TÜSİAD Başkanı: Baharı beklerken doluya tutulduk, herkes borç çevirmeye çalışıyor

Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (TÜSİAD) İdare Heyeti Lideri Simone Kaslowski, koronavirüs salgının tam olarak ne kadar süreceğini kestirmenin mümkün olmadığına işaret ederek “İşsizlik tarafı bizi önemli manada endişelendiriyor. Krizin uzun sürmesi yoksulluğun değerli ölçüde artmasına yol açabilir. Muhakkak bir gelirin altındaki hane halkına direkt dayanaklar verilmesi gerektiğini savunuyoruz” dedi.

Yeni İktisat Programı (YEP) dahil yapılan tüm iddiaların artık geçerliliğini yitirdiğini anlatan Kaslowski, buradan mümkün olan en kısa müddette çıkabilmek ve gerekli siyasetleri belirlemek için tıpkı Sıhhat Bilim Kurulu’na benzeri işdünyasının da temsil edildiği bir yapının kurulması gerektiğini vurguladı. “Birbirimize güvenmeden, kutuplaşma meselesini aşmamız çok sıkıntı olacak” diyen TÜSİAD Lideri Simone Kaslowski ile koronavirüsün iktisada tesirlerini ve çıkış yollarını konuştuk.

ADETA BİR MÜDDET KIŞ UYKUSUNA GİRİYORUZ

- 'Artık hiçbir şey eskisi üzere olmayacak' kelamını çok duyuyoruz. Koronavirüse bağlı nasıl bir krizle karşı karşıyayız, Türkiye iktisadı aslında sıkıntı bir periyottan geçiyordu, iş dünyası bu sürece nasıl yakalandı?



Koronavirüs’den evvel 2020 yılında Türkiye iktisadında de global iktisatta de âlâ bir yıl geçireceğimizi düşünüyorduk. Global iktisatta resesyon kaygıları ABD-Çin ticaret muahedesiyle yerini daha olumlu senaryolara bırakmıştı. Türkiye’de kredi ivmesi bilhassa tüketici tarafında artmış ve bunun siparişlere yansıdığını görmüştük. Hatırlarsanız son çeyrek büyüme oranı da %6 gelmişti. Sürdürülebilirliğini sorgulasak da iç talepte değerli bir canlanma olduğunu hissediyorduk. Tam da bu ortamda koronavirüs krizi ile hayatımız değişti. Evvelki yıl yaşadığımız kriz sonrası tam sanki bahar mı geliyor derken doluya tutulduk diyebiliriz. Artık adeta bir mühlet kış uykusuna giriyoruz. Buradan mümkün olan en kısa müddette çıkabilmek ve olağana dönebilmek için gerekli siyasetleri belirlemek için tıpkı Sıhhat Bilim Kurulu’na misal işdünyasının da temsil edildiği bir yapı yararlı olacaktır.

Lakin tüm ekonomik sıkıntılar bir yana, olayların görünmeye başlamasıyla birlikte salgınla gayrete dayanak veriyor, elimizden geleni yapmak için ağır olarak çalışıyoruz. Üyelerimiz sıhhat çalışanlarımıza gerekli ekipmanları sağlamak için seferber oldular. Üretim sınırlarını bu gereksinimlere nazaran değiştirdiler. Tıpkı vakitte birebir ve maddi takviyeleriyle muhtaçlık sahiplerinin yanında oluyorlar. Bu periyotta dayanışma her şeyden değerli.

HERKES BORÇ ÇEVİRMEYE ÇALIŞIYOR

- Ekonomik İstikrar Kalkanı paketinde bir dizi tedbir açıklandı, bunlar şu anda iktisatta oluşan meseleleri çözmeye ne derece deva olacak? Burada adımlar atılırken sizin görüşleriniz alınıyor mu, asıl odaklanılması gereken alanlar neler?



Dayanak paketi açıklanmadan evvel biz de görüşlerimizi ilettik. Ayrıyeten Sayın Cumhurbaşkanı’nın 15 Mart’ta Çankaya’da yaptığı eş güdüm toplantısına katılıp görüşlerimizi lisana getirdim. Sonrasında da çeşitli Bakanlıklarla istişarelerimiz sürdü.

