
Taş illetinin tedavisi ve takibi ürologlar tarafından yapılması kıymetlidir
Böbrekte taşlar nasıl oluşur ?
Bugüne kadar yapılan ilmî araştırmalarda taşın kimyasal ve fizikî yapısı hakkında ehliyetli malumatlar sağlanmış, ama teknolojideki bütün ilerlemelere karşın sebebi bugün bile tam olarak aydınlatılamamıştır.
Böbrek taşlarına, sıradan olarak idrarın içinde bulunan tuz ve minerallerin istikrarının bozulması neden olur Taşlar böbrek içerisinde oluşan çok küçük kristallerin bir araya gelip birbirine tutunmaları sonucunda şekillenir. Bu küçük kristal kesimlerinin oluşabilmesi içinde taşların yapısında bulunan hususların idrarda gereğince bulunması ve çökmesi gereklidir. Esas olarak böbrek taşı, idrar içinde çöken kristallerin böbrek iç yüzeyine tutunmasından ve birikmesinden oluşur. Olağanda idrar içinde bu kristalleşmeyi ve çökmeyi engelleyen ve İnhibitör denilen unsurlar vardır. Bu inhibitörler her kişide ehil ölçüde olmayabilir ve buda taş oluşumuna yol açar. Öteki bir neden ise idrarın asidik yahut bazik oluşudur. Şayet oluşan bu kristaller ve kumlar yeteri kadar küçükse idrar yollarına takılmadan ve de rastgele bir meseleye yol açmadan düşerler.
Böbrek taşları kimyasal yapıları bakımından birçok unsurun bileşiminden oluşmuştur. En çok görülen taş tipi kalsiyum içeren ve fosfat yahut oksalat kombinasyonlu taşlardır. Bu hususlar bir insanın olağan günlük azıklarında kesinlikle bulunurlar.
Bunların dışında sair taş oluşturan unsurlarda mevcuttur.(Ürik ilişkin, sistin ve enfeksiyon taşları vs.). Böbrek boşluklarında oluşan ve büyüyen bu taşlar orada kalıp büyümeye devam edebileceği üzere, böbrekten çıkıp idrar kanalına da(üreter) girebilir. Bu kanalda 3 adet fizyolojik darlık mevcuttur, taşlar büyüklüklerine nazaran bu darlıklara takılabilir yahut idrar torbasına atılabilir. 0.5 cm.nin altındaki taşların %90 nı tabiatıyla düşer 0.5 cm üzerindeki taşların idrar kanalını geçmesi ve atılması güçtür.
Taş kimlerde oluşur?
Böbrek taşları erkeklerde bayanlara nazaran 3 kat daha çokça oluşur. Böbrek taşı olan hastalar 5 yıl içinde diğer bir taş oluşma riski %50’dir.
Beslenme taş marazı oluşumunda kıymetlidir. Taş illetinin yerkürede artmasının protein ve karbonhidrattan güçlü, liften yoksul beslenme ile olduğu düşünülmektedir. Hayvani proteinden güçlü besinlerle beslenenler idrarla olağandan çokça kalsiyum atmaktadırlar, idrardaki sitrat ölçüsü azalmaktadır buda taş oluşumunu artırmaktadır.
Alınan su ölçüsü kıymetlidir, ölçü artıkça taş oluşum riski azalmaktadır. Tekrar alınan yiyecek ve içeceklerin de taş oluşumu üzerinde değerli tesirleri mevcut olup, birtakım azıklar taş oluşumuna yol açtığı üzere mevcut taşların da büyümesine yol açmaktadır. Taşların oluşumuna neden olan diğer değerli faktörler de mevcuttur.
Taşların kimlerde oluştuğu ve neden oluştuğu sorusunun yanıtı epeyce karmaşıktır. Birçok faktörün bir araya gelmesi ile idrarda kimi kimyasal hususlar artmakta ve mahsusen azalan idrar ölçüsü ile bu hususlar çökerek küçük kristallerin oluşmasına yol açmaktadır. Bu kristallerde şekillendikten sonra süratle birleşerek taşları oluşturmaktadır. Bu manada en değerli faktör alına likit ölçüsüdür. Şayet bünyesi taş oluşturmaya yatkın bireyler yeteri kadar su içmez ise (günde en az 2-3 lt.), idrar ölçüsü azalacak, idrar daha ağır bir duruma gelecek ve idrardaki hususlar çökerek daha kolay ve sık taş oluşacaktır. Tam aykırısı olarak, gereğince likit alan ve idrar çıkaran şahıslarda bu hususlar çökmeden atılacak ve taş oluşum riski azalacaktır. Likit alımı dışında, diyet,idrar yolu enfeksiyonları, marazlar vs. faktörlerde taş oluşunda kıymetli rol oynamaktadır.
