Turklerin İslam medeniyetine katkıları

Turklerin İslam Medeniyetine Katkıları

Emeviler zamanında olumsuz seyreden TurkArap ilişkileri, Abbasiler Donemi ’nde iyi yonde gelişti 751 yılındaki Talas Savaşı ’nın ardından Turkler topluluklar halinde Musluman olmaya başladılar Once Karluk, Yağma ve Ciğil Turkleri İslamiyeti benimsedi X yuzyıl başlarında Turklerin en buyuk boyu olan Oğuzlar da Musluman oldular Bu surecte, Abbasilerin Turklere karşı izlediği ılımlı politikanın onemli bir etkisi vardır

Abbasiler, kahramanlık ve cesaretleriyle unlu Turklere, başta ordu olmak uzere, ceşitli devlet kademelerinde onemli gorevler verdiler Abbasi Halifesi Me ’mun ’un son zamanlarında, ordunun yonetimini tamamen ustlenen Turkler hem ic isyanların bastırılmasında hem de Bizans uzerine yapılan seferlerde buyuk başarılar sağladılar X yuzyılın başlarında Abbasi Devleti'nin gucu iyice zayıfladı Buveyhoğulları Bağdat'ı işgal ederek Abbasi halifesini baskı atına aldı Ancak 1055 yılında Bağdat ’a giden Selcuklu Sultanı Tuğrul Bey bu duruma son vererek halifeyi Buveyhoğullarının baskısından kurtardı Bundan sonra Turkler, İslam dunyasını savunma gorevini tek başlarına ustlendiler Senelerce suren Haclı saldırılarına karşı İslam dunyasının savunuculuğunu yaptılar

Turklerin İslam medeniyetinin gelişip guclenmesinde de onemli katkıları olmuştur Turkler, hakim oldukları topraklarda medreseler, hanlar, hamamlar, kervansaraylar, hastaneler, camiler, turbeler yaptırmışlardır

Turkler arasında yetişen Rim adamları, sanatcılar ve edebiyatcılar yaptıkları calışmalar ve ortaya koyx dukları eserlerle İslam kulturunun gelişip zenginleşmesini sağlamışlardır Turklerin İslam medeniyetin“ katlalannı; dini ilimler, pozitif ilimler, sanat ve edebiyat alanı olmak uzere uc grupta ele alabiliriz

Dini İlimler

Turlder; tefsir, hadis, fıkıh ve kelam gibi dini ilimler alanında yaptıkları calışmalarla İslam medeniyetine buyuk katkılar sağlamışlardır Ebu Hanife (o| 767), Buhari (ol 869), Maturidi (ol 944), Zemahşeıı(ol 1143), Ebu'sSuud Efendi (ol 1574), Ahmet Cevdet Paşa (ol 1895) ve Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır (ol 1942) Turkler arasından yetişen İslam alimlerinden bazılarıdır Bunlardan Ebu Hanife, fıkıh; Maturidi, kelam; Fahrettin Razi, Zemahşeri Ebu'sSuud Efendi ve Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır ise tefsir alanında calışmalar yapmış, eserler vermişlerdir Ahmet Cevdet Paşa ise İslam tarihi alanında un yapmış bir alimdir Bu ilim adamlarından Ebu Hanife, butun İslam alemince tanınmaktadır Muslumanlar arasında mensubu en cok mezheplerden biri olan Hanefilik, onun goruşleri cercevesinde oluşmuştu Maturidi İslam dunyasının en onemli duşunur ve ilim adamlarından biridir İtikadi mezheplerden Maturidilik onun goruşleri etrafında oluşmuştur Bu unlu kelamcımız, İslam inanclarını mantıksal tutarlılık icinde savunmasıyla hem gecmişte hem de gunumuzde Muslumanların takdirini kazanmıştır Zemahşeri Arapcayı mukemmel bir şekilde oğrenmiş, “Keşşaf adlı tefsiri yazmıştır Fahrettin Razi ise İslam dunyasında daha cok 'Mefatihul Gayb adlı tefsiriyle tanınmıştır Bu iki alimin tefsir alanındaki eserleri gunumuzde bile Muslumanlar tarafından beğeniyle okunmaktadır Meşhur devlet adamı ve tarihcimiz Ahmet Cevdet Paşa ’nın “Kısası Enbiya ve Tevarihi Hulefa adlı eseri de İslam tarihi alanında oldukca onemli kaynaklar arasındadır

