Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Etrafınızda hudutlu, sabırsız, bazen patavatsız, bazen istikrarsız, uyku problemleri çeken, duygusal iniş çıkışlardan ve sık depresyonlardan muzdarip, psikoaktif ilaç ve hususlara eğilimli (sakinleştiriciler ya da uyarıcılar) kendine de etrafına de maddi manevi çektiren, yani genel olarak olumsuz bir imaj veren beşerlerle karşılaşıyorsunuzdur. Tahminen de bunlar en yakınlarınızdır. Kendileri hakkında "hiçbir şey hissedemiyorum, ne hissettiğimi anlayamıyorum, ne sevgi, ne öfke, ne kaygı, ne cüret, ne kin, ne şefkat, hiçbir şey hissedemiyor gibiyim" üzere anlamsız üzere gelen fakat bir hastalığın en değerli belirtisini lisana getiren bu beşerler hakkında bir yargıya varmadan evvel, aşağıda anlatılan durumun da kelam konusu olabileceğini hatırınızda tutunuz. Türkiye'de extra yaygın olduğu, "milyonlarca hatta on milyonlarca" insanı etkilediği söylenebilir ve bu kimseyi de şaşırtmaz, ya da şaşırtmamalı. Evet deniz müsilajı üzere yaygın bir insan müsilajı durumu.
Genel bakış
Travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB), makus, sarsıcı, travmatik bir olayı deneyim etmek ya da şahit olmak nedeniyle oluşan bir akıl sıhhati meselesidir. Esas semptomları, geçmişe dönüşler (travma anına geri dönüşler), kabuslar ve şiddetli tasanın yanı sıra olayla ilgili denetim edilemeyen niyetleri içerebilir.
Travmatik olaylar yaşayan birçok insan, süreksiz olarak ahenk bozukluğu yaşayabilir ve başa çıkmakta zorluk çekebilir, lakin vakitle ve düzgün bir bakımla (zihinsel rahatlama, dinlenme, endişenin büyümesini engelleyecek halde üzerine gitme eforları gösterme) çoklukla daha güzel olurlar. Bu belirtiler kötüleşirse, aylar, hatta yıllar boyunca sürer hale gelirse ve günlük yaşantınıza olumsuz tesir eder hale gelirse TSSB olmuş olabilirsiniz.
TSSB semptomları geliştikten sonra tesirli tedavi almak değerlidir. Belirtilerin şiddetinin azalması, günlük hayat aktivitelerininin olağana dönmesi lakin bu yolla olur.
Belirtiler
Travma sonrası gerilim bozukluğu belirtileri travmatik bir olaydan sonraki bir ay içinde başlayabilir, lakin bazen belirtiler olaydan yıllar sonra da ortaya çıkabilir. Bu belirtiler toplumsal yahut iş alanlarında ve münasebetlerde kıymetli meselelere neden olur. Ayrıyeten olağan günlük vazifelerinizi yerine getirmenizi de etkileyebilirler.
TSSB belirtileri çoklukla dört kümeye ayrılır: 1.zorla zihni işgal eden travmatik anılar, 2.kaçınma belirtileri, 3.düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler, 4.fiziksel ve duygusal tepkilerdeki değişiklikler. Belirtiler vakitle yahut bireyden şahsa değişebilir.
1. “Zorla zihni işgal (araya giren) eden travmatik anılar” şunları içerebilir:
-Travmatik olayın rahatsız edici anılarının istenmeden zorla hatıra gelmesi.
-Travmatik olay adeta yaşanıyormuş üzere tekrar yaşama (geri dönüşler) (flashbacks).
-Travmatik olayla ilgili üzücü korkutucu hayaller yahut kabuslar.
-Travmatik olayı hatırlatan bir uyarana karşı çok şiddetli duygusal ya da fizikî reaksiyonlar gösterme.
2. “Kaçınma belirtileri” şunları içerebilir.