Ekonomik açıdan üç alana odaklanıyoruz: 1. İstihdamın korunması 2. İşletmelerin korunması 3. Finansal istikrarın korunması.

Şu anda ülke olarak en çok endişelenmemiz gereken husus, istihdamı korumak için giderek daha fazla takviyeye muhtaçlık olacağının ortaya çıkıyor olması. Burada ne kadar erken davranırsanız kayıpları o kadar önlersiniz. O yüzden süratli hareket edilmesi gereken bir alan.

Bir başka değerli ve acil tedbir ise zorlayan sebep tarifinin, cirosunda muhakkak bir kayıp yaşayan tüm mükellefler için geçerli olmasını sağlamak. Zorlayan sebep uygulamasında salgından etkilenen bölümler seçilmeye çalışılıyor lakin geldiğimiz noktada maalesef etkilenmeyen kesim zati kalmadı. O yüzden bir kısım işletme buradaki dayanaklardan faydalanırken başkaları için bunların geçerli olmaması bizce adil bir uygulama değil. Tüm işletmeler banka kredilerini ve ticari borçlarını çevirmeye çalışıyorlar. Bir de ağır vergi ve prim yükleri ile karşılaşmamalılar. Bunların tüm kesimler için ertelenmesi gerekiyor.

Takviyelerin hanehalkı, işlerini kaybedenler, esnaf, KOBİ, kayıt dışı çalışanlar dahil tüm toplumu kapsaması kıymetli. Aslında pakete her geçen gün eklemeler yapıldığını görüyoruz. Bunun için gereken kaynağı kısa vadede piyasadan bulmaya çalışmak piyasa istikrarlarını sarsabilir. Merkez Bankası bu nedenle İşsizlik Fonu’ndan tahvil satın alan bankalardan bunları ölçü sonu koymadan alacağını açıkladı. Bu sistemle işsizlik fonuna direkt nakit sağlanmış olacak. Bu ve gibisi prosedürlere Hazine’nin muhtaçlıkları için de ihtiyaç duyulabilir. Türkiye’nin finansal istikrarı korumak için dayanak paketinin kaynaklarını nasıl sağlayacağına ve sonrasında nasıl olağana dönüleceğine ait piyasalara inanç verici bir program sunmasının çok yararlı olacağına inanıyoruz.

FED İLE MUAHEDE YAPILABİLİR

- Özel bölümün çok önemli bir borç sorunu var, Türkiye'nin de yaklaşık 170 milyar dolar dış borç ödemesi kelam konusu, burada alarm boyutunda bir sorun var mı, borç sıkıntısıyla baş etmek için ne tıp adımlara muhtaçlık var? Mesela IMF seçeneği düşünülmeli mi?



Merkez Bankası TL likiditesinde badire yaşanmaması için bankalara dayanak veriyor. Kendi para ünitemiz kelam konusu olduğunda Merkez Bankası bunu rahatlıkla yapabilir. Lakin kriz başladığından beri tüm dünyada bir döviz likiditesi sorunu da başladı. Burada Merkez Bankamızın gücü elindeki rezervlerle hudutlu. Rezervlerin son bir yıldır etkin olarak kur siyasetinde kullanıldığı biliniyor. Önümüzdeki bir sene için borç çevirmede sorun görmüyoruz lakin piyasa algısı açısından riskler var.

Dünya çapında dolar muhtaçlığının artması gelişmekte olan piyasalardan güçlü sermaye çıkışlarına neden oluyor. Türkiye’den de birinci üç ayda çıkış 6 milyar doları geçti. Amerikan Merkez Bankası Fed Amerika dışındaki ülkelerin Merkez Bankaları ile para takası muahedeleri yaparak dolardaki sıkışıklığı çözmeye çalışıyor. Bu ülkeler ortasında Brezilya, Meksika üzere gelişmekte olan ülkeler de var. En son Endonezya ile 60 milyar dolarlık muahede yapıldı. Merkez Bankamızın da Fed ile bu türlü bir muahede yapması piyasa itimadının sağlanmasında çok büyük katkı yapacaktır.

