Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Türgişler Devleti hakkında genel veri
Türgişler Devleti ile ilgili bilgi
Türgiş Hakanlığı
Adlarının Türk+sşeklinde gelişmiş olduğu bildirilen Türgiş'ler Onok'ların Tolu kolunun bir kısmını teşkil ediyorlardı Çin kaynaklarında GökTürk hakanlığının batıdaki topluluk boylarından biri olarak ilk defa 651 hadiseleri dolayısı ile zikredilen Türgiş (Tuk'işi)'ler, îli nehri dolaylarında oturuyorlardı 7 asrın sonlanna dürüst, Türgiş şefı olarak görünen Baga Tarkan unvanlı Uçele, bağlı bulunduğu tayinli Batı GökTürk kaganının fena davranışlarından faydalanarak Çor'ları ve Erkin'leri etrafına topladı, kısa zamanda her birinin 7 bin savaççısı olan 20 başbuğlu bir ordu kurmağa muvaffak oldu Çu vadisinin kuzeybatı ucunda bulunan merkezini kuzeydoğuya nakletti Turfan ve Kuça eyaletlerine kadar hakimiyetini genişletti, bu gelişme karşı ülkesini bırakıp Çin başkentine dışarı giden tayinli kaganın ayrılmasından sonra, hemen bütün Onok sahasım kendi idaresine aldı Lakin, iktidannın bu sağlam devrinde, Kagan Kapgan idaresinde haşmetli çağını yaşamış Doğu GökTürklerinin ilerleyişini durdunnak maksadı ile Kırgızlar ve Çin ile işbirliği yapması iyi sonuç vermedi GökTürk aleyhtarı üçlü ittifakın üyesi olduğu için üstüne yürüyen Tonyukuk göre mağlüp edildi (698 Bolçu savaşı), Onok sahası Uçele'nin kontrolünde olarak GökTürk hakanlığına bağlandı Onun ölümünde yerine geçerek 706'dan beri yan kaganolan Soko (Uçele'nin oğlu) Çin ile münasebet kurduğu için, bu defa Kül Tegin ve Bilge kadar 711'de yeniden Bolçu yakınında hezimete uğratıldı ve telef edildi
Soko ile kardeşi Çenu arasında aralarında ülkede bağımsızlık hususundaki çaba ve Çenu'nun Kapgan Kagan'a sığınmasına dair Çin kaynaklarındaki haber ile kitabelerde Kara Türgiçhalkının itaate alındığını bildiren tescil Soko zamanında Türgişlere karşı yapılan başarılı seferin gerekçesini göstermektedir Ülkenin Bars Beğ idaresine verildiği bu tarihte bir kısım Türgiş halkının da Kengeres (Seyhun nehri kıyıları)'e doğru çekildiği anlaşılıyor (bkyk II GökTürk Hakanlığı) GökTürk mücadeleleri sırasında Türgişler Sulu adlı bir KaraTürgiş çor'unu kaganseçtiler (717) fakat, Çin haberlerine tarafından, GökTürk uruglarından mühim bir kısım da Bilge'den ayrılarak bu yeni Türgiş hakanının hizmetine girmiştir Sulu başkenti, Talas'ın kuzeybatısında, Balasagun (Kuzuluş) şehri almak üzere, uzunca süren hakimiyeti zamanında Maveraünnehir'den doğuya Arap ilerlemesini durdurmak suretiyle, Orta Asya halkının Arap teb'asıolmasını engelleyen ve üzerinde Türklerin tarihî adalet sahibi bulunduğu Maveraünnehir'i yeniden Türk eline almağa çalışan bir hükümdar olarak görünür