Pozitif Bilimler

Turkler; matematik, astronomi, tıp, fizik, zooloji gibi pozitif bilimler alanında yaptıkları calışmalarla da İslam medeniyetinin gelişip zenginleşmesine katkıda bulunmuşlardır Harezmi (ol 850), İbni Heysem (ol 1039), Ebu Kamil Şuca (ol 950), Farabi (o| 950), Biruni, (o| 1048), İbni Sina (ol 1037), Uluğ Bey (ol 1449) ve Ali Kuşcu (ol 1474) Turkler arasından yetişmiş bilim adamlarından bazılarıdır Bunlardan Harezmi, ozellikle matematik alanında yaptığı calışmalarla şohret bulmuştur Bir dahi olarak kabul edilen Harezmi, sıfırlı ondalık sistemi bularak insanların, kullanılması oldukca zor olan Romen rakamlarından kurtulmasını sağlamıştır Harezmi'nin “Hisabul Cebr vel Mukabele adlı eseri asırlarca Avrupa okullarında ders kitabı olarak okutulmuştur İbni Heysem ve Ebu Kamil Şuca da meşhur matematikcilerimizdendir Ebu Kamil Şuca beş bilinmeyenli denklemlerin cozumunu yapmış, İbni Heysem ise fotoğrafcılığın temelini oluşturan kara kutuyu icat etmiştir

Meşhur Turk bilginlerinden Uluğ Bey ve Ali Kuşcu astronomi (uzay bilimi) alanında onemli calışmalar yapmışlardır Uluğ Bey tarafından Semerkant ’ta kurulan rasathane (gozlemevi) bugun bile varlığını surdurmektedir Ali Kuşcu ise astronomi alanında bircok oğrenci yetiştirmiş, İstanbul ’da buyuk bir rasathane kurmuştur Bu rasathane, Avrupa'da modem rasathanelerin kurulmasında etkili olmuştur

Tıp alanında yetişmiş Musluman Turk ilim adamlarının başında hic şuphesiz İbni Sina gelir Buyuk bir tabip olan İbni Sina tıbba dair bircok eser yazmıştır Ansiklopedik nitelikte bir eser olan “Kitabuş Şifa ve “elKanun fit Tıp adlı eserler bunların en tanınmışlarıdır Bu unlu tıp aliminin elKanun fit Tıp adlı eseri yuzyıllarca Avrupa tıp okullarında ders kitabı olarak okutulmuştur O, kendi doneminin imkanları icerisinde idrar tahlili yapmış, verem hastalığını tanıtmış, şeker hastalığının tedavisi ile ilgili dikkate değer calışmalar yapmıştır

Biruni fizik alanında onemli calışmalar yapmış, ışığın sesten daha hızlı hareket ettiğini belirlemiştin Ayrıca maddelerin ozgul ağırlıklarının hesaplanması uzerinde calışmıştır

Tanınmış Turk bilginlerinden Farabi de yaptığı bilimsel calışmalarla İslam medeniyetine katkıda bulunmuştur O; felsefe, astronomi, matematik, mantık başta olmak uzere bircok alanda calışmalar yapmıştır İslam dunyasında felsefe geleneğinin kurucusu kabul edilen Farabi, “İhsau ’l Ulum (İlimlerin Sayımı)adlı kitabıyla ilimleri sınıflandırmıştır O, Aristo'dan sonra, felsefe tarihinin ikinci oğretmeni olarak kabul edilmiştir

Piri Reis (ol 1554) ve Seydi Ali Reis (ol 1562) coğrafya alanında tanınmış iki unlu Turk denizcisidir Piri Reis ’in “Kitabı Bahriye (Denizcilik Kitabı)ve Seydi Ali Reis ’in “Miratul Memalik (Memleketlerin Aynası) adlı eserleri bu alanda oldukca onemlidir Tarih ve coğrafya alanında meşhur seyyahımız Evliya Celebi ’nin “Seyahat nameadlı eseri onemli bir kaynaktır

Sanat

İslam dininde bilimsel calışmalar yanında, sanata ve sanatcıya da buyuk bir onem verilmiştir Kur ’anı Kerim ’de yeralan bircok ayette, Muslumanlar işlerini en iyi şekilde yapmaya, Allah ’ın (cc) yarattığı guzellikler uzerinde duşunmeye teşvik edilmiştir Dinimizin bu konudaki oğutlerini dikkate alan atalarımız, sanat alanında yaptıkları calışmalarla da islam medeniyetine onemli katkılarda bulunmuşlardır Mimari, husnuhat, tezhip ve minyatur Turklerin yoğun olarak ilgilendikleri başlıca sanat dallarındandır

