Türkiyede Sanayi

Türkiyede sanayi ve sanayileşme
Türkiyede sanayinin önemi
Türkiyede sanayi kolları


Hammaddenin mamül ve güya mamül duruma getirilmesi faaliyetlerine imal, üretim tekniğine de sanayi ya da endüstri denir

SANAYİNİN KURULMASI İÇİN GEREKLI KOŞULLAR

* Hammadde

Sanayide üretim yapılabilmesi için hammaddenin olması gerekmektedir Ülkemizde hammadde kaynakları ile sanayi kuruluşları arasında son derece sıkı bir ilişki mevcuttur

Mesela, unlu gıda sanayii İç Anadolu ’da, tekstil sanayii Adana, İzmir, Denizli çevresinde, zeytin yağı sanayii Ege kıyılarında, badana, plastik ve lastik fabrikaları rafineri kenarlarında yaygınlık göstermektedir

* Sermaye

Sanayi tesisleri büyük sermayelerle kurulmaktadır böylece, sermayenin, yani paranın biriktiği ya da artı olduğu bölgelerde sanayinin kuruluşu daha kolay olmaktadır

Anapara birikimi artı olduğundan Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde sanayi yatırımları daha fazladır Türkiye ’de sanayinin gelişmesinde en büyük etmen sermayedir Sermayemiz yeterli olmadığından, ülkemizde tanıdık olmayan sermayenin girmesi için kolaylıklar sağlanmaktadır


*Enerji

Fabrikaların çalışması için enerji gerekmektedir Bunun için, taşkömürü, petrol, linyit gibi kaynaklardan yararlanılır Ülkemizde petrol, taşkömürü, doğal gaz gibi enerji kaynaklarının birçok dışarıdan temin edildiğinden önemli bir döviz çıktısına niçin olmakta, bu şart sanayileşme hızını azaltmaktadır

* Meslek Gücü ve Teknik Eleman

Sanayi tesislerinin çalışması ve üretimin artması yönünden iç gücüne gereklilik vardır

Ülkemizde meslek gücü ihtiyacı rahatlıkla karşılanabilmekte, hatta dış ülkelere bile gönderilmektedir Fakat, ülkemizde bazı sanayi kollarında teknik eleman henüz bütün olarak tatmin edici değildir

* Ulaşım

Sanayinin ihtiyacı olan hammadde ve mamül maddenin taşınması faaliyetlerine ulaşım denir Hammaddenin fabrikalara taşınması ve üretildikten daha sonra pazarlara taşınması yaygın ulaşım ağıyla mümkündür Ülkemizde, sanayi tesisleri, başlıca önemli ulaşım yolları kenarlarında ve limanlara yakın yerlere kurulmuştur İstanbul, İzmir, Mersin, Adana gibi merkezlerin çok gelişmesi ulaşımla fazla yakından ilişkilidir

* Pazar

Üretilen her türlü sanayi ürününün satılması gereklidir Bu bakımdan sanayi tesislerinin kurulmasında diğer etkenlerin yanına nüfusun kalabalık olduğu, tüketimin fazla olduğu sahalar seçim edilmektedir Örneğin, batı bölgelerinde nüfus artı olduğundan ürünlerin pazarlanması kolay olurken doğu bölgelerinde nüfus eksik olduğundan ürünlerin pazarlanması güç olur Bu koşul sanayi tesislerinin buralarda kurulmasını zorlaştırmaktadır

* Yüzey Şekilleri

Sanayi tesisleri, genelde düz sahalarda daha basit kurulabilmektedir Dağlık ve zorlu yerlerde sanayinin kurulması zordur

BESİN SANAYİİ

Hammaddesi tarımsal ve hayvansal ürünlerden oluşan sanayi dalıdır

Ülkemizde tarım ve hayvancılık geliştiğinden ve nüfus pozitif olduğundan beslenme sanayii epeyce gelişmiştir Kuruluş yerleri başlıca hammaddenin pozitif olduğu yerlerde ya da büyük şehirlerin kenarlarında toplanmıştır
Şeker fabrikaları: Birincil defa 1926 yılında kurulmuştur Şekerpancarı kıyı kesimler hariç baştan yetişir Derhal işlenmesi gerektiğinden fabrikaları üretim alanları yakınında kurulmuştur hemen ülkemizde 30'a yakın şeker fabrikası bulunmaktadır

Çay Fabrikaları

Trabzon Rize arasındaki bölgede bulunmaktadır

Un Fabrikaları

Gıda sanayi ürünleri içerisinde en büyük yeri un ve unlu mamuller almaktadır Bu sektörde, yılda yaklaşık 10 milyon ton buğday unu ve buna alt olarak, 10 milyon tona yakın ekmek üretimi gerçekleşmektedir