-Travmatik olay hakkında düşünmekten yahut konuşmaktan kaçınmaya çalışmak
-Travmatik olayı size hatırlatan yerlerden, etkinliklerden yahut insanlardan kaçınmak
3. “Düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler”
Niyet ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler şunları içerebilir:
-Kendiniz, öteki beşerler yahut dünya hakkında olumsuz fikirler
-Geleceğe dair ümitsizlik
-Travmatik olayın değerli istikametlerini hatırlamamak da dahil olmak üzere hafıza problemleri
-Yakın münasebetleri sürdürmede zorluk
-Aileden ve arkadaşlardan kopuk hissetmek
-Bir vakitler zevk aldığınız etkinliklere ilgi eksikliği
-Olumlu hisler yaşamada zorluk
-Duygusal olarak uyuşmuş hissetmek
4. “Fiziksel ve duygusal tepkilerdeki değişiklikler”
Bu belirtileri (uyarılma belirtileri de denir) şunları içerebilir:
-Kolayca ürkmek yahut korkmak
-Her vakit tehlikeye karşı tetikte olmak
-Çok fazla içmek yahut çok süratli otomobil kullanmak üzere kendine ziyan veren davranışlar
-Uyku sorunu
-Odaklanmada zorluk
-Sinirlilik, öfke patlamaları yahut saldırgan davranışlar
-Ezici suçluluk yahut utanç
6 yaş ve altındaki çocuklar için belirti ve semptomlar şunları da içerebilir:
-Travmatik olayı ya da travmatik olayın çeşitli istikametlerini oyun yoluyla tekrar canlandırma
-Travmatik olayın taraflarını içerebilen yahut içermeyebilen korkutucu düşler
-Generalize (sadece travma ile ilgili olmaksızın her alanda) bir dert ve endişe devri yaşama
Belirtilerin yoğunluğu
TSSB semptomlarının yoğunluğu vakitle değişebilir. Genel olarak gerilimli olduğunuz yahut travmanızı hatırlatan uyaranlarla karşılaştığınızda TSSB belirtileriniz daha besbelli hale gelebilir. Örneğin, bir otomobilin lastiğinin patladığını duyabilir ve bir savaş gazisi birden savaş tecrübelerini tekrar yaşıyor üzere olabilir. Ya da mesela cinsel tacizle ilgili bir haber görebilir ve kendi uğradığınız cinsel akının anılarına kendinizi kaptırabilirsiniz.
Ne vakit doktora görünmeli
Travmatik bir olayla ilgili bir aydan uzun müddettir rahatsız edici kanılarınız ve hisleriniz varsa, ve bunlar şiddetliyse yahut hayatınızı besbelli olarak olumsuz etkiliyorsa psikiyatrist doktor ile görüşün. Mümkün olan en kısa müddette tedavi almak, TSSB semptomlarının berbatlaşmasını önlemeye yardımcı olabilir.
İntihar niyetleriniz varsa
Siz yahut tanıdığınız birinin intihar fikirleri varsa, aşağıdaki kaynaklardan bir yahut daha fazlasından çabucak yardım alın:
Yakın bir arkadaşınıza yahut sevdiğiniz birine ulaşın.
Bir danışmanla, bir manevî önderle yahut inanç topluluğunuzdaki biriyle bağlantıya geçin.
Bir intihar yardım çizgisi numarasını arayın.
Hekiminizden yahut bir ruh sıhhati uzmanından randevu alın.
Acil yardım ne vakit alınır
Kendinize ziyan verebileceğinizi yahut intihara teşebbüs edebileceğinizi düşünüyorsanız, çabucak 112'i yahut lokal acil durum numarasını arayın.
İntihar teşebbüsünde bulunma tehlikesi olan yahut intihar teşebbüsünde bulunan birini tanıyorsanız , onu inançta tutmak için birinin o şahısla birlikte kaldığından emin olun. Yahut inançlı bir halde yapabiliyorsanız, kişiyi en yakın hastanenin acil servisine götürün.
TSSB Nedenleri
Ölme tehlikesi, mevt tehdidi, önemli yaralanma geçirirseniz yahut cinsel tacize uğramışsanız ya da bunlara şahit olduysanız ya da bunlar hakkında bilgi edindiğinizde travma sonrası gerilim bozukluğu geliştirebilirsiniz.