Artık IMF, yeniden Fed ile işbirliği içerisinde, Fed’in direkt muahede yapmadığı ülkelere likidite sağlamak için yeni bir para takası düzeneği kuruyor. Bu alışkın olduğumuz şekilde bir IMF paketi değil. Borç da değil. Kısa vadede likidite sağlayacak bir takas. Şimdi nasıl çalışacağı da açıklanmadı. Hazine ve Merkez Bankası bu düzenekten faydalanmak konusunu kendileri değerlendirecektir. Buradaki problem Türkiye’nin buna muhtaçlığı olup olmadığından fazla, öbür gelişmekte olan ülkeler bu mutabakatlarla konumlarını güçlendirirken Türkiye’nin dışarıda kalmasının piyasa algısını aleyhimize döndürebilecek olmasıdır.

İŞSİZLİK ENDİŞELENDİRİYOR

- Olağan şartlarda YEP'te bu yıl için yüzde 5 büyüme ve yüzde 11.8 işsizlik, yüzde 8 enflasyon beklentisi vardı. Bu amaçlar bu noktadan sonra ne kadar gerçekçi, Türkiye'nin yeni bir programa muhtaçlığı var mı, yeni programın ana ekseni ne olmalı? 



YEP dahil yapılan tüm varsayımların artık geçerliliğini yitirdiğini söyleyebiliriz. Plan ve programların bu yeni durum karşısında tekrar yapılması gerekecek. Bu yıl biz Türkiye’nin her şeye karşın küçük de olsa olumlu büyüyebileceğini düşünüyoruz. Ancak ikinci çeyrekte çok sert bir daralma olacak, yılın ikinci yarısında iç taleple bunu telafi etmeye çalışacağız. Salgının tam olarak ne kadar süreceğini kestirmek mümkün değil. Birtakım sıhhat uzmanları ikinci bir dalga riskinden de bahsediyorlar. Baz senaryo olarak üçüncü çeyrekte ölçülü bir geri dönüş bekliyoruz. İşsizlik tarafı bizi önemli manada endişelendiriyor. Kayıtlı çalışanlar için devlet aşikâr dayanaklar açıklıyor. Lakin istatistiklere nazaran kayıtsız çalışan fiyatlı kesimde 3 milyon kişi var, kendi hesabına da çalışan 1,5 milyon kişi var.

Yeni program dayanakların ayrıntılarını ve mali yüklerini çok şeffaf bir biçimde içermeli. Bu periyotta yapılan yardımların da yanlışsız adrese yönelmesi, hakikaten gereksinimi olanlara ulaştırılması değerli. Oluşan mali yük kamu borcunu artıracak. Merkez Bankası’nın başlattığı miktarsal genişleme de bilançosunu kıymetli ölçüde büyütecek. Bugünü tartışmanın yanında bir çıkış stratejisini de oluşturmak, olağana nasıl döneceğimizi de planlamak lazım. Yeni programın en kıymetli bileşeni bu olacak.

MEMLEKETLER ARASI UYUMA GEREKSİNİM VAR

- Bu devirde zincirleme bir iflas beklentiniz var mı, hangi bölümlerde risk görüyorsunuz?

Şu anda tüm dünyada bunu engellemek için önlemler alınıyor. Ülkemizde de bunun olmaması için nakit akışı bozulan işletmelere daha fazla dayanak gerekiyor. Tedarik zincirinin korunması için özel finansman programları düşünülebilir. Zira zincirin tek bir halkası zayıfsa herkes etkileniyor. Bu yalnızca ulusal değil memleketler arası boyutta da bir sorun. G20’nin global bedel zincirlerini koruyabilmek için daha fazla efor göstermesi gerekiyor. Ülkelerin tek başına bu krizle çaba etmesi kâfi değil. Memleketler arası uyuma her zamankinden daha fazla gereksinim var. 