Türkiye, bisküvi alt sektöründe 780 bin ton yıllık üretim kapasitesi ve 400450 bin ton imal düzeyi ile ihracatçı ülke konumunda bulunmaktadır 1994 yılında 353 bin ton olan bisküvi üretimi, 2000 yılında 441 bin tona ulaşmıştır

İhracata karşın sanayileşme stratejisi sonucunda, makarna ihracatında gözlenen canlanma ve iç talepteki büyüme, bu sektörde önemli gelişmelere niçin olmuştur Bugün, 900 bin ton kurulu kapasitesi ve 480 bin ton imal düzeyi ile Türkiye, dünyanın en büyük makarna üreticisi ülkeler arasında yer almaktadır

Buğday, Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz kıyıları dışarıya baştan yetiştirilir bununla beraber halkın temel besin maddesidir bu nedenle un fabrikaları her bölgeye dağılmıştırMakarna ve bisküvi fabrikaları daha çok İç Anadolu ’da yoğunlaşmıştır

Nebati Yağ ve Margarin

Nebati yağ üretiminde dünyanın üretici ülkeleri arasında yer alan Türkiye, zeytinyağı üretiminde dünyanın dördüncü büyük üreticisi konumundadır Öteki kayda değer nebati yağ ürünlerinin başında günebakan, soya, mısır gelmektedir Son yıllarda fındık ve öteki bir takım tarım ürünlerinden elde edilen bitkisel yağlar kullanıma sunulmaktadır

Nebati yağ açısından zeytinyağı hariç, ülkemizde önemli bir yağ açığı bulunmakta olup, bu açık takvim ortalama 300350 bin ton arasında değişen miktarlarda ithal edilerek giderilmektedir bundan başka, son yıllarda çekirdek ve ham yağ olarak ithal edilen ürün, işlenerek ihraç edilmektedir

Zeytin yağı fabrikaları Ege ve Güney Marmara ’da yoğun olarak görülür Bilhassa Edremit, Ayvalık, Burhaniye, Aydın, İzmir çevresinde yoğunlaşmıştırAyçiçek yağı fabrikaları ise Trakya ’da yoğun olmakla birlikte, İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu ’da da görülür Soya ve mısırdan ise Akdeniz Bölgesi ’nde yağ elde edilir

Tütün Fabrikaları

Türkiye tütün endüstrisinde faaliyetler TEKEL ve özel sektör firmaları Philsa ve RJR tarafından gerçekleştirilmektedir TEKEL; sigara, puro, tömbeki gibi tütün mamulleri, özel sektör firmaları ise sadece sigara üretimini gerçekleştirmektedir Tütün mamulleri sanayi üretiminde en büyük yeri 15 bin ton aralarında değişen üretim miktarı ile sigara almakta, bunu, purolar ve diğerleri izlemektedir

Türkiye, şark tipi tütün üretimi ve ihracatında dünyanın en büyük ülkeleri aralarında yer almaktadır 1995 yılı tamamlanmış yaprak tütünde 136 bin ton olan ihracat miktarı, 2000 yılında 100 bin ton dolayında gerçekleşmiştir 1995 yılında 19 bin ton olan tütün ithalat miktarı 1999 yılında 62 bin tona yükselmiştir

Sigara fabrikaları İstanbul, İzmir, Samsun, Tokat, Malatya, Adana ve Bitlis ’te bulunmaktadır

İspirtolu Içki ve Şarap Fabrikaları

Türkiye ’de alkollü ve alkolsüz içkiler üretimi yıllara kadar büyüme göstermektedir 1999 yılı sonu itibariyle, alkolsüz içkilerde %3,6, düşük alkollü içkilerde %7,4 ve yüksek alkollü içkilerde %3,7 oranında üretim artışı kaydedilmiştir

Sektörde alkollü ve alkolsüz içki üretimi, kamu ve özel sektörce birlikte gerçekleştirilmektedir Bir Takım sert içkileri yalnızca kamu kesimi üretmektedir

İstanbul, Yozgat, Diyarbakır, Tekirdağ, İzmir, Ankara, Kırşehir, Gazi Antep, Elazığ gibi merkezlerde rakı, bira ve şarap fabrikaları bulunmaktadır

Konserve ve Salça Fabrikaları

1900 ’li yıllarda kurulan ve büyük gelişmeler kaydedilen meyvesebze işleme sanayinde turşu, konserve sebze ve meyve, meyve suyu ve dondurulmuş meyvesebze üretmektedir Dondurulmuş meyve ve sebze üretimi Türkiye ’de yeni olmasına karşın tez çoğalan yiyecek sanayi ürünleri arasındadır

