Unutmanın Nedenleri

Unutmanın Nedenleri Öğrenmenin tersi olan bir bellek işlevidir Yani, öğrenilenlerin zihinde her tarafta canlandırılamamasıdır Unutmayla ilgili değişik kuramlar ileri sürülmüştür Unutmanın tanımlanması ve türleri kuramların bu konudaki görüşlerine tarafından belirlenir Fizyolojik temellere dayanan kuramlara kadar, unutma öğrenilenlerin veya anıların beyindeki izlerinin zamanla aşınıp silinmesi sonucu olur Koşullanma yoluyla öğrenme kuramına göre; pekiştirilmeyen, ödüllendirilmeyen tekrarlar; uyaranlarla tepkiler arasındaki bağı zayıflatır, unutma veya diğer bir deyişle, sönme olur Bir çok öğrenilen şey ve anılar bellekte saklı olmalarına rağmen, unutulmuş gibi görünebilir Freud ve diğer psikanalistler bunu baskı kavramıyla açıklarlar Onlara tarafından, kişiye acı veren anılar bilinçten uzaklaştırılarak bilinç dışına atılır Daha önce de belirtildiği gibi, öğrenilen malzemenin ne derece öğrenildiği, öğrenilen malzemenin anlamlılığı, öğrenmeyi yapan kişinin öğrenmeye ne ölçüde güdülendiği, öğrenmeden sonraki etkenler de öğrenilenin belekte tutulmasını, saklanmasını ve hatırlanmasını etkiler Deneysel ruh bilimi araştırmalarında denekler herhangi bir öğrenme malzemesini kusursuz olarak tekrarlayana dek öğrenmeyi sürdürürler Analist, olabilecek en iyi hatırlamayı araştırıyorsa, deneklere bütün öğrenme yaptırır Yapılan araştırmalarda, bütün öğrenmenin hatırda tutmayı kolaylaştırdığı, unutmanın daha az olduğu görülmüştür Öğrenilen araç gereç anlamlıysa, amaçsız malzemeye kıyasla daha kolay hatırlanır H Ebbinghaus 1885'te yaptığı çalışmalarda, anlamsıza heceleri ( örneğin; TIC, PUV, GIB, vb ) öğrenme malzemesi olarak kulanmış ve öğrenilen malzemenin anlamsız olmasının öğrenmeyi zorlaştırdığını saptamıştır Araştırmada yararsız hecelerden oluşan bir liste kusursuz bir şekilde iki defa tekrarlandığında, yani tam öğrenme olduğu belirlendikten sonra, bir süre aralığı konmuştur Kusursuz hatırlama için ilk denemede 1000 saniye kullanılmışken, ikinci denemede 600 saniye kullanılmış, 400 saniye tasarruf edilmiştir Bu zaman, bellekte tutulan malzemenin miktarının bir göstergesidir Bu yönden tam bir öğrenme için fazla elverişlidir Daha evvelden bir malzemeyi görebilen, öğrenen kişi ikinci kez aynı malzemeyi öğrenmesi gerektiğinde daha kısa sürede tekrar öğrenebilmektedir Ebbinghaus, öğrenme ve her yerde öğrenme aralarında yirmi dakikadan otuz bir güne değin değişen dağıtılmış süre aralıklarını kullanarak araştırmalarını sürdürmüştür Ebbinghaus bu araştırmaları sırasında bir unutma eğrisi oluşturmuştur Şekilde de görüldüğü gibi, başlangıçta unutma fazla hızlıdır Sonra yavaşlamakta, en sonunda da benzer düzeyde sürmektedir Diğer bir deyişle, öğrenmenin anında arkasında hızlı bir unutma olur, daha sonra unutma azalır ve belirtilmiş bir düzeyde değişmez kalır, Hatırlama ve Unutma İlişkisi Unutmada kayda değer olan bir öteki faktör, bir öğrenmeyi yapmaya kişinin ne ölçüde güdülendiğidir Birey için belirtilen bir