Öbür faktörler;
-Diğer aile bireylerinde taş görülmesi,
-20 ile 40 yaş arasında,
-Brushite içeren taşlar,
-Anatomik bozukluklar,
-Hiperparatiroidizm,renal tübüler asidoz,sarkoidoz,
-Diüretik, antiasit ve troid ilaçlarının tasarrufu,kalsiyum ve D ve C vitamini tasarrufu
-Tek böbreğe sahip olmak,
-Az ölçüde lif, çok ölçüde et tüketimi,
-Yeterli likit tüketmemek,
-Sıcak ya da soğuk yanlarda çalışmak,
-Hareketsiz bir hayat usulüne sahip olmak ya da yatalak hasta olmak,
-Crohn illeti nedeniyle ileostomi ameliyatı geçirmek,
Taş illetinin belirtileri nelerdir ?
-Özellikle yan kesimlerde olmak üzere çok şiddetli, kıvrandırıcı ağrılar
-Ağrı ile bir arada bulantı ve kusma
-İdrarda kanama
-Sık tekrar eden idrar yolu enfeksiyonları
-Ailenizde taş marazının bulunması
-Çocuklarda karın ağrısı, iştahsızlık, idrar yolu enfeksiyonları
Böbrekte bulunan taşların en kıymetli belirtisi değişen aşamalarda yan boşluk ağrısıdır. Ağrının karakteri sıklıkla çok şiddetli, bıçak keser şekilde olmaktadır. Bilhassa böbrekten çıkıp idrar kanalına (üreter) giren taşların bu kanalda ilerlemesi sonucunda günlük aktiviteleri de engelleyen çok şiddetli ağrı gelişebilmektedir. Bu tip ağrıların sebebi taşların idrar kanalını tıkayıp, idrar akımını engelleyip, böbrek içi basıncı artırmasıdır. Ağrının şiddeti hengam, hengam artıp azalabilir. Sıklıkla sağ yahut sol yan bel ortamında oluşan ağrılar taş(ların) bulunduğu bölgeye nazaran (idrar kanalı, idrar torbası vs.) karın alt kısmına yahut kasıklara yanlışsız yayılabilmektedir. Ağrının yanı sıra idrarda taze kanama öbür değerli bir belirti olup, münhasıran ağrı ile birlikte olması manalıdır. Tekrar ağrıya bulantı hissi ve devir, devir kusmanın eşlik etmesi de mümkündür. Taşlar idrar yollarında sıklıkla enfeksiyon sebebi de olabilmektedir.
Nasıl teşhis edilir ?
Teşhiste hastanın şikayetleri yol gösterici olsa da, taşların belirlenmesinde günümüzde en sık uygulanan inceleme tekniği ultrasonografidir. Hastalara rastgele bir tatbik zorluğu oluşturmayan, kolay ve pratik bu tatbik ile idrar yollarındaki taşların birden fazla tespit edilebilmektedir. Bazen hastaların şikayetleri karın ağrısı, mide ağrısı, kasık ağrısı formunda olabilir, bu durum diğer marazlarla da karıştırılabilir. Tüm karın ağrılarının ayırıcı tanısında idrar yolları taşlarını akılda tutmak gerekir. Gerekli olduğu takdirde ilaçlı böbrek sineması (IVP) çektirilerek taşlar ve idrar yollarının boşlukları da görülebilmektedir. Son yıllarda yeniden pratik, süratli ve konforlu bir formül olarak devreye giren spiral tomografi tüm taşları çok kolay teşhis edebilmektedir. Hastalara başkaca idrar tahlili yaptırmak suretiyle idrardaki kristalleri, kanama ve enfeksiyon durumunu kıymetlendirmekte gereklidir.
Tedavi yolları nelerdir?
Taşların epeyce değerli bir kısmı (özellikle 0.5 cm.den küçük çaptaki) tabiatıyla düşmektedir. Tedavi planı taşların bulundukları alana (böbrek, idrar kanalı, idrar torbası) sayısına yahut çapına bağlı olarak değişmektedir. Yakın vakitlere kadar açık ameliyatlar çok yaygın olarak uygulanırken, teknolojideki gelişmeler sayesinde taş kırma sürecinin yanı sıra asrî saklı ameliyatlar (hastanın vücudunda rastgele bir kesi yapmadan) pratiğe girmiş ve taşların tedavisi kolaylaşarak, hastalar için sıkıntı olmaktan çıkmıştır. Hastalar daha kısa vadede hastanede yatarak, süratle günlük aktivitelerine dönebilmektedir.
