Urartular

Urartular urartular Urartuların, Başkenti Tuşpa (Van) idi Urartu Devleti en kuvvetli döneminde (MÖ 87yy), günümüzdeki Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran, Irak'ın küçük bir bölümü ile kuzeyde Aras Vadisi'ne egemendi Sınırları kuzeyde ErzurumKars Yaylası, güneyde Toroslar, doğuda Urmiye Gölü havzası, batıda Fırat Nehri (şimdiki Karakaya baraj alanı) olarak çizilebilir Bu geniş ve çoğu vakit dağlar ve vadilerle birbirinden bölünmüş zorlu bölgede bilhassa tarım alanları ve buralara ulaşan bölgelerde büyük inşa projeleri yürütmüş ve kayda değer kentler kurmuşlardı Urartu orduları bu sınırların ötelerine daha fazla yağma seferleri yerine getirmek için ilerlemişlerdiÜnlü Van Kalesigibi yapıtları vardırÜnlü kanalları olan Şamran Kanalıda bunlardan bir tanesidir Urartu ülkesinin kuzeyinde Diauehi (Erzurum bölgesi), Qulha ve Tariu yerel krallıkları (Ardahan yaylasında) ile bozkırlı Isqugulu (Güney Kafkasya'da) toplumları, batısında Hatti (Melitea, Qumaha), güneyinde Assur (Kuzey Mezopotamya'da) doğusunda Mana ve Parşua (İran'da) ülkeleri bulunmaktaydı Köken ve Dil Urartular, eklemeli dil yapıları iki taraflı özellikler belirten Hurriler ile aynı kökenden gelmekteydiler Urartuca günümüzde ise Doğu Kafkas dil ailesinden Çeçence, İnguşça ve Tuşça ile benzerlikler göstermektedir Urartu Krallığı'nın tarih sahnesinden kalkmasından oldukça sonra benzer coğrafyada konuşulan HintAvrupa dil grubuna ait Ermenice ve onu izleyen Kürtçe ile Urartuca ayrı dil ailelerine mensupturlar ve aralarında akrabalık laf konusu değildir Kronoloji Urartu namına ilk kez MÖ XIII yy'da Assur yazıtlarında Uruatri biçiminde rastlanır Bu belgelerden anlaşıldığına tarafından MÖ XIII yy ile IX yy arasında Uruatri ve Nairi gibi toplumlar Doğu Anadolu'da beylik ve aşiretler halinde yaşamaktaydılar Krallık MÖ IX yy ortasında I Sarduri ile duyuru edilir Ilk Urartu yazıtı ve Van Kalesi'ndeki birincil anıtsal mimari bu krala aittir MÖ VII yy'daki en güçlü krallardan biri olan II Rusa'dan sonra ise gittikçe zayıflamış ve MÖ VI yy başlarında tarih sahnesinden çekilmiştir Urartu krallarının sıradüzeni ve tarihlendirilmesi, daha iyi belgelendirilmiş Assur kralları listesi ile kurulabilen paralellikler yardımıyla dinç ayla getirilebilmektedir Kazılarla İncelenmiş Kayda Değer Merkezler Van Kalesi (Tuşpa): Başkent, stadel ve aşağı şehirden oluşuyor Stadelde yöneticilerin oturduğu saraylar, tapınak, anıtsal kaya mezarları gibi yapılar var Aşağıda şehirde halkın oturduğu sivil yapılar vardı Altında ve Yukarı Anzaf: Yukarı Anzaf’ta Haldi tapınağı, büyük depolar ve surlar Çavuştepe (Sardurihinili): Büyük bir saray yapısı, Haldi ve Irmuşini tapınakları, depolar, atölyeler ve surlar Toprakkale (Qilbani önündeki Rusahinili): Haldi tapınağı Ayanıs (Eiduru önündeki Rusahinili): Tapınak, depolar, surlar, altında kent Karagündüz: Höyükte sivil yerleşme, mezarlıkta içinde 80’i bulan sayıda gömü olan 9 oda kabir Altıntepe: Başkent Tuşpa’nın mezarlığı Dilkaya: Höyükte sivil yerleşme, mezarlıkta 3 sandıkoda kabir, küp mezarlar ve kum mezarlar AltıntepeErzincan: Tapınak, idareci yapıları, oda mezarlar Habibuşağı (Tumeişki)Elazığ: Sınır kalesi, mezarlar, en batıdaki Urartu yazıtı Giyimli: Mezarlık ve giyimli ev planları mevcuttur Kefkalesi: Saray, tapınak Kayalıdere: Kale, tapınak, kaya mezarları Iğdır: Kabristan OşakanErmenistan: ArinBerd (Erebuni): ArmavirBlur (Argiştihinili): Karmir Blur (Teişeba URU) Horom Bastam (Rusai URUTUR) Haftavan Yığın