öğrenmeyi gerçekleştirmek önemliyse bunu gerçekleştirmek için istekliyse, daha bir öğrenme gerçekleştirir ve bunun sonucunda unutma daha eksik, anımsama daha fazla olur Öğrenme sırasında öğrenme işlemi yarıda kesildiğinde, tamamlanan öğrenmelere kıyasla daha pozitif anımsama olur Buna Zeigarnik olgusudenir Bu konuyla ilgili deneyde kullanılan araştırmalarda deneklere bir dizi öğrenme görevi verilmiştir Bunların bazısı deneyci kadar yarıda indirimli, bir bölümü de tamamlatılmıştır Aradan zaman geçtiğinde yarıda kesilen öğrenmelerin, tamamlananlardan daha iyi hatırlandığı görülmüştür Zeigarnik, deneyin yarıda kesilmeyi başarısızlık olarak yorumlandığını, bunun denekte gerginlik yarattığını, bir öğrenmeden diğer bir öğrenmeye geçince bu gerginliğin sürdüğünü ve unutmayı azalttığını ileri sürmüştür Bir lokantada yapılan bir araştırmada, garsonların hesabı hemen şimdi ödenmeyen yemek siparişlerinin hepsini hatırladıkları, hesapları ödenen siparişleri hatırlamadıkları saptanmıştır Genellikle doğrulanan Zeigarnik olgusu, öğrenme durumunda şahısların karakter özelliklerine tarafından ara sıra doğrulanmayabilir Örneğin; kendini her zaman başarılı olmaya güdüleyen, kusursuzluğu kendine niyet edinen bir birey öğrenimin yarıda kesilmesini başarısızlık olarak yorumladığında, unutması da fazlalaşabilir Ayrıca eğer tamamlanmayan iş çok zorsa ya da kişiyi fazla fazla tedirgin ediyorsa, kişi bilinçsiz olarak unutma eğiliminde olabilir Öğrenmeyle anımsama arasındaki geçen zaman aralığında kişinin neler yaptığı, hatırlama miktarını etkiler Örneğin; bir öğrenme malzemesi %100 öğrenildikten sonra kişinin uyuması veya diğer işlerle uğraşması hatırlanan miktarı değişir Kişi uyanık kaldığında hiç bir işle uğraşmasa bile, etrafında olup bitenler onu etkiler Bu da anımsama hemen negatif etki yaratır Bu konuda yapılan çalışmalarda, öğrenmeden daha sonra uyuyan şahısların uyumayanlara tarafından daha fazla hatırladıkları görülmüştür a) Unutma Nedenleri Unutmanın nedenleri de kuramların açıklamalarına bağlıdır Bazı psikologlara tarafından unutmanın nedeni engelleyici etkidir Bu etki iki şekilde olur: 1 geriye engelleyici etki (geriye ket dövme ) 2 İleriye dürüst yasaklayıcı etki ( ileriye ket vurma ) Öğrenmeden önce veya daha sonra yer alan diğer bir öğrenme, hatırlama ve geri getirmeyi negatif yönde etkileyebilir Söz konusu öğrenmeden önce üretilmiş bir öğrenmeden kaynaklanan etkiye ileriye dürüst, sonradan üretilmiş bir öğrenmeden kaynaklanana geriye doğru engelleyici tesir denilir Misal olarak 3040 kişinin bulunduğu bir sınıfa giren öğretmen öğrencilerin ismini sorup öğrenir sonra diğer bir sınıfta benzer şeyi yapar Ilk sınıfta öğrenilen isimleri hatırlama gücü daha sonraki sınıfta öğrenilenlerin etkisi altında bozulur Bu geriye doğru yasaklayıcı etkidir Bunun tersi de olabilir, o vakit ileriye doğru yasaklayıcı etki laf konusudur Yani, önce öğrenilenler sonradan öğrenilenlerin hatırlanmasını güçleştirebilir Öğrenmeyle anımsama arasındaki geçen