İçeride büyük şirketler kendi tedarikçileri için kimi kolaylıklar sağlamaya çalışıyorlar ancak daha küçük ölçekte KGF ile sağlanan dayanaklardan faydalanmaya çalışılıyor. Bunların limitleri çok süratli doluyor. Burada daha fazla dayanağa gereksinim var. Bilhassa KOBİ ve esnaf için bu krediler çok kritik.

TÜSİAD'DAN COVİD-19 PORTALI

- Şu anda Türkiye ihracatının lokomotif kesimi otomotivde üretim durmuş vaziyette. Üyeleriniz genel olarak yüzde kaç kapasiteyle çalışıyor? Şu anda iş dünyasının, endüstricinin en temel sorunu nedir, üyelerinizden ne cins şikayetler alıyorsunuz?

Kapasiteler epeyce düşük. Yalnızca iç talep değil dış talepte de düşüş var. İhracatta da birtakım kesimlerde değerli kayıplar oldu, otomotiv ve hazır giysi üzere. Herkes hem istihdamını hem de işletmesinin devamlılığını sağlamaya çalışıyor. Çalışanlar için sıhhat açısından inançlı bir ortam sunabilmek, tüzel açıdan mevzuattaki değişikliklerin mukavelelere olan tesirini anlamaya çalışmak ve finansmana erişim iş dünyasının ana gündem hususları. 

Tarım, besin, ilaç ve sıhhat bölümleri üzere temel muhtaçlıkları karşılayan dalların devamlılığı çok kritik. Bu kesimlerde faaliyet devam etse bile onlar da mevcut durumdan ziyadesiyle etkileniyorlar ve kıymetli ölçüde zorluk çekiyorlar. Hasebiyle bu alanlarda üretim ve hizmetlerin kesilmeden devam edebilmesi için muhtaçlık duyulan dayanaklar verilmeli. Bunun yanı sıra sıhhat sistemini ayakta tutan sıhhat çalışanlarının her manada desteklenmesi gereken bir periyotta şiddetten korunmalarına dair yasa teklifinin Meclis’ten süratle geçmesini bekliyoruz.

Salgının ekonomik tesirlerinin bertaraf edilebilmesi için üyelerimizden yaşadığınız sıkıntıları ve tahlil tekliflerini süratle alabilmek üzere bir Covid-19 portalı hayata geçirdik. TÜSİAD görüşlerini ilgili mercilere sunuyoruz. Gereksinim duyulan öteki önlemler için tekliflerimizi dinamik bir süreçle güncelleyerek karar alıcılara iletmeyi sürdürüyoruz.

SOKAĞA ÇIKMA YASAĞINDA İSTİŞARE DEĞERLİ

- Hal böyleyken koronavirüs salgının denetim altına alınması için TÜSİAD olarak genel bir sokağa çıkma yasağına nasıl bakıyorsunuz?

Bilim Kurulu’nun tavsiyelerine uyulması değerli. Salgının yayılım suratını azaltmak için gereken her şey yapılmalı. Şayet durum, mecburî iş alanları hariç sokağa çıkma yasağını gerektiriyorsa yapılmalı. Pek çok ülke bölgesel de olsa emsal önlemler aldı. Türkiye de 31 vilayette iki gün müddetle bunu hayata geçirdi. Olağan bu önlemler alınırken kritik bölümler başta olmak üzere iş dünyasıyla istişare edilerek yapılması son derece kıymetli. En başta muhakkak sanayi kollarının çabucak durup çabucak başlaması mümkün değil. Bu cins kısıtlamalar kesinlikle muhakkak bir plan program çerçevesinde yapılmalı.



Ayrıyeten bu önlemlerle bir arada eşzamanlı olarak gerekli ekonomik dayanakların hayata geçmesi değerli. Bu iktisadın de daha süratli geri dönmesini sağlıyor. Bugün Avrupa’da kimi ülkeler kısmen bu yasakları kaldırmaya bile başladı. Süreç ne kadar muvaffakiyetle yönetilirse o kadar süratli normalleşebiliriz. Kararlar alınırken insan sıhhati her vakit ön planda olmalı.

KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNDEN TÜM İŞLETMELER YARARLANMALI

- Cumhurbaşkanlığı yeni bir kanun çıkarmaya hazırlanıyor. 3 ay işten çıkarma yasaklanacak, gerekli görülürse mühlet uzatılacak. Bu düzenleme için görüşünüz alındı mı, neler öneriyorsunuz?

Aslında işletmeler devletin istihdam dayanaklarından yararlandığında, örneğin kısa çalışma uygulamasında, istihdamın korunması için kurallar esasen mevcut. Torba tasarıda, kısa çalışma ve işsizlik ödeneklerinden yararlanamayacaklar için bir düzenleme getiriliyor. Memleketler arası uygulamalarda hem çalışanları hem de işletmeleri koruyacak en tesirli ve sık başvurulan uygulama kısa çalışma ödeneği. Krizin başından bu yana kısa çalışma müracaat şartlarının esnetilmesi gereğinin altını çizdik. Şartlarda bir ölçü uygunlaştırma de yapıldı. Fakat kesimlerin neredeyse durma noktasına geldiği bu devirde, mühletlere ait rastgele bir şart aranmaksızın kısa çalışma ödeneğinden tüm işletmeler ve çalışanların yararlanması sağlanmalı. İşsizlerin işsizlik sigortası ödeneğine ulaşmasının kolaylaştırılması da gerekli.

YOKSULLUK ARTABİLİR

- Şu anda bile birçok işyeri çalışanları fiyatsız müsaadeye gönderdi. Halkın gelirinde dramatik bir düşüş de kelam konusu, bunun sonuncunda toplumsal bir patlama bekliyor musunuz? Hanelerin fakirleşmesine karşı ne tıp adımlar atılmalı?



Şimdi krizin ne kadar süreceğini bilmiyoruz. Uzun sürmesi yoksulluğun değerli ölçüde artmasına yol açabilir. Bu nedenle biz belirli bir gelirin altındaki hane halkına direkt takviyeler verilmesi gerektiğini savunuyoruz. Kimse bu kriz nedeniyle temel gereksinimlerini gideremeyecek durumda kalmamalı. Dünya uygulamaları da gösteriyor ki devlet dayanağı olmadan bunu sağlamak mümkün değil. Mevcut dayanaklar kesinlikle fiyatın makul bir yüzdesi olarak verilmeli. Kayıt dışı çalışan bireylerin hiçbir fiyat dayanağı alamayacak olduğu unutulmamalı. Bu kesim için mevcut toplumsal yardım listeleri güncellenmeli. Krizden en fazla ziyan gören kısımlara daha fazla dayanak verilmeli. İş dünyası da toplumsal sorumluluklarının farkında ve üyelerimiz üzerine düşeni bu güç vakitlerde büyük bir özveriyle yerine getirmeye çalışıyorlar.

KUTUPLAŞMAYI İNANÇLA AŞARIZ

- Bu kadar önemli bir salgında bile iktidarıyla muhalefetiyle ortak hareket etme durumu göremiyoruz. Örneğin belediyelerin yardım kampanyalarına yasaklar getiriliyor, meclisteki infaz yasasında da bir ortaklaşma kelam konusu değil. Bu periyottaki kutuplaşmayı nasıl okuyorsunuz?

Salgın siyasi görüş ayrılığı, etnik köken, inanç, sınıf farkı gözetmeden her insanı etkileyen global bir sorun. Bu salgın hastalık sürecinde yaşananlar, kutuplaşmanın onarılması ne kadar güç bir arıza olduğunu da bize gösteriyor. Bunu aşmak için daima gündemde tutmaya çaba ettiğimiz itimat kavramı burada kilit değerdedir. Birbirimize güvenmeden, güvenemeden kutuplaşma sıkıntısını aşmamız çok sıkıntı olacak. Burada herkese misyon düşüyor. Kimsenin, birinci adımın bir diğerinden gelmesini beklemesine gerek olmadığını düşünüyorum.

Şehriban Kıraç/Cumhuriyet