Türklerde Cirit Oyunu

Türklerde Cirit Oyunu
Cirit, bir diğer deyimle Çavgan, Türklerin yüzyıllardan beri oynadıkları bir soy oyunudur Türkler, Orta Asyadan Anadoluya bu atlı oyunu da dolu dizgin beraberlerinde getirmişlerdir Türkler için at, mukaddes ve vazgeçilmez bir unsurdur At sırtında doğar, at sırtında büyür, beygir sırtında savaşır, at sırtında ölürlerdi Beygir sütü kımız Türklerin yegâne içkisi idi Cirit Oyunu, Türklerin en büyük merasim ve sportif oyunu idi sonra 16 yüzyılda Osmanlı Türkleri tarafından bir Savaş Oyunu olarak kabul edildi 19 yüzyılda tüm Osmanlı ülkesi ve saraylarının en büyük ziyafet sporu ve oyunu oldu Cirit, benzer vakit tehlikeli bir oyun olduğundan 1826 yılında II Mahmut göre yasak edildi Ama sonra yeniden Osmanlı Ülkesinin başta gelen meydan ve savaş oyunu olarak her tarafa yayıldı

Cirit Oyunu, daha 4050 sene öncesine değin Anadoluda yaygın bir oyun olduğu halde son yıllarda sadece Balıkesir, Söğüt, Konya, Kars, Erzurum ve Bayburt yörelerinde yaşamaya devam etti 2025 yıldan beri Konya ve Balıkesirde tarihe karıştı Buna karşın halen Anadolunun derhal her köşesinde düğünlerde ve bayramlarda köy delikanlıları ve kasaba halkı Cirit Oyununu oynamaktadır Büyük şehirlerimize aleyhinde köy ve kasabalarımızda yaşamaktadır Sinop köylerinden Gaziantepe, Bursadan Antalyaya dek Doğu, Batı, Güney ve Kuzey Anadoluda köylerimizin güreşle beraber esas cesaret ve savaş oyununu teşkil etmektedir Halkın ilgisini çekmek için cirit meydanında davullar ve zurnalar çalınır Keza Yurtdışı İran, Afganistan ve Türkistan Türkleri ile Türklerle meskûn öteki Asya yörelerinde de hâlâ canlılığını ve geleneğini sürdürmektedir

Her sene Ertuğrul Gazi Törenleri dolayısıyla eylül aylarının ikinci Pazar günleri Söğütte, değişik şenlikler vesilesiyle de Erzurum, Kars ve Bayburt dolaylarında oynanmaktadır 1972 yılı eylül ayında Konya Turizm Derneğinin teşebbüsüyle Konyada bir Cirit Oyunları Şenliği düzenlenmiş, bu şenliğe Erzurum ve Bayburt Cirit Takımları katılmış ve büyük başarı sağlanmıştır Cirit Oyunu Konyada her tarafta geleneksel olarak canlandırılmaya çalışılmaktadır

Cirit Oyununda iki takım bulunur Bu takımlar 70 ilâ 120 metre genişliğindeki bir alanda iki taraflı olarak alanın en peşinde 6şar, 8er veya 12şer birey olarak dizilirler Ciritçiler bölgesel giyimleriyle atlarına biner Sağ ellerine atacakları birincil ciriti, öteki ellerine de protez ve yetecek miktarda cirit alırlar İki tarafın birinden bir atlı öne fırlar, aleyhinde dizinin önüne 3040 metre dek yaklaşır Karşı tarafın oyuncularından birisinin adını seslenerek meydana davet eder Sağ elindeki ciriti ona doğru savurur, sonra geri döner, atını kendi dizisine içten mahmuzlar Karşı tarafın davet edilen oyuncusu çabuk onu takip eder, elindeki ciriti geri dönüp kaçan karşı taraf elemanına fırlatır Bu kez ilk oyuncunun çıktığı basmakalıp diğer bir ciritçi onu karşılar İkinci diziden çıkan, sırasındaki yerini elde etmek için hızla yerine dönmeye çalışır Bu kez rakibi onu kovalar ve ciritini atar