Taş kırma metodu (ESWL)
ESWL tıptaki en büyük yeniliklerden birisidir. Son 25 yıla kadar taşın büyüklüğü ne olursa olsun açık ameliyatla tedavi edilmekteydi.1980 yılında birinci pratik başlamış ve günümüzde artık taşların tedavisinde uygulanan en kolay ve en az invaziv formül olarak mekanını almıştır. Vücut dışında bir kaynaktan elde edilen ses dalgalarının şok dalgaları haline getirilip, taşa gönderilmek süretiyle taşın parçalanmasıdır.
Üreteroskopi
Böbrek ile idrar torbası arasında nokta alan üreteri(idrar kanalı) 3 kısma ayırabiliriz.Üst üreter kısmında kalan taşlar ekseriyetle ESWL ile kırılırlar,nadiren farklı cerrahi teşebbüs gerektirirler.Orta ve mahsusen alt üreter taşlarının tedavisinde ESWL nin kırma başarısı düşüktür.Buralara takılan taşların acilen hemen hepsi endoskopik usullerle tedavi edilebilmektedir. Rastgele bir kesi yapmadan umumî yahut lokal anestezi altında ince fiberoptik yahut metal bir kişisel cihazla (ureteroskop) mesaneden idrar yoluna girilir ve taşın mekanı saptanır. Sonra taş küçükse kişisel bir cihazla yakalanıp alınır ya da taş büyükse şok dalgaları yahut lazerle kırılarak kesimler dışarı alınır.
Perkütan taş cerrahisi
Çağdaş formüller devreye girmeden evvel böbreklerin içerisinde nokta alan taşlar açık ameliyatlar yapılarak alınmaktaydı.
Teknolojik gelişmeler ve asrî yaklaşımlar sayesinde, günümüzde artık böbrek taşlarının çok az bir kısmı (% 1) açık ameliyat metodu ile alınmaktadır. Taş kırma yolu ile tedavi edilemeyen yahut kırılsa da taş yükü çok ziyade olan ve çok çokça ESWL seansı gerektiren, ESWLye dirençli olan taşların birçoklarında hastalara açık ameliyat yapmadan, böbreğe endoskopik olarak tek bir kanaldan girilerek (kapalı yoldan) tedavi yapılabilmektedir.
Perkütan yoldan taşın cerrahi tedavisi olarak ta isimlendirilen bu süreç sırasında ciltte açılacak küçük bir delikten böbreğe girilerek, böbrek içinde ki taşlar gözle görülebilmekte, sayısı ve büyüklükleri net bir halde değerlendirebilmektedir.
Açık ameliyatlar :
Yukarıda kelamı edilen asrî, pratik ve hastaya çok az zarar veren metotların devreye girmesi ile günümüzde idrar yollarında nokta alan taşların çok az bir kısmı (% 1) kadarında açık cerrahi (vücuda kesi yaparak) teşebbüsler gerekli olmaktadır. Teknik donanım ve deneyimin olduğu merkezlerde bu tıp teşebbüsler acilen, çabucak terk edilmiş durumdadır. Taşın çapının çok büyük olup böbreğin derhal tüm boşluklarını doldurduğu hastalarda bu formül tercih edilmektedir.
Taş hastaları neler yapmalıdır ?
-Mutlak surette her gün yeteri kadar likit alınması (2-3 lt, 10-15 bardak)
-Sık tekrar eden taş illeti durumunda yiyeceklerin düzenlenmesi
-Yeterince hareketli bir hayat (düzenli yürüyüşler, eksersizler)
-Stresten uzak bir ömür usulünün sağlanabilmesi
-6 ayda bir idrar tahlili ile ultrasonografi incelemesinin tekrarı
-Vücutta taş oluşumuna yol açan sebeplerin aydınlatılması maksadıyla kan ve idrar örneklerinin incelenmesi ve gereken tedavinin başlatılması
-Mevcut taşların büyümeden gereken tedbirlerin alınması ve taşların münasip sistemler ile temizlenmesi
-Düşürülen taşların tahlil hedefiyle biriktirilmesi ve inceleme emeliyle bu husus ile ilgilenen deneyimli merkezlere başvurulması