Daha 714'de Kuteybe'nin, umumî karargahını Merv'den Şaş (Taşkent bölgesi)'a naklederek oradan kuzeye ve diğer taraftan, Kaşgar'a dürüst îçAsya anayolu istikametinde akınlara girişmesi Emevî hilafetinin hedeflerini gösterir gibi idi Kuteybe'nin ölümü (715 sonbaharı) üstüne bu ileri harekatta dikkati çeken duraklamanın îslam halîfelerince güzel karşılanmadığı, hedefe istikrar içinde yönelecek kumandan bulmak maksadıyla Horasan valilerini çoğu kez değiştirmelerinden anlaşılmaktadır Oysa, valilerin başarısızlığa uğramalarının sebebi, istiklal istemeleri tabiî olan yerli prenslerin Arap'larla işbirliği isteksizliğinden ziyade, başında Kagan Sulu'nun bulunduğu Türgiş topluluğunun şiddetli mukavemeti ve hatta, îslam'ın dinî akîdelerini değil, fakat Arap sultasını Maveraünnehir'den söküp atmak azmi idi Nitekim bu devirde Arap ordularma aleyhinde çıkanların tümü îslam kaynaklarında Türkolarak belirtilmektedir Büyük mücadelede, tabiatiyle bölgenin ve Seyhun ötesi Türk ülkelerinin, meşhur îçAsya kervan yolu üzerinde yer alması dolayısiyle, iktisadî ehemmiyeti de büyük rol oynuyordu Halîfe 'Ömer b Abd'ilAziz (717720) göre devir edilen vali ElCerrah b 'Abdullah'ın Seyhun ötesinde giriştiği ilerleme teşebbüsünün, bu kumandanı durdurup muhasara ederek Arap kuvvetlerini geri atacak şekilde çoğalan Türk mukavemetinin karşısında sarsılması,Emevîleri, aradaki Türk engelini uyandırmak için, Çin ile temaslar kurmağa sevketmiş, bu maksatla kuşkusuz Arap'ların müsaadesi ve teşviki ile lüzum Maveraünnehir hükümdarlanrıdan, lüzum doğrudan doğruya Arap'lardan Çin'e hey'etler gönderilmiş ise de, hiç bir sonuç elde edilememişti Hem, Türgiş devletinin esas siyaseti anlaşıldıktan sonradan, bundan aldıklan yiğitçe, Buhara hakimiTuğşad, Kümez hakimiMarayana ve Çaganyan hükümdarının Arap'lara karşısında destek için Çin'e müracaatları yalnızca bir edep muamelesi ile savuşturulmuştu Çünkü, Arap ordulannın Seyhun ötesine geçmeleri ile bununla beraber (719) başlıyan Çin'in batıya dürüst GökTürk hakanlığımn akamete uğrattığı genişleme siyaseti, bu kere Türgiş duvarına çarpma tehlikesiyle karşılaşmakta idi Çin'in şimdilik durumu yöneticilikyoluna girmesi dolayısiyle de kendilerini serbest hisseden Türgişler batıda faaliyete geçmişlerdi Bunun üstüne Maveraünnehir'de beliren Arap aleyhdarı hareketler Türgiş baskısma iyiden iyiye tezgâhtar oluyordu Seyhun'u açarak Maveraünnehir'e giren Türk ordusu kumandanı Külçor Semerkand yakınında birincil büyük başarıyı kazandı: başında Sa'id Abd'ilAziz'in bulunduğu Arap kuvvetlerini mağlüp etti ve kumandarını bir müddet çember içinde tuttu (721) Bu vali değiştirildi Yerine gelen elHaraçî (721 sonbaharı) güç yoluna başvurup, yerlerini terkeden halkı Hocend bölgesinde teslim olmağa zorlayarak hepsini öldürttüğü için, canlannı kurtarabilenler kütleler halinde Türgiş'lere sığınıyorlardı Maveraünnehir bütün bir hengâme içine düşmüştü Halife Hişam (724743) valiyi azlederek, yerine Müslim b Saîd'i getirdi (724) Arap askerî kuvvetleri arasmda da uyuşmazlık başgöstermiş ve Yemen'li kuvvetler te'dip edilmişlerdi