Konserve işleme sanayinde ağırlıklı olarak, bezelye, fasulye, bamya ve karışık sebzeler ile şeftali, kayısı ve vişne kullanılmaktadır

Bitmiş tarım ürünleri aralarında domates salçası öbür bir yere sahiptir Türkiye ’de üretilen domatesin %2530 ’u işlenmektedir İşlemeye alınan toplam miktarın %80 ’i salça, kalan kısım ise konserve, ketçap, domates suyu gibi ürünlerde kullanılmaktadır Üretilen toplam domates salçasının %5060 ’ı ihraç edilmektedir

Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinin kıyı kesimlerinde yaygındır

Şeker ve Şekerli Ürünler

Bonbon ve kakao katkılı ürünler, ülkemiz ihraç ürünleri arasında yer almaktadır Son yıllarda çoğaltma gösteren şeker stoklarının dengelenmesi nedeniyle, şekerpancarı ve dolayısıyla şeker üretimi sınırlandırılmış ve şeker üretim miktarı iç ve dış talepler doğrultusunda belirlenmiştir

Sektörde, geleneksel üretim yöntemleriyle birlikte, çağdaş imal teknolojisi kullanılmaktadır Şekerli ve çikolatalı mamulleri, çiklet, şekerlemeler, lokum, helva, çikolata ve kakaolu ürünleri kapsamaktadır Bu sektörde imal son 8 yıllık süreçte %59 oranında yükselme göstermiştir 1993 yılında 324 bin ton olan imal, 2000 yılında 428 bin tona dolaylarına yükselmiştir

Süt Ürünleri Fabrikaları

Türkiye, bölgede süt ve süt ürünlerinde en büyük üretici ülke olarak uyarı çekmektedir Imal; tamamlanmış içme sütü, yoğurt, beyaz peynir ve tereyağında yoğunlaşmıştır 2000 yılı itibariyle, tamamlanmış içme sütü üretimi 350 bin ton, beyaz peynir üretimi 220 bin ton ve tereyağı üretimi 130 bin ton düzeyine çıkmıştır Hem, son yıllarda, süt mamulü olan dondurma üretimi ve ihracatında önemli artışlar kaydedilmiştir

İzmir, Balıkesir, Edirne, Erzurum, Elazığ, Kars, İstanbul, Trabzon ve Bursa çevresinde süt ürünleri sanayii yoğunlaşmıştır

Tekstil, Tekstil ve Deri Sanayii

Dokuma ve giyim, Türkiye ’de en gelişmiş ve üretimin kayda değer bir kısmının ihraç edildiği bir sanayi koludur Gelişmiş ülkelerle rekabet edilebilmekte ve onların pazarlarına dahi girebilmektedir Böylece ülkemize fazla pozitif döviz girdisi sağlanmaktadır

Tekstil ve Konfeksiyon Sanayi

Türkiye ’de tekstil ve konfeksiyon sanayi, 1980 ’li yıllarda başlayan ihracat hamlesi ile birlikte, hızla çoğaltma ve gelişme sürecine girmiştir Türk tekstilkonfeksiyon sanayi, dünya tekstil ihracatında %2,2 ’lik, konfeksiyon ihracatında %3,5 ’lik ve dokumakonfeksiyon ihracatında %3 ’lük payı ile en büyük üretici ve ihracatçı ülkeler arasında yer almaktadır

Dokuma ve konfeksiyon sektörü 21,5 milyar dolarlık üretim değeri ile GSMH içerisindeki ve istihdamdaki payı yaklaşık %11 dolaylarındadır Sektör üretiminin takriben yarısı ihraç edilmekte olup, genel ihracattaki payı %37 ’dir Sektörde mevcut takriben 40 bin firmanın % 25 ’i aktif ihracatçı konumundadır

2000 yılı verilerine kadar; tekstil ve konfeksiyon ihracatında örme giyim eşyası %37, dokuma giyim eşyası %25, pamuklu ve sentetik mensucat %23, sentetik iplikler %4, pamuk ipliği ve halı %25 ’lik paya sahiptir İhracatımızda Avrupa Birliği Ülkeleri %65 ’lik payla ilk sırada yer almaktadır

Pamuk ipliği ve pamuklu tekstil: Adana, Antalya, K Maraş, Tarsus, Nazilli, Denizli, Manisa ve İzmir

Yün ipliği ve yünlü bez: Hereke

Suni ipekli ve kumaş: İstanbul ve Bursa

Tabii ipekli ve bez: Gemlik ve Bursa

Hazırlanmış giyim sanayii: İstanbul, Bursa ve İzmir

Halıcılık: Isparta, Uşak, Gördes ve Kayseri

DeriCilt Mamulleri Sanayi

Sektör, imalat sanayi üretiminde %2,3 ’lük ve toplam sanayi istihdamındaki %5,1 ’lik payı ile onuncu büyük bir sanayi sektörü konumundadır Deri ve cilt mamulleri sektöründe cilt giyim, kundura ve saraciye yanına post ve kürkler de işlenmektedir