süre içinde yeni bir öğrenmenin gerçekleşmesi, birincil öğrenilenlerin bellekte saklanmasına olumsuz bir etki yapar ve ilk öğrenilenleri hatırlama miktarı düşer Buna geriye doğru engelleyiciveya geriye doğru ket vurmadenir Bu vaka aşağıdaki gibi bir deney düzeniyle araştırılarak saptanmıştır Böyle bir çalışmada iki gruba da ( A ) öğrenmesi yaptırılmış, sonra deney grubuna ( B ) öğrenmesi yaptırılırken,denetim grubu dinlenmeye bırakılmış, yeni bir öğrenme yapmamıştır Bir süre sonradan uygulanan anımsama testi sonucunda deney grubunun, denetim grubuna göre daha eksik şeyi hatırladığı görülmüştür Öteki bir deyişle, sonraki öğrenme önceki öğrenmenin hatırlamasına ket vurmuştur İleriye ket dövme veya ileriye içten yasaklayıcı tesir olarak tanımlanan durumdaki deney düzeni ise aşağı görüldüğü şekilde hazırlanır id Burada deney grubu ( A ) öğrenmesini yaparken, denetleme grubu dinlenir Sonradan her iki gruba da ( B )öğrenmesini yapar ( A ) öğrenmesini yapan deney grubu, sadece ( B ) öğrenmesini yapan denetim grubuna kadar ( B ) öğrenmesini daha az hatırlar Diğer bir deyişle, önceki öğrenme sonraki öğrenmenin hatırlanmasını bozmuş, ket vurmuştur İleriye ve geriye doğru ket vurma veya bozucu etkini olup olmaması, iki öğrenme işlemi arasındaki benzerliğe bağlıdır Eğer iki öğrenme malzemesi birbirine çok benziyorsa, bozucu etki çok eksik olur veya olumlu transfer olur; öğrenilen malzemeler ayrıca daha basit öğrenilir keza de daha basit hatırlanır Bunun tersine, iki öğrenme malzemesi birbirinden fazla farklıysa bozucu etki, ket dövme fazla eksik olur Çünkü birbirine benzemeyen iki öğrenme arsında olumlu veya negatif aktarma çok eksik olur Freud' un kuramına kadar çökme mekanizması da unutma nedenidir Kişi, kendini rahatsız eden konuları bilinçaltına iterek bu kaygıdan kurtulmak ister Bilinçaltına itilen olayların hatırlanması oldukça güçtür Bazı kuramlara göre; öğrenilenlerin kullanılmaması unutma denir Uygulamaya giren bilgiler zaman zaman tekrarlandığı ya da alışılmışlık haline geldiği vakit unutulmaz Kullanılmayan bilgilerin belirtilen olduğu asap hücrelerinin sinaptik bağları zayıftır böylece yâd etmek oldukça güçtür Öğrenmeyi koşullanmayla açıklayan görüşlere kadar de koşullanmanın sönmesi bir unutmadır Organizma, koşullu uyarıcı ile koşullu tepki arasındaki bağı unutur Artık beklenen tepkiyi göstermez Bu nedenlerin yanı sıra bir takım hafıza bozuklukları unutma nedenidir amnezi (hafıza kaybı) dağıtılmış organik veya psikolojik nedenlerle hatırlama gücünün yitirilmesidir bellek yitimi kısmi ya da genel olabileceği gibi, kısa süreli ya da belirsiz de olabilir Diğer bir unutma nedeni, beyin hücrelerinin yıpranmasına yan olarak büyüyen organik bozulmalardır Organik bozulmalar yaşla ilgili yıpranmalar, beynin bazı bölgelerine yeterli kan gitmemesi bağlı yıpranmalar olarak ortaya çıkar Bunun yanında tatmin edici protein sentezinin yapılmaması bilgilerin kodlanmasını engeller Kodlanmayan bilgiler kısa zamanda iyice unutulur