Fergane'ye yürümek üzere, Muslim idaresinde, Seyhun'u geçen Arap ordusuna karşı kişisel olarak hakan Sulu çıktı Ordusuna telaş ric'at emri veren Muslim, susamış yollardan cebrî yürüyüş ile 11 gün çekildi ve taşıyamadığı için tüm ağırlığını yakmağa mecbur kaldıktan daha sonra da suya erişemedenSeyhun yakınında, Türgiş'lerle işbirliği halinde yer alan yerli kuvvetler tarafından durduruldu Arkadan da hakan çabucak gelmekte olduğu için, nihayet bin müşkülat ile önlerindeki engeli aşabilen Arap kuvvetleri, ama ağır telefat ve zayiat bahasına Semerkan'da dürüst çekilebildiler 724'de, Seyhun ötesindeki bütün Arap kuvvetlerinin geri atılması ile neticelenen ve baştan Arap nüfuzunun kırılmasına sebeb olan bu seferdeki bozgunluk, Arap'ları uzunca bir müddet müdafaada kalmağa zorlamış ve yalnız Maveraünnehir'de değil, Toharistan'da ve diğer güney bölgelerinde idareciler ve ırk Türgiş'lere kurtarıcı gözü ile bakmağa başlamışlardı Türk kuvvetlerinin bütün iilkeye yayıldıklan ve Maveraünnehir Arap muhafız kıt'alannın merkezi Semerkand önünde bile göründükleri bu sırada Horasan valisi tekrar değiştirildi Yeni vali Esed b 'Abdullah alKasrî, 726'da, Huttal'da Sulu Kagan karşısında başarısızhğa uğradığı için, tüm Maveraünnehir'de Arap iktidarının tehlikeye düştüğü bir zamanda azledildi Ülkede Emevîlere karşı Şiî ve Abbasî propagandası da hızlanmakta idi Hakan Sulu durumdan faydalandı, yerli muhaliflerle düzenli bir şekilde çalışarak, Buhara'yı zaptetti (728) Arap idaresi Semerkand, Dabüsiya şehirleri ile iki ufak kaleye münhasır kalmıştı Yerli halka çoğu müsaadeler vermesine karşın ümid ettiği ilgiyi göremiyen yeni vali Aşras bin Abdullah alSulamî, Beykent yakınlannda hakan tarafından sıkıştırılarak, ikinci bir Susama vak'ası( Yevm'ulatş)na düçar edildi, nihayet Semerkand'a dürüst çekilmekte iken yetişen hakan ve Külçor idaresindeki Türgiş kuvvetleri kadar Kemerce kalesinde 58 gün müddetle kuşatıldı (729) Bundan Böyle ta Harezm'de bile Araplara karşı kımıldamalar görülüyordularcom Sulu'nun maksadı, Semerkand'daki Arap merkez ordugahını düşürüp istilacıları Maveraünnehir'den iyice atmaktı Bu sebeple Semerkand'ı kuşatmağa hazırlandığı sırada, çarpışmaya cesaret edemiyen karargah kumandanı Sevre bin Hurr, yeni devir edilen vali Cüneyd bin Abdurrahman'ilMurrî'yi Merv'den imdada çağırdı Fakat geçiş yolu Türgişler kadar kesilmişti Zarurî olarak, dağ yollanna düşen Cüneyd, dar geçitlerin birinde hakan tarafından sıkıştınldı (Geçit savaıı Vak'at'üşŞi'b), yorgunluğa ilaveten susuz da kalan ordusu yer yer baskına uğruyordu Nihayet 12 bin kişilik kuvvetinden 10 bininin telef olması karşılığında, Semerkand'a ulaşabildi Durumdan farkında edilen Halîfe Hişam'ın emri ile Küfe ve Basra'dan 20 bin kişilik bir destek gücü Semerkand'a gelirken, kış da yaklaşmakta olduğundan, daha pozitif kalmak istemiyen hakan, Buhara'yı da terhis ederek çekildi (732)