Deri mamulleri ihracatı son yıllarda çoğalma göstermekte olup, ihracatımızda birincil sırayı %4050 payı ile deri giyim almaktadır İhracatçı ülkeler arasında %60 ’lık pay ile AB ülkeleri başta gelmektedir Tüketici talepleri ve dahilde işleme rejimi dahilinde deri ve deri mamulleri ithalatı yapılmaktadır

Deri ve kösele işleme: İstanbul, İzmir, Bolu, Gerede ve Uşak

Makine Sanayii

Türkiye otomotiv sanayiinde son yıllarda tanıdık olmayan marka otomobillerin de fabrikalarının kurulmasıyla üretimde büyüme meydana getirmiştir Bursa, İstanbul, İzmir, İzmit, Adapazarı, Konya, Adana gibi merkezlerde araba, kamyon ve otobüs fabrikaları bulunmaktadır

Eskişehir ve Adapazarı ’nda lokomotif ve vagon fabrikaları, Ankara Mürted ’de uçak fabrikası, İstanbul, Tuzla, Pendik, Gölcük ve İzmir ’de gemi tersaneleri bulunmaktadır

Maden Sanayii (Metalurji Sanayii)

Demir çelik fabrikaları: Karabük, Ereğli, İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir ’de bulunmaktadır

Alüminyum fabrikaları: Seydişehir ’de bulunmaktadır

Bakır işleme fabrikaları: Samsun ve Artvin (Murgul) de bulunmaktadır

Kurşun ve çinko fabrikaları: Elazığ ve Kayseri ’de bulunmaktadır

Krom işleme fabrikaları: Menteşe Yöresi ’ndeki krom madeni Antalya ’da, Elazığ ve çevresindeki kromlar da Guleman ’daki fabrikalarda işlenmektedir

Kimya Sanayii

Petrokimya: Batman, İzmit, Mersin, İzmir ve Kırıkkale ’de petrol rafinerileri bulunmaktadır

HapDeterjan fabrikaları: İstanbul, İzmir, Ankara, Adapazarı çevresinde yoğunlaşmıştır 130 civarında ilaç fabrikamız bulunmaktadır

Lâstik fabrikaları: İzmit, Adapazarı ve Kırşehir ’de bulunmaktadır

Gübre fabrikaları: Mersin, Bandırma, Elazığ, Kütahya, Tekirdağ ve İskenderun ’da bulunmaktadır Ülkemizdeki gübre üretimi yeterli değildir

Orman Ürünleri Sanayii

Ağaç malzemeden üretilen bütün malzemeler orman ürünleri endüstrisine girer Karadeniz Bölgesi ’nde hammadde pozitif bulunduğundan burada gelişmiştir

kereste fabrikaları Düzce, Bartın, Ayancık, Rize, Ordu, Ardeşen, Burdur, Antalya ve Isparta ’da bulunur

Mobilya Sanayii: Adapazarı, Ankara, İnegöl, İstanbul, İzmir ve Kayseri ’de gelişmiştir Türkiye mobilya ürünlerini ihraç edebilmektedir

Kâğıt fabrikaları: İzmit, Balıkesir, Giresun, Zonguldak, Taşucu (Mersin), Dalaman (Muğla), Bolvadin (Afyon), Bartın ve Denizli çevresinde bulunur

Çimento, Cam, Seramik Sanayii

Bu sanayi koluna taşa, toprağa yan sanayi kolu da denilmektedir

Çimento fabrikaları: Hammaddesi basit temin edilir Her bölgede inşaat sanayiinde kullanılır Keza ulaşım masrafları maliyeti artırır bu nedenle çimento fabrikaları Türkiye ’nin her bölgesine dağılmıştır İstanbul, İzmit, Adana, İzmir, Elazığ, Mersin, Yozgat, Denizli, Adıyaman, Ordu gibi merkezler bunlardan bazılarıdır

Cam fabrikaları: İstanbul(Kapandı2004), Denizli, Mersin, Kırklareli ve Sinop ’ta cam fabrikaları bulunmaktadır Ülkemiz cam ürünleri üretiminde ve ihracatında Dünya ’da sayılı ülkeler arasındadır

Seramik fabrikaları: Çanakkale, Bilecik, Kütahya, İstanbul ve İzmir ’de bulunmaktadır Üretimin bir kısmı yurt dışına ihraç edilir *