Oyun böylece sürer Cirit isabet ettiren ciritçi takımına bir rakam kazandırır Eğer ciritçi attığı çavganı rakibine yok de cet isabet ettirmişse bir sayı kaybeder Ciritçi muhalif oyuncusundan kendisini kaçınmak için dağıtılmış hareketler yapar, atın sağına soluna, karnının altına, boynuna ağar Bazı ciritçiler rakibi kaçıp dizisine ulaşana dek üçdört cirit savurarak isabet ettirmek suretiyle sayı toplar bu vesileyle başına, gözüne, kulağına cirit isabet eden bir takım oyuncuların yaralandığı olur Bu türlü isabetler neticesinde ölenlerin olduğu bile vakidir Bu durumda ölen, er meydanında ölmüş sayılır, yakınları şikâyetçi ve dâvacı olmaz Babaları ölen çocuklarıyla öğünürler

öte yandan cirit oyununda vefat olmaması için, daha evvelleri hurma ve meşe odunu ağacından 70100 santim uzunluğunda, 23 cm kutrunda yapılan ciritler, daha sonraları kavak ağacından yapılmaya başlanmıştır Sopaların uçları silindir şeklinde kesilerek yuvarlatılır Kabukları yontulur Bu isabet halinde bir yara açılmasını ve ölüm tehlikesini yok etmek için alınan bir tedbirdir Seyredenler ciritçileri ve atları teşvik için değişik şekilde bağırır, onları heyecana getirirler Ciritçiler arasında birbirine hasım olanlar varsa, bunların karşı tarafta yer almamasına dikkat edilir, aynı dizi içine dahil edilirler Gençler büyüklerinin bu görüşüne boyun eğer Büyükler de bu töreye uyarlar Eski ciritçilerden bir kurul, oyunun sonucunu ilân eder Cirit sona erince, cirit oyununu düzenleyenler başarılı olanlara ödüller, ziyafetler verir

Cirit Oyunu Alpaslanla beraber Anadoluya girmiş sonra Avrupaya ve Arabistan ülkelerine sıçramıştır 17 yüzyılda Fransada, Almanyada ve diğer ülkelerde de Cirit Oyunu yayılmıştır Konya Turizm Derneğinin 1972 eylülünde düzenlediği Cirit Oyunları Şenliği dikkatleri her tarafta bu milli sportif savaş oyunumuzun üzerine çekmiş bulunmaktadır Bütün Yurtta ilgi görmesi ve canlanması bu nesil oyunlarımız için bir gelir olacaktır


Cirit Oyununda Kullanılan Terimler

Değnek; Diğnek, Deynek: Çeşitli yörelerde cirit oyununa verilen isim

Cirit Havası: Cirit oynanırken davul ve zurna ile özel ritimlerde çalınan ezgilerin tümü yada bir adam başına

At Oyunu: Ciritin Tunceli ve Muş yöresindeki adı

Beygir Oynatma Havası: Tunceli ve Muş yörelerinde ciritten önce at oynatma için özel ritimlerde çalınan ezgi
ve ritimlere bahşedilen isim

Rahvan: Atın iki ayakla koşar gibi benzer yanda yer alan ayaklarını benzer anda atarak yaptığı, biniciyi sarsmayan bir yürüyüş şeklidir

Rahvan Beygir: Biniciyi sarsmadan yürüyen at

Tırısa Kalkmak: Atın çaprazlama ayak atarak süratli ve sarsıntılı yürüyüşüne denir

Dörtnal: Atın en seri koşuşu

Hamle Dörtnal: Atın en seri koşuşunun daha ilerisinde bir süratle hedefe beygir sürme

Az Daha: Atın düz yürüyüşü

Aheste: Atın ağır ağır, arkadaki kalçalara yüklenerek yürüyüşü

Beygir Başı: İki atın bir hizada oluşu

Beygir Cambazı: Ciritte at üzerinde hüner ve maharet gösteren binici

Beygir Oynatmak: Ciritte maharet uygulamak

Sipahi, Sipah, İspahi: Önceden Yeniçeriler vaktinde bir sınıf atlı askere denirdi Fakat iyi at binen kişilere de beygir oyunlarında becerisi olan oyunculara da değişik yörelerde bu adlar kullanılmaktadır

Seymen Elde Etmek: Milli giysilerin yöreye ait olanlarının düğün nedeni ile Ankara dolaylarında giyilmesine denir

Osmanlı: Atlı, süvari sınıfı anlamında kullanılmaktadır

Menzil: Ciritte at üzerinde sıra şeklinde duranlara verilen isim

Alan: Cirit meydanına bahşedilen ad Cirit oynanan yer

Şehit: Ciritte isabet alıp ölenlere verilen isim

Acemi: Savurduğu ciriti ata değen oyuncuya denir *