Cüneyd'in 734 başlarında ölümü ile, zaten Arap nüfuz ve kudreti en ince ayrıntısına kadar kırılmış olan Horasan vilayetinde siyah bayrak açanAbbasî taraftarı Haris bin Sureyc'in Belh'i, gerisinde valilik merkezi Merv şehrini zaptetmesi Maveraünnehir'de durumu büsbütün kanştırdı Yeni valilerin üç yıl (734737) kendisi ile mücâdele etmek zorunda kaldıklan Haris sonunda Türgişlere iltica etti Hakan Sulu Maveraünnehir'e karşısında son seferinde hayli müttefik bulmuştu:
Haris taraftarlanndan başka, Sogd hükümdarı (yani Gürek ya da oğlu), Usrüşana hakimi, Şaş (Taçkent bölgesi) hükümdarı, Huttal hükümdarı İslam tarihçisi EtTaberî'de zikredilen bu liste Maveraünnehir'deki Arap nüfuzunun nasıl Türklere geçmiş olduğunudobra dobra göstermektedir Hakan, Belh'e içten ilerledi Cuzcan'a girdi Önce Toharistan'ı Araplara karşı ayaklandırarak mahallî bir yardım sağlamayı yararlı görüyordu Ama vali Esed bin 'Abdullah ilKasrî, hakan ordusunu arkadan vurmağa muvaffak oldu (738 San veya Haristan savaşı) Aslında Sulu, Araplarla birleşen Cuzcan hükümdarının hıyanetine uğramıştı
Memleketine dönen ve doğuda da Çinlilere aleyhinde bazı başarılar kazanmış olan (717, 726) Sulu Kagan, nasıl olursa olsun ömrünü harcadığı bu mücadeleye devam edecekti, lakin kendisi, o zamanlara kadar büyük hizmetlerini gördüğü Külçor (Baga Tarkan) tarafından öldürüldü (738) Çin'in, Türk başbuğlarını birbirine düşürme planına dayanan tahrikçi siyaseti bir daha hedefine ulaşmış ve esasen Soko ile Çenu arasındaki anlaşmazlıktan beri (710'larda) Kara ve Sarı edinmek üzere ikili teşkilat halinde yaşamış Türgiş boylarını birbirine en ince ayrıntısına kadar düşman etmişti Sarı Türgişler avantaj kazandılar Başbuğları Baga Tarkan (Külçor), rakibi Kara Türgiş baçbuğu Tumoçe'y'ı yenerek ve onun kaganyapılmasını istediği Sulu'nun oğlunu ortadan kaldırarak kendini kaganbildiri etti bu arada, Çin'in Onok'lar kaganıödev ettiği, Aşına ailesinden, Hin'i mağlup edip öldürmesi (739)529, Çin'i bu defa KaraTürgişleri desteklemeğe sevk etti 742'deki Türgiş kaganı îletmiş Kutlug Bilge bir KaraTürgiş başbuğu idi 753'de hakan olan ve Uygur hakanı Moyençor'un himayesine giren Tanrıda Bolmış da bir KaraTürgiş idi Uzun süren iki taraf arasındaki mücadeleye Karluklar da karışmışlar, böylece, olasılık Peçeneklere menşe teşkil eden ve özellikle önemli bir tarihî hadise olarak topluluk Oğuz kütlelerinin Gizderya'ya doğru batıya intikalini kolaylaştırmış olan Türgiş iktidarı büsbütün zayıflamıştı Nihayet 20 yıl içinde gittikçe kuvvetlenen Karluklar Tolu ve Nuçipi'lere aleyhinde fayda kazanarak, siklet merkezi Çu vadisi edinmek üzere kendi hakimiyetlerini kurdular (766) *
