Tuvalet Kağıdı Nasıl Ortaya Çıktı? Doğuş ve Yayılış Hikayesi

Karantina günlerini hatırlayalım. Bilhassa sokağa çıkma yasaklarıyla birinci kere karşı karşı kaldığımız 2020 yılında koşa koşa stokladığımız eserlerin başında tuvalet kağıdı geliyordu. Yokluğunun kanısına bile tahammül edemediğimiz tuvalet kağıdı, bir vakitler hiç yoktu. Pekala, madem o denli, o periyodun insanları ne yapıyordu da günümüzün olmazsa olmazı tuvalet kağıdının yerini dolduruyordu?

Tuvalet kağıdının ceddinin, üzerine sünger takılmış bir çubuktan ibaret olduğu kestirim ediliyor. Çubukla başlayıp bildiğimiz tuvalet kağıdıyla sonuçlanan bu enteresan ve esaslı kıssanın ayrıntılarını birlikte inceleyelim istedik. İşte acil durumlarda aklımıza düşmeyi başarabilen tuvalet kağıdının doğuş öyküsü…

Üzerine sünger takılı çubuk: Tersorium

Romalılar döneminde kullanıldığı bilinen tersorium; tuzlu yahut sirkeli suya batırılmış, üzerinde sünger takılı olan bir çubuk. Antik Roma’nın genel tuvaletlerinde kullanıldığı bilinen bu çubuğun tuvalet kağıdı fonksiyonu görüp görmediği arkeologlar tarafından tam da netleştirilmiş değil. Arkeologlar, tersoriumların şahsî temizlenmede değil, tuvalet temizlemede kullanılmış olabileceği ihtimali üzerinde de duruyor. İhtimaller dahilinde tersoriumların tuvalet kağıdının atası olduğunu söylemek yeniden de mümkün.

1900’lerde karşımıza hijyen çubukları çıkıyor

Çin’in kuzeybatısına, antik İpek Yolu üzerine hakikat uzandığımızda; 1992’de bu bölgede de arkeologlar tarafından tuvalet kağıdının sinyallerini veren bir öbür alet karşımıza çıkıyor: Hijyen çubuğu. Arkeologlar, bambudan yapılmış ve kumaşlara sarılmış 7 hijyen çubuğunun ferdî temizlenmede kullanılmak üzere tasarlandığı kanısına yapılan mikroskobik tahlillerle varıyor. 2 bin yaşında olduğu anlaşılan çubuklar, insan dışkısıyla kaplı halde bulunuyor. Dışkının beşere ilişkin olduğu, tahliller sonucunda, içinde bulunan bağırsak parazitleriyle birlikte ortaya çıkıyor. Tersoriuma kıyasla insanların kendileri için yapıp kullandıkları net olan hijyen çubuklarının, İpek Yolu üzerinden türlü hastalıkların taşınması konusunda da çok tesirli olmuş bir alet olduğu arkeologlar tarafından ortaya çıkarılan bir öteki değerli bulgu.

6. yüzyılda tuvalet kağıdı vardı!

Tuvalet kağıdının, 6. yüzyılda güçlü Çinli aileler tarafından kullanıldığı söyleniyor. Öte yandan 14. yüzyılda, Çin’in Zheijang bölgesinde yılda 10 milyon paket tuvalet kağıdı üretiminin yapıldığı biliniyor ki bu da tuvalet kağıdının varlığından öte seri üretimine dahi geçildiğine işaret ediyor. Çin, tuvalet kağıdı üretimi ve kullanımıyla ziyadesiyle haşır neşir vaziyetteyken Avrupa ve Amerika’da ise durumlar pek de o denli değil! Tuvalet kağıdının Avrupa ve Amerika’ya varışı, 1800’lü yılların sonuna denk düşüyor. Her iki kıtada da tuvalet konseptinin olmayışı, geç oluşması; tuvalet kağıdının bu iki kıtadaki sürecini geciktiriyor.

Tuvalet kağıdının alternatifi olarak neler kullanılıyordu?

Zenginler; kenevir, yün ve bez üçlüsüne tuvalet kağıdı vazifesi yüklerken, yoksul kesim çok daha ilkel prosedürlerle bu muhtaçlığı karşılamak zorundaydı: Tuvaleti dereye yapıp paklığı suyla, ağaç yapraklarıyla, deniz kabuklarıyla, yosunla temizlemek üzere.

Bunun yanı sıra denizciler, eskiyen halatların ipleri yardımıyla temizlenirken Kutuplara yakın bölgelerde yaşayan beşerler kar ile temizlenmeyi tek deva olarak görüyordu.

Tuvalet kağıdı ne vakit ticari hale geldi?

14. yüzyılda Zheijang’da toplu tuvalet kağıdı üretimi yapıldığından bahsetmiştik; lakin buradaki üretimin ticari bir korku güderek yapılmadığını da hatırlatmak isteriz. Tuvalet kağıdının ticarileşmesi, 1857’ye dayanıyor. Amerikalı mucit Joseph Gayetty, işi ticarete dökme fikriyle günümüzün tek pakette 100’lü halde bulunan tuvalet kağıtlarını aloe vera aromalı olarak üretince; tuvalet kağıdının ticari serüveni başlamış oluyor. Alışılmış akıl akıldan üstündür. Tam 10 yıl sonra, 1867’de, toptancılıkla uğraşan Edward, Clarence ve Thomas kardeşler; tuvalet kağıtlarını aloe veralı değil, bildiğimiz klasik haliyle üretince; üretim maliyeti de düşüyor. Bu da kardeşlere yarar olarak geri dönüyor. Anlayacağınız, günümüzün rulo biçiminde satılan klasik tuvalet kağıtlarını; bu üç kardeşin ticari zekasına borçlu sayılırız.