Vize Krizi İlk Değildi: 1960'lardan Günümüze Türkiye ve ABD Arasında İpleri Geren 6 Hadise

Geçtiğimiz gün ABD, Türkiye'den yapılan vize başvurularını süresiz olarak durdurduğunu açıklamıştı Alınan kararın hemencecik ardındaki Türkiye'de benzer hamleyi yaparak ABD'den gelen başvurularını askıya almıştıMisilleme Gecikmedi: Türkiye de ABD Vatandaşlarının Vize Başvurularını Askıya Aldı! Muhakkak bu WashingtonAnkara hattında yaşanan ilk gerilim değildi İki ülke arasında ilişkiler 1962 yılından bu yanlamasına bir takım dönemlerde oldukça gerildi Yakın tarihimizde neler yaşandı, sorunların hangi sebeplerle ortaya çıktı birlikte bakalım1 ABD ve SSCB aralarında yaşanan nükleer füze krizi Türkiye ile ilişkileri sekteye uğrattıEkim 1962'de patlayan Küba Füze Krizi, Soğuk Savaş'ın iki süper gücünü, ABD ve Sovyetler Birliği'ni, nükleer savaşın eşiğine getirdi Küba üstünde uçan U2 uçaklarının burada nükleer başlıklı füzeleri keşfetmesiyle, eski ABD Başkanı John F Kennedy Sovyetlere Küba'ya nükleer silah sağlamaları durumunda, büyük bir krizin patlak vereceği uyarısında bulunduTaraflar bir süre ortak restleşmeyi sürdürdü fakat ABD ve Sovyetler Birliği'nin karşılıklı pazarlıkları sonucunda gelinen nokta Türkiye'yi de krizin bir parçası yaptıSovyetler, Küba'dan nükleer silahlarını çekeceğini ancak önce ABD'nin Türkiye ve İtalya'daki nükleer başlıklarını geri çekmesi gerektiğinde ısrar ettiBBC Türkçe'ye değerlendirmede bulunan*Faruk Loğoğlu'na göre, ABD ve Sovyetler Birliği arasında Türkiye'den silahların kaldırılması yönünde bahşedilen kararın Ankara'ya danışılmadan alınması, krizin dokusunu oluşturuyordu2 1964 yılında dönemin ABD Başkanı Lyndon B Johnson'ın Türkiye'ye mektubu ve İnönü'nün yanıtıABD'nin 36'ıncı başkanı Lyndon B Johnson, 5 Haziran 1964'te dönemin başbakanı İsmet İnönü'ye ilettiği mektubunda Türkiye'nin Kıbrıs'a askeri harekât düzenleyeceğinden farkında olduğunu ve bundan üzüntü duyduğunu yazdıFaruk Loğoğlu'na kadar, ABD'nin askeri operasyonu durdurmak için gönderdiği mektupta en kritik mesaj Karşınızda Sovyetler Birliği'ni bulursanız, yanınızda biz olmayacağızvurgusuyduİsmet İnönü'nün yanıtı ise 'Yeni bir dünya kurulur Türkiye de o dünyada yerini alır' olduMektupta, ABD ile tam istişarede bulunması için Türkiye'den keskin bir dille talepte bulunan Johnsson, huysuz takdirde NATO Konseyi ve Birleşik Milletler Güvenlik Konseyi'nin telaş toplantıya çağrılmasını arzu etmek mecburiyetinde kalacağınıbelirtmiştiLoğoğlu'na tarafından Türkiye bu kriz sonrası, izafi olarak NATO'ya daha eksik bağımlıpolitikalar izlemeye başladı3 1974 yılında Başbakan Bülent Ecevit'in haşhaş üretimini bitmiş başlatmasıFaruk Loğoğlu'nun dikkat çektiği bir başka kriz, 1974'te dönemin başbakanı Bülent Ecevit'in haşhaş ekimini tekrar başlatmasıyla patlak verdiAmerika'da yükselen uyuşturucu tüketimi artarken, Türkiye de uyuşturucu kaçakçılığı ile suçlanan bir takım ülkeler arasındaydı1971'de haşhaş ekimini tamamen yasaklayan Türkiye'nin 3 sene sonradan aksi bir karar alması Washington'la ilişkilerde gerginlik