Türgişler Devleti ile ilgili bilgi
Türgiş Hakanlığı
Adlarının Türk+sşeklinde gelişmiş olduğu bildirilen Türgiş'ler Onok'ların Tolu kolunun bir kısmını teşkil ediyorlardı Çin kaynaklarında GökTürk hakanlığının batıdaki topluluk boylarından biri olarak ilk defa 651 hadiseleri dolayısı ile zikredilen Türgiş (Tuk'işi)'ler, îli nehri dolaylarında oturuyorlardı 7 asrın sonlanna dürüst, Türgiş şefı olarak görünen Baga Tarkan unvanlı Uçele, bağlı bulunduğu tayinli Batı GökTürk kaganının fena davranışlarından faydalanarak Çor'ları ve Erkin'leri etrafına topladı, kısa zamanda her birinin 7 bin savaççısı olan 20 başbuğlu bir ordu kurmağa muvaffak oldu Çu vadisinin kuzeybatı ucunda bulunan merkezini kuzeydoğuya nakletti Turfan ve Kuça eyaletlerine kadar hakimiyetini genişletti, bu gelişme karşı ülkesini bırakıp Çin başkentine dışarı giden tayinli kaganın ayrılmasından sonra, hemen bütün Onok sahasım kendi idaresine aldı Lakin, iktidannın bu sağlam devrinde, Kagan Kapgan idaresinde haşmetli çağını yaşamış Doğu GökTürklerinin ilerleyişini durdunnak maksadı ile Kırgızlar ve Çin ile işbirliği yapması iyi sonuç vermedi GökTürk aleyhtarı üçlü ittifakın üyesi olduğu için üstüne yürüyen Tonyukuk göre mağlüp edildi (698 Bolçu savaşı), Onok sahası Uçele'nin kontrolünde olarak GökTürk hakanlığına bağlandı Onun ölümünde yerine geçerek 706'dan beri yan kaganolan Soko (Uçele'nin oğlu) Çin ile münasebet kurduğu için, bu defa Kül Tegin ve Bilge kadar 711'de yeniden Bolçu yakınında hezimete uğratıldı ve telef edildi
Soko ile kardeşi Çenu arasında aralarında ülkede bağımsızlık hususundaki çaba ve Çenu'nun Kapgan Kagan'a sığınmasına dair Çin kaynaklarındaki haber ile kitabelerde Kara Türgiçhalkının itaate alındığını bildiren tescil Soko zamanında Türgişlere karşı yapılan başarılı seferin gerekçesini göstermektedir Ülkenin Bars Beğ idaresine verildiği bu tarihte bir kısım Türgiş halkının da Kengeres (Seyhun nehri kıyıları)'e doğru çekildiği anlaşılıyor (bkyk II GökTürk Hakanlığı) GökTürk mücadeleleri sırasında Türgişler Sulu adlı bir KaraTürgiş çor'unu kaganseçtiler (717) fakat, Çin haberlerine tarafından, GökTürk uruglarından mühim bir kısım da Bilge'den ayrılarak bu yeni Türgiş hakanının hizmetine girmiştir Sulu başkenti, Talas'ın kuzeybatısında, Balasagun (Kuzuluş) şehri almak üzere, uzunca süren hakimiyeti zamanında Maveraünnehir'den doğuya Arap ilerlemesini durdurmak suretiyle, Orta Asya halkının Arap teb'asıolmasını engelleyen ve üzerinde Türklerin tarihî adalet sahibi bulunduğu Maveraünnehir'i yeniden Türk eline almağa çalışan bir hükümdar olarak görünür