Tabipler, kimi insanların neden TSSB olduğundan lakin kimilerinin olmadığından emin değil. Birden fazla akıl sıhhati sıkıntısında olduğu üzere, TSSB'ye muhtemelen aşağıdakilerin bir karışımı neden olur:
-Hayatınızda yaşadığınız travmanın ölçüsü ve ciddiyeti dahil olmak üzere gerilimli tecrübeler
-Ailede anksiyete ve depresyon hikayesi üzere kalıtsal zihinsel sıhhat riskleri
-Kişiliğinizin kalıtsal özellikleri - ekseriyetle mizacınız olarak isimlendirilir
-Beyninizin gerilime reaksiyon olarak bedeninizin salgıladığı kimyasalları ve hormonları düzenleme hali
Risk faktörleri
Her yaştan beşerde travma sonrası gerilim bozukluğu oluşabilir. Bununla birlikte, birtakım faktörler, travmatik bir olaydan sonra TSSB geliştirme olasılığınızı artırabilir, örneğin:
-Yoğun yahut uzun müddetli travma yaşamak
-Çocuklukta istismar üzere daha erken yaşta öbür travmalar yaşamış olmak
-Askeri işçi, sağlıkçı olarak birinci müdahale grupları üzere çalışanlar ve çocuk cinsel istismarı ile uğraşmak üzere travmatik olaylara maruz kalma riskinizi artıran bir işe sahip olmak
-Anksiyete yahut depresyon üzere diğer zihinsel sıhhat problemlerine sahip olmak
-Aşırı içme yahut uyuşturucu kullanımı üzere unsur berbata kullanımı ile ilgili sıkıntılar yaşamak
-Aile ve arkadaşlardan oluşan düzgün bir dayanak sisteminin olmaması
-Anksiyete yahut depresyon dahil olmak üzere zihinsel sıhhat sıkıntıları olan kan akrabalarına sahip olmak
Travmatik olayların cinsleri
TSSB'nin gelişmesine yol açan en yaygın olaylar şunları içerir:
-Savaşa maruz kalma
-Çocuklukta fizikî istismar
-Çocuklukta şiddet şahitliği (bu çoklukla babanın anneyi sık ve kaba formda dövmesine çocukların şahit olması sonucu gelişir, Çocuklarda çok ziyanlı bir TSSB cinsinin gelişimine neden olur)
-Cinsel şiddet
-Fiziksel atak
-Akran istismarı (Çocuklar ve ergenler için önemlidir)
-Silahla tehdit edilme.
-Bir kaza
-Soykırıma maruz kalmak
-Etnik ya da dinî olarak ötekileştirilme ve tacizlere maruz kalmak, bundan ötürü yer değiştirmek, kaçmak durumunda kalmak.
-Toplumsal nefret ve lince maruz kalmak
-Deprem sel heyelan tsunami üzere doğal afetlere maruz kalmak
Yangın, soygun, uçak kazası, azap, adam kaçırma, hayatı tehdit eden tıbbi teşhis, terör saldırısı ve öbür çok yahut ömrü tehdit eden olaylar üzere başka birçok travmatik olay da TSSB'ye yol açabilir.
Komplikasyolar
Travma sonrası gerilim bozukluğu tüm hayatınızı - işiniz, ilgileriniz, sıhhatiniz ve günlük aktivitelerden aldığınız zevki - bozabilir.
TSSB'ye sahip olmak, aşağıdakiler üzere öbür zihinsel sıhhat meseleleri riskinizi de artırabilir:
-Depresyon ve anksiyete
-Uyuşturucu yahut alkol kullanımıyla ilgili meseleler
-Yeme bozuklukları
-İntihar niyetleri ve aksiyonları
-Cinsel sıhhat problemleri
-Kavga, saldırganlık kabahatlerinden ceza alma
-İş ve aile yaşantısında önemli bozulmalar
-Uyku ve beslenme ile ilgili bozulmalar
-Savunma sisteminizin baskılanması sonucu artmış enfeksiyon ve kanser hastalıkları riski
-Daha kısa bir ömür mühletine sahip olma (malesef telomer kısalmasına maruz kalıyorlar, kısa telomer kısa ömür)
-İnanç, iman ve varoluş ile ilgili bariz değişmeler, kopmalar sarsıntılar oluşması.
-Derin bir karamsarlıkla kendini gösteren negatif düşence kalıplarına kapılmak
Tedbire
Travmatik bir olaydan sağ çıktıktan sonra, birçok insan, birinci başta ne olduğu hakkında düşünmeyi bırakamamak üzere TSSB gibisi semptomlara sahiptir. Şok, kaygı, telaş, öfke, depresyon, suçluluk üzere hislerin hepsi de travmaya karşı yaygın reaksiyonlardır. Bununla birlikte, travmaya maruz kalan bireylerin birçoklarında uzun müddetli travma sonrası gerilim bozukluğu gelişmez.
Vaktinde yardım ve takviye almak, olağan gerilim reaksiyonlarının anormalleşmesini, berbatlaşmasını ve TSSB'ye dönüşmesini önleyebilir. Bu, dinleyecek, yargılamayacak, dayanak olacak, rahatlatacak aile ve arkadaşlara yönelmek manasına gelebilir. Kısa bir terapi süreci için bir ruh sıhhati uzmanı aramak da güzel bir yoldur. Birtakım beşerler kendi inanç topluluklarına başvurmayı da faydalı bulabilir. Ayrıyeten kendinizi rahatlatmak için unsur kullanımına (alkol, esrar vb) yönelmemelisiniz.