yarattıKarar keza tartışılabilir lakin Bülent Ecevit, Türkiye'nin duruşunu göstermiştidiyen Loğoğlu, elde edilen ürünlerin milletlerarası standartlara intikal etmesi yönündeki adımlarla beraber, krizin ilişkilere daimi zarar vermeden atlatıldığını hatırlatıyor4 Kıbrıs Barış Harekatı, silah ambargosu ve İncirlik Üssü'yle öteki askeri üslerin ABD kullanımına kapatılmasıAdana il sınırları içindeki İncirlik Üssü, Soğuk Savaş döneminde ABD'nin Sovyetler Birliği'ne karşı kilit işlem merkezlerinden biriydi ABD ile Türkiye'nin müttefiklik ilişkilerinde ise, kayda değer bir pazarlık aracıydıABD 1974 yılında Kıbrıs Harekâtı sonrası Türkiye'ye tabanca ambargosu uygulamaya karar verdiTürkiye, ülke sınırları içinde ABD'nin kullanımındaki İncirlik Üssü ve diğer üslerin kullanımını askıya alarak, buraların kontrolünü Türk Silahlı Kuvvetleri'ne (TSK) devrettiBülent Ecevit ise 2002 yılında Hürriyet gazetesinden Sedat Ergin'e yaptığı açıklamada, ''Yasaklayıcı tutumlarına karşın haşhaş üretimini emin kurallar içinde serbest bırakışımız ABD'de çok tepki uyandırmıştı Kongre'nin ambargosu sahiden Kıbrıs yok, haşhaşla ilgiliydi Sonra Kıbrıs'a yamandı'' dediABD Kongresi'nin Eylül 1978'te ambargoyu kaldırması sonrası, İncirlik Üssü eskisi gibi faaliyet göstermeyi sürdürdü5 Meclis'te kabul edilmeyen 1 Mart tezkeresiFaruk Loğoğlu, Washington Büyükelçisi olarak görevini sürdürürken yakınen şahit olduğu, ABD'nin Irak'ı işgal sürecindeki 1 Mart tezkeresi kararının, iki ülke aralarında en fazla iz bırakan kriz olduğu görüşündeO dönem Türk askerlerin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına ilişkin tezkere, gönderildiği TBMM'den geçmediLoğoğlu'na göre, ABD bu dönemde fazla istediği tezkerenin TBMM'den geçeceği beklentisindeydi Tezkere zarfında İskenderun'a konuşlandırılacak askerler, araçlar ve gemilerin ıslah çalışmaları için o dönem takriben 200 milyon dolar ayrılmıştıLoğoğlu bu döneme dair anılarını şu sözlerle anlattı:Ben Büyükelçiydim 'Başka bir karar da çıkabilir' diyerek onları uyardığımı hatırlıyorum 'Türkiye bir parlamento devletidir ve bu irade karşısında ummak lazımdır' demiştim ABD yine de Doğu Akdeniz'i Amerikan gemileriyle doldurdu Lakin beklenen olmadı*ABD, tezkere kararı sonrası çaresiz olmadığını Irak'a güneyden girerek gösterdi Ancak tezkerenin TBMM'den geçmemesi,'ayrıca ABD ordusunda keza de ABD Kongresi'nde olumsuz izler bıraktı6 Irak'taki özel kuvvetler komutanlığına yapılan ABD baskını ve 'çuval' olayı4 Temmuz 2003'te Irak'ın Süleymaniye kentinde Amerikan askerleri, Özel Kuvvetler Komutanlığı'na ast subayların bulunduğu karargâha başat düzenledi, buradaki Türk askerleri ise başlarına çuval geçirilmesi sonrası gözaltına alınarak sorgulanmak üzere Bağdat'a götürüldüFaruk Loğoğlu bu süreçte ABD'nin olayın üstüne gitmesi gerektiği gibi gitmediğinibelirtti ve ekledi:Ben bu konunun araştırılması için bir komisyon kurulmasını önerdim fakat biz Washington olarak devreden çıkarıldık ve yaşananlar, Türk Dışişleri Bakanlığı ve Ankara Büyükelçiliği göre ele alındı Türkiye de ısrarlı davranmadı