Daha 714'de Kuteybe'nin, umumî karargahını Merv'den Şaş (Taşkent bölgesi)'a naklederek oradan kuzeye ve diğer taraftan, Kaşgar'a dürüst îçAsya anayolu istikametinde akınlara girişmesi Emevî hilafetinin hedeflerini gösterir gibi idi Kuteybe'nin ölümü (715 sonbaharı) üstüne bu ileri harekatta dikkati çeken duraklamanın îslam halîfelerince güzel karşılanmadığı, hedefe istikrar içinde yönelecek kumandan bulmak maksadıyla Horasan valilerini çoğu kez değiştirmelerinden anlaşılmaktadır Oysa, valilerin başarısızlığa uğramalarının sebebi, istiklal istemeleri tabiî olan yerli prenslerin Arap'larla işbirliği isteksizliğinden ziyade, başında Kagan Sulu'nun bulunduğu Türgiş topluluğunun şiddetli mukavemeti ve hatta, îslam'ın dinî akîdelerini değil, fakat Arap sultasını Maveraünnehir'den söküp atmak azmi idi Nitekim bu devirde Arap ordularma aleyhinde çıkanların tümü îslam kaynaklarında Türkolarak belirtilmektedir Büyük mücadelede, tabiatiyle bölgenin ve Seyhun ötesi Türk ülkelerinin, meşhur îçAsya kervan yolu üzerinde yer alması dolayısiyle, iktisadî ehemmiyeti de büyük rol oynuyordu Halîfe 'Ömer b Abd'ilAziz (717720) göre devir edilen vali ElCerrah b 'Abdullah'ın Seyhun ötesinde giriştiği ilerleme teşebbüsünün, bu kumandanı durdurup muhasara ederek Arap kuvvetlerini geri atacak şekilde çoğalan Türk mukavemetinin karşısında sarsılması,Emevîleri, aradaki Türk engelini uyandırmak için, Çin ile temaslar kurmağa sevketmiş, bu maksatla kuşkusuz Arap'ların müsaadesi ve teşviki ile lüzum Maveraünnehir hükümdarlanrıdan, lüzum doğrudan doğruya Arap'lardan Çin'e hey'etler gönderilmiş ise de, hiç bir sonuç elde edilememişti Hem, Türgiş devletinin esas siyaseti anlaşıldıktan sonradan, bundan aldıklan yiğitçe, Buhara hakimiTuğşad, Kümez hakimiMarayana ve Çaganyan hükümdarının Arap'lara karşısında destek için Çin'e müracaatları yalnızca bir edep muamelesi ile savuşturulmuştu Çünkü, Arap ordulannın Seyhun ötesine geçmeleri ile bununla beraber (719) başlıyan Çin'in batıya dürüst GökTürk hakanlığımn akamete uğrattığı genişleme siyaseti, bu kere Türgiş duvarına çarpma tehlikesiyle karşılaşmakta idi Çin'in şimdilik durumu yöneticilikyoluna girmesi dolayısiyle de kendilerini serbest hisseden Türgişler batıda faaliyete geçmişlerdi Bunun üstüne Maveraünnehir'de beliren Arap aleyhdarı hareketler Türgiş baskısma iyiden iyiye tezgâhtar oluyordu Seyhun'u açarak Maveraünnehir'e giren Türk ordusu kumandanı Külçor Semerkand yakınında birincil büyük başarıyı kazandı: başında Sa'id Abd'ilAziz'in bulunduğu Arap kuvvetlerini mağlüp etti ve kumandarını bir müddet çember içinde tuttu (721) Bu vali değiştirildi Yerine gelen elHaraçî (721 sonbaharı) güç yoluna başvurup, yerlerini terkeden halkı Hocend bölgesinde teslim olmağa zorlayarak hepsini öldürttüğü için, canlannı kurtarabilenler kütleler halinde Türgiş'lere sığınıyorlardı Maveraünnehir bütün bir hengâme içine düşmüştü Halife Hişam (724743) valiyi azlederek, yerine Müslim b Saîd'i getirdi (724) Arap askerî kuvvetleri arasmda da uyuşmazlık başgöstermiş ve Yemen'li kuvvetler te'dip edilmişlerdi
