun bu husustaki görüşlerini yansıtan şiirlerinden işte bir takım örnekler:



Sen sana ne sanırsın

Ayrığında onu san

Dört Kitabın manası

Budur eğer var ise



Bir kere gönül yıktın ise bu kıldığın namaz yok

Yetmişiki insanlar dahi elin yüzün yumaz yok



Yetmişiki millete bir göz ile bakmayan

Şer ’in evliyası ise hakikatte asidir



Yunus Emre ’nin etik anlayışında gönül temizliğinin ve iyi niyetin büyük bir yeri vardır Bu gönül temizliği sorunu İslam ahlakında önel bir yer tutar

“Yapılan işler niyete göredir hadisi de bunun açık delilidir Yunus Emre ’nin şu dörtlüğü bu hususta Türkçe olarak açık sözlülük getirmiştir



Gönül çalabın tahtı

Çalap gönüle baktı

İki âlem bedbahtı

Kim gönül yıkar ise



Yunus Emre toplumdaki kavgayı da önlemeye çaba göstermiştir Ağız Dalaşı ’lar, kırılmalar insanı kine götürebilir Kinin ise Yunus Emre ’nin felsefesinde yeri yoktur Bu hususta şu tavsiyelerde bulunmuştur



Giderdim gönülden kini

Kin tutanın yoktur dini



Hem insanları bir tutan kin ’in kötülüğünü yeren şu dörtlükte çok ilginçtir



Adımız Miskindir bizim

Düşmanımız kindir bizim

Bir kimseye kin tutmayız

Halk alem birdir bize



Yunus Emre, insanları, bazen dilinin felakete sürükleyeceğini hatırlatır bu nedenle insanın ilkin düşünüp, sonra konuşmasını nasihat eder Kırıcı olmamayı öğütler



Söz ola kese savaşı

Söz ola kestire başı

Söze ola ağulu aşı

Balla yağı ede bir söz





Kişi bile laf demini

Demiye sözün kemini

Bu kâinat cehennemini

Sekiz uçmağ eder bir laf



Yunus Emre halk arasında birlik ve dirlikten yanadır Dinde nasıl tevhid varsa halk arasında da uzlaşma ve dirlik olmalıdır Hayat geçicidir Diğer aleme geçmeden önce halk müziği arası ilişkilerde ahengi temin etmek gerekir Bakınız bu konuda ne diyor Yunus Emre:



Bu dünyaya kalmayalım

Fanidir aldanmayalım

Bir iken ayrılmayalım

Gel dosta gidelim gönül



Yunus, Ahlak ’ın doğruluk ilkesi üzerinde çok durur Bilindiği üzere üstadı Tapduk Emre ’ye odunlarının bile doğrusunu getirirmiş Onun bu konuda şu dörtlüğü dikkati çekicidir



Abdestimiz Namazımız

Doğruluktur Taatımız

Aşka bağladık safımız

Safımızdan kim ayıra



Yunus Emre yoksulları, çaresizleri ve kimsesizleri tekrar tekrar düşünmüştür Bunlara destek elinin uzatılmasını istemiştir Bu hususta Özgeci (Diğergam) duyguların en güzel örneğini vermiştir Bu duyguları şu dizelerde bulmak mümkündür



Bir hastaya vardın ise

Bir içim su verdin ise

Yarın anda karşısında gele

Yargı şarabın içmiş gibi



Yunus Emre tahammül üstünde çok durmuştur Peygamberimizin buyurduğu gibi “Dayanma imanın yarısıdır Atalarımız öfkeyle kalkan zararla oturur demiştir

Yunus Emre ’de bu hususta şu iki dörtlüğü vermekle yetinelim:



Derviş bağrı baş lüzum

Gözü batmış yaş lüzum

Koyundan yavaş gerek

Sen derviş olamazsın

Döğene elsiz gerek

Söğene dilsiz gerek

Derviş isteksiz lüzum

Sen derviş olamazsın



Yunus Emre ’nin felsefesinde, vicdan özgürlüğüne verdiği değerin de büyük önemi vardır böylece İslamiyet ’i batınsız kurallarından ibaret saymaz İslamiyet ’in özüne tartma verir Herkesin inancına saygıdan yanadır Oysa kendisi iyi bir mümin olarak İslamı sevdirmeye çalışır Bu konuda bakınız ne diyor:



Aşk imamdır bizde gönül cemaat

Arkadaş yüzü kıbledir, daim salat



Dost yüzün görünce şirk yağmalandı

Onun için kapıda kaldı şeirat



Hakikat bir denizdir Şeriat gemisi

Çokları gemiden çıkıp denize dalmadılar

Şeriat Tarikat yoldur varana

Hakikat marifet ondan içeri



Şeriat kuvvet olur

Tarikat yokuş olur

Beceri sarplık durur

Gerçeklik yücesi



Görülüyor oysa Yunus Emre İslam gerçeğinin iyi anlaşılmasını istemiştir Bu gerçeği iyi anlayanlar başkalarıyla iyi geçinir ve başkalarının haklarına saygı gösterirler

Yunus Emre ’nin etik anlayışı sevgi felsefesine bağlıdır O Yüce Allah ’ı ve onun yaratıklarını sevmiştir

Yaratılanı yaratandan ötürü hoşuna gitmek ilkesini ortaya koymuştur Bu sebeple dostlarına karşısında vefayı önerir Bakınız bu konuda ne diyor:



Benim dilim kuş dilidir

Benim ilim arkadaş ilidir

Ben bülbülüm, arkadaş gülümdür

Bilin gülüm solmaz benim



Diğer bir şiirinde de şunları söylüyor:



Gel varalım bizim ile

Oysa giresin bahçelere

Daim öter bülbülleri

Gülüstanım solmaz benim



Bizim ilin bahçeleri

Daim tazedir gülleri

Mamuredir Bostanım

Ağyar gülüm bozmaz benim



Aramak ancak Yunus Emre gönlünü gül bahçesi gibi tutmaktadır Ve dost kadrini bilmeyi öğütlemektedir Onun görüşüne tarafından Allah ’ı seven kulunu da sever Tanrı sevgisini ifade için bakınız ne diyor:



Ne varlığa sevinirim

Ne yokluğa yerinirim

Aşkın ile avunurum

Bana seni gerek seni



Tanrı sevgisi insanı maddenin köleliğinden kurtarır Maddenin köleliğinden kurtulanlar ise barışa, dayanışmaya ve ahenge siklet verirler Yunus dayanışma için bakınız ne diyor:



Yeyip yedirgil fakire

Eksilirse Tanrı vere

Birgün tenin yere gire

Geri kalan nendir senin



Yunus sevgiyle dolu bir insan olduğu için yaşama sevgisinden yanadır Yaşama sevincini gerçekleştirmek isteyenler büyüklenmeden, kıskanmadan, yetim hakkı yemeden uzaktan dururlar İlahi hikmetlerle gönüllerini meşgul ederler Bakınız ne diyor Yunus:



Bir kuş olup uçmak gerek

Bir kenara aşmak lüzum

Bir şerbetten içmek gerek

İçenler ayırmaz ola



Yunus Emre, yaratıcılığı ve üretkenliği de öğüt ediyor Marifetli ve üretken insanlar topluma ve insana daha fazla katkıda bulunurlar Bu husustaki görüşünü de şu dörtlüğüyle tamamlayalım:



Çalış kazan ye yedir

Bir gönül ele getir

Yüz Kabeden yeğrektir

Bir gönül ziyareti

Seçme Parça *