Mimari ilimle sanatın birleştiği teknik ile estetiğin buluştuğu bir sanat dalıdır Turkler, İslam dinini kabul ettikten sonra mimari alanda onemli calışmalar yapmışlardır Kendi sanat anlayışları ile İslam duşuncesini birleştirerek yeni bir mimari tarz oluşturmuşlardır Orneğin Turklerde cami minareleri, başka Musluman toplumlardakinin aksine, ince ve uzundur Atalarımız cadırdan esinlenerek camilerin dış gorunumune de genellikle dairesel şekiller vermeye calışmışlardır Musluman olduktan sonra mimari alanda buyuk atılımlar gercekleştiren atalarımız; yaptıkları cami, medrese, ceşme, hastahane, han, kopru gibi yapılarla İslam medeniyetinin gelişmesine katkı sağlamışlardır Musluman Turkler tarafından yuzyıllarca once yaptırılan cami ve medreseler, aradan gecen uzun sureye rağmen bugun bile varlığını ve ihtişamını korumaktadır Turklerin İslam medeniyetine mimari alanda yaptıkları katkılar ilk Turk İslam devletlerinden Karahanlılarla (8401212) başlayıp Selcuklularla devam etmiştir Turkİslam mimarisi, Osmanlılar Donemi ’nde ise zirveye ulaşmıştır Atalarımız hakim oldukları topraklarda, ozellikle Osmanlılar zamanında, sanat değeri yuksek olan pek cok mimari eser meydana getirmişlerdir istanbul ’da Yeni Cami, Suleymaniye, Fatih, Şehzadebaşı ve Sultan Ahmet camileri ile Edirne ’deki Selimiye Camii buna ornek olarak gosterilebilir Bursa ’da Orhan Gazi ve Muradiye camileri; Konya ’da Sırcalı, Karatay ve İnce Minareli medreseler, Sivas ’ta Gok Medrese, Kayseri ’de Hunat (Huant) Hatun Medresesi ve Erzurum ’da bulunan Hatuniye Medresesi de atalarımız tarafından yaptırılan onemli mimari eserlerdir

Arap harfleriyle guzel yazı yazma sanatına husnuhat denir Bu sanat dalında yetişmiş olan kişiler hattat olarak adlandırılır Atalarımız husnuhata buyuk bir onem vermişler; bu sanat dalını Kur'anı Kerim ve diğer kitapların yazılmasında, camilerin icinin suslenmesinde ustalıkla uygulamışlardır Şeyh Hamdullah Celebi (ol 1526) ve Hafız Osman (ol 1698) Turkler arasında yetişen unlu hattatlardandır

Milletimiz tezhip sanatına da buyuk bir onem vermiştir Tezhip, altın yaldız ve boya ile yapılan bir ceşit kitap susleme sanatıdır Bu sanat dalında el yazması kitaplar ve levha kenarları altın yaldız ve boya kullanılarak suslenir Boylece hem kitaplar hem de levhalar daha guzel bir gorunume kavuşturulur

Tezhip sanatı Turklerde Vlll yuzyılda başlamış, Osmanlılar Donemi'nde gelişmiştir Atalarımız ozellikle elyazması Kur ’anı Kerim ’lerde tezhip sanatını yoğun olarak uygulamışlardır

Minyatur; sulu boya veya altın yaldız kullanılarak kağıt ya da deri uzerine, ince fırcalarla resim yapma sanatıdır Bu resim sanatında ışık, derinlik, perspektif ve golgeye yer verilmez Atalarımız minyaturu daha cok elyazması kitapların suslenmesinde kullanmışlardır Minyaturler genelde kitapta yer alan konularla ilgilidir Nigari (ol 1572) ve Levni (ol 1732) meşhur minyatur sanatcılarımızdandır

Turkler dil ve edebiyat alanında yaptıkları calışmalarla da İslam medeniyetine onemli katkıda bulunmuşlardır Yusuf Has Hacib ’in Kutatgu Bilig, Kaşgarlı Mahmut ’un Divanı Lugati ’tTurk, Edip Ahmet ’in Atabetu ’lHakayık adlı kitapları Turk İslam edebiyatının ilk ornekleridir Ali Şir Nevai, Fuzuli, Mevlana, Hoca Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre gibi şahsiyetler kaleme aldıkları seckin eserlerle hem edebiyatımızın en guzel orneklerini vermişler hem de islam kultur ve medeniyetinin gelişmesine katkı sağlamışlardır