Fergane'ye yürümek üzere, Muslim idaresinde, Seyhun'u geçen Arap ordusuna karşı kişisel olarak hakan Sulu çıktı Ordusuna telaş ric'at emri veren Muslim, susamış yollardan cebrî yürüyüş ile 11 gün çekildi ve taşıyamadığı için tüm ağırlığını yakmağa mecbur kaldıktan daha sonra da suya erişemedenSeyhun yakınında, Türgiş'lerle işbirliği halinde yer alan yerli kuvvetler tarafından durduruldu Arkadan da hakan çabucak gelmekte olduğu için, nihayet bin müşkülat ile önlerindeki engeli aşabilen Arap kuvvetleri, ama ağır telefat ve zayiat bahasına Semerkan'da dürüst çekilebildiler 724'de, Seyhun ötesindeki bütün Arap kuvvetlerinin geri atılması ile neticelenen ve baştan Arap nüfuzunun kırılmasına sebeb olan bu seferdeki bozgunluk, Arap'ları uzunca bir müddet müdafaada kalmağa zorlamış ve yalnız Maveraünnehir'de değil, Toharistan'da ve diğer güney bölgelerinde idareciler ve ırk Türgiş'lere kurtarıcı gözü ile bakmağa başlamışlardı Türk kuvvetlerinin bütün iilkeye yayıldıklan ve Maveraünnehir Arap muhafız kıt'alannın merkezi Semerkand önünde bile göründükleri bu sırada Horasan valisi tekrar değiştirildi Yeni vali Esed b 'Abdullah alKasrî, 726'da, Huttal'da Sulu Kagan karşısında başarısızhğa uğradığı için, tüm Maveraünnehir'de Arap iktidarının tehlikeye düştüğü bir zamanda azledildi Ülkede Emevîlere karşı Şiî ve Abbasî propagandası da hızlanmakta idi Hakan Sulu durumdan faydalandı, yerli muhaliflerle düzenli bir şekilde çalışarak, Buhara'yı zaptetti (728) Arap idaresi Semerkand, Dabüsiya şehirleri ile iki ufak kaleye münhasır kalmıştı Yerli halka çoğu müsaadeler vermesine karşın ümid ettiği ilgiyi göremiyen yeni vali Aşras bin Abdullah alSulamî, Beykent yakınlannda hakan tarafından sıkıştırılarak, ikinci bir Susama vak'ası( Yevm'ulatş)na düçar edildi, nihayet Semerkand'a dürüst çekilmekte iken yetişen hakan ve Külçor idaresindeki Türgiş kuvvetleri kadar Kemerce kalesinde 58 gün müddetle kuşatıldı (729) Bundan Böyle ta Harezm'de bile Araplara karşı kımıldamalar görülüyordularcom Sulu'nun maksadı, Semerkand'daki Arap merkez ordugahını düşürüp istilacıları Maveraünnehir'den iyice atmaktı Bu sebeple Semerkand'ı kuşatmağa hazırlandığı sırada, çarpışmaya cesaret edemiyen karargah kumandanı Sevre bin Hurr, yeni devir edilen vali Cüneyd bin Abdurrahman'ilMurrî'yi Merv'den imdada çağırdı Fakat geçiş yolu Türgişler kadar kesilmişti Zarurî olarak, dağ yollanna düşen Cüneyd, dar geçitlerin birinde hakan tarafından sıkıştınldı (Geçit savaıı Vak'at'üşŞi'b), yorgunluğa ilaveten susuz da kalan ordusu yer yer baskına uğruyordu Nihayet 12 bin kişilik kuvvetinden 10 bininin telef olması karşılığında, Semerkand'a ulaşabildi Durumdan farkında edilen Halîfe Hişam'ın emri ile Küfe ve Basra'dan 20 bin kişilik bir destek gücü Semerkand'a gelirken, kış da yaklaşmakta olduğundan, daha pozitif kalmak istemiyen hakan, Buhara'yı da terhis ederek çekildi (732)
Cüneyd'in 734 başlarında ölümü ile, zaten Arap nüfuz ve kudreti en ince ayrıntısına kadar kırılmış olan Horasan vilayetinde siyah bayrak açanAbbasî taraftarı Haris bin Sureyc'in Belh'i, gerisinde valilik merkezi Merv şehrini zaptetmesi Maveraünnehir'de durumu büsbütün kanştırdı Yeni valilerin üç yıl (734737) kendisi ile mücâdele etmek zorunda kaldıklan Haris sonunda Türgişlere iltica etti Hakan Sulu Maveraünnehir'e karşısında son seferinde hayli müttefik bulmuştu:
Haris taraftarlanndan başka, Sogd hükümdarı (yani Gürek ya da oğlu), Usrüşana hakimi, Şaş (Taçkent bölgesi) hükümdarı, Huttal hükümdarı İslam tarihçisi EtTaberî'de zikredilen bu liste Maveraünnehir'deki Arap nüfuzunun nasıl Türklere geçmiş olduğunudobra dobra göstermektedir Hakan, Belh'e içten ilerledi Cuzcan'a girdi Önce Toharistan'ı Araplara karşı ayaklandırarak mahallî bir yardım sağlamayı yararlı görüyordu Ama vali Esed bin 'Abdullah ilKasrî, hakan ordusunu arkadan vurmağa muvaffak oldu (738 San veya Haristan savaşı) Aslında Sulu, Araplarla birleşen Cuzcan hükümdarının hıyanetine uğramıştı
Memleketine dönen ve doğuda da Çinlilere aleyhinde bazı başarılar kazanmış olan (717, 726) Sulu Kagan, nasıl olursa olsun ömrünü harcadığı bu mücadeleye devam edecekti, lakin kendisi, o zamanlara kadar büyük hizmetlerini gördüğü Külçor (Baga Tarkan) tarafından öldürüldü (738) Çin'in, Türk başbuğlarını birbirine düşürme planına dayanan tahrikçi siyaseti bir daha hedefine ulaşmış ve esasen Soko ile Çenu arasındaki anlaşmazlıktan beri (710'larda) Kara ve Sarı edinmek üzere ikili teşkilat halinde yaşamış Türgiş boylarını birbirine en ince ayrıntısına kadar düşman etmişti Sarı Türgişler avantaj kazandılar Başbuğları Baga Tarkan (Külçor), rakibi Kara Türgiş baçbuğu Tumoçe'y'ı yenerek ve onun kaganyapılmasını istediği Sulu'nun oğlunu ortadan kaldırarak kendini kaganbildiri etti bu arada, Çin'in Onok'lar kaganıödev ettiği, Aşına ailesinden, Hin'i mağlup edip öldürmesi (739)529, Çin'i bu defa KaraTürgişleri desteklemeğe sevk etti 742'deki Türgiş kaganı îletmiş Kutlug Bilge bir KaraTürgiş başbuğu idi 753'de hakan olan ve Uygur hakanı Moyençor'un himayesine giren Tanrıda Bolmış da bir KaraTürgiş idi Uzun süren iki taraf arasındaki mücadeleye Karluklar da karışmışlar, böylece, olasılık Peçeneklere menşe teşkil eden ve özellikle önemli bir tarihî hadise olarak topluluk Oğuz kütlelerinin Gizderya'ya doğru batıya intikalini kolaylaştırmış olan Türgiş iktidarı büsbütün zayıflamıştı Nihayet 20 yıl içinde gittikçe kuvvetlenen Karluklar Tolu ve Nuçipi'lere aleyhinde fayda kazanarak, siklet merkezi Çu vadisi edinmek üzere kendi hakimiyetlerini kurdular (766) *
