Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Ses Olayları,
Ses Olayı Nedir? : Kelimelerde zamana ve sahaya alt olarak aralıksız değişmelerin, gelişmelerin olması dilin canlılığının bir göstergesidir Dil uyuşuk değil, devingen bir yapıya sahiptir Dilin laf varlığını yaratıcı kelimelerdeki sesler, heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihî süreç içerisinde düşerler, yer değiştirirler, türerler, diğer seslere benzerler İşte tüm bunlar, ses bilgisi başlığı altında incelenir Dilde ses olayları, çeşitli sebeplerden kaynaklanır
Ses olaylarının sebepleri
A) Dilin ses özellikleri: Türkçede kelime sonunda b, c, d, g sesleri olmadığı için Arapça kitâb kelimesi Türkçeye kitap biçiminde geçmiştir Uzun ünlü olmadığı için de â ünlüsü kısalarak olağan a ’ya dönüşmüştür
B) Diğer seslerin etkisi: Bazı sesler, yanlarındaki diğer seslere tesir ederek onları kendilerine benzetirler, değiştirirler Meselâ, anbar kelimesindeki b sesi, yandaki n ’ye etki ederek onu, kendisi gibi dudak ünsüzü olan (m) yapmıştır Böylece sözcük, ahır şekline dönüşmüştür
Yaşıl kelimesinin yeşil ’e dönüşmesinin sebebi, y ve ş seslerinin inceltici etkisidir
C) Şive: Türkçede orta hece vurgusu genel olarak cılız olduğu için bu hecedeki ünlüler ara sıra daralır bazen de düşerler: Tasarıla tasarla, besileme besleme, yalınız yalnız vb gibi
D) Kuvvetsiz sesler: ğ, h, ı, l, n, r, y, z sesleri güçsüz sesler olduğu için bazı ses olaylarına sebep olurlar: ağabey âbi, hastahane hastane, o kadar iyi peki, bir daha bi daha, soğan soan, uğur uur, ınanmak inanmak
E) Söyleyiş güçlüğü ve kakofoni: Bazı seslerin ast yandan gelmesi söyleyiş güçlüğüne ya da kakofoniye sebep olur Bu durumda bazı ses olayları olur: büyükcek büyücek, küçükçük minicik, ufakcık ufacık
Ses olaylarının sebebini, dildeki minimum emek yasasına bağlamak mümkündür
DİLİMİZDEKİ BAZI SES OLAYLARI
Daha önce gördüğümüz yumuşama ve sertleşme ses olaylarındandır Bunlardan diğer şu ses olayları vardır:
1 Kaynaşma
Ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirilince, araya bir ünsüz girer Bu ses olayına kaynaşma, araya giren seslere de kaynaştırma harfleri denir Kaynaştırma harfleri dört tanedir: y s ş n (Huzur: Yaşasın)
Misal: Bahçenin, ikişer, kapısı, odaya
2 Hece (ses) (ünlü) Düşmesi
İki heceli bazı kelimeler, ünlü ile başlayan bir ilave aldıklarında, ikinci hecedeki dar ünlülerini yitirirler Bu olaya ünlü düşmesi denir
Örnek: Burun burunu burnu (Düşen ses u)
Emir emiri emri (Düşen ses i)
Hafıza fikiri fikri (Düşen ses i)
İçeri içerisi içersi (Düşen ses i)
Ne + için neden (Düşen ses e)
Ne + belli başlı nasıl (Düşen ses e)
Nerede nerde (Düşen ses e)
3 Ses Türemesi
Bir Takım kelimeler bir ilave ya da tezgâhtar fiille birleşirken yeni bir ses türetirler
Misal: Azcık hemen hemen hiç (Türeyen ses ı)
Zanetmek sanmak (Türeyen ses n)
Öpcük öpücük (Türeyen ses ü)
4 Ses Değişmesi
Bazen bir ses başka bir sese dönüşebilir
Örnek: İyiidi iyiydi (i y oldu)
Hürmetile saygıyla (i y oldu)
Kayıpoldu kayboldu (p b oldu, hem ses düşmesi var) *
Ses Olayı Nedir? : Kelimelerde zamana ve sahaya alt olarak aralıksız değişmelerin, gelişmelerin olması dilin canlılığının bir göstergesidir Dil uyuşuk değil, devingen bir yapıya sahiptir Dilin laf varlığını yaratıcı kelimelerdeki sesler, heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihî süreç içerisinde düşerler, yer değiştirirler, türerler, diğer seslere benzerler İşte tüm bunlar, ses bilgisi başlığı altında incelenir Dilde ses olayları, çeşitli sebeplerden kaynaklanır
Ses olaylarının sebepleri
A) Dilin ses özellikleri: Türkçede kelime sonunda b, c, d, g sesleri olmadığı için Arapça kitâb kelimesi Türkçeye kitap biçiminde geçmiştir Uzun ünlü olmadığı için de â ünlüsü kısalarak olağan a ’ya dönüşmüştür
B) Diğer seslerin etkisi: Bazı sesler, yanlarındaki diğer seslere tesir ederek onları kendilerine benzetirler, değiştirirler Meselâ, anbar kelimesindeki b sesi, yandaki n ’ye etki ederek onu, kendisi gibi dudak ünsüzü olan (m) yapmıştır Böylece sözcük, ahır şekline dönüşmüştür
Yaşıl kelimesinin yeşil ’e dönüşmesinin sebebi, y ve ş seslerinin inceltici etkisidir
C) Şive: Türkçede orta hece vurgusu genel olarak cılız olduğu için bu hecedeki ünlüler ara sıra daralır bazen de düşerler: Tasarıla tasarla, besileme besleme, yalınız yalnız vb gibi
D) Kuvvetsiz sesler: ğ, h, ı, l, n, r, y, z sesleri güçsüz sesler olduğu için bazı ses olaylarına sebep olurlar: ağabey âbi, hastahane hastane, o kadar iyi peki, bir daha bi daha, soğan soan, uğur uur, ınanmak inanmak
E) Söyleyiş güçlüğü ve kakofoni: Bazı seslerin ast yandan gelmesi söyleyiş güçlüğüne ya da kakofoniye sebep olur Bu durumda bazı ses olayları olur: büyükcek büyücek, küçükçük minicik, ufakcık ufacık
Ses olaylarının sebebini, dildeki minimum emek yasasına bağlamak mümkündür
DİLİMİZDEKİ BAZI SES OLAYLARI
Daha önce gördüğümüz yumuşama ve sertleşme ses olaylarındandır Bunlardan diğer şu ses olayları vardır:
1 Kaynaşma
Ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirilince, araya bir ünsüz girer Bu ses olayına kaynaşma, araya giren seslere de kaynaştırma harfleri denir Kaynaştırma harfleri dört tanedir: y s ş n (Huzur: Yaşasın)
Misal: Bahçenin, ikişer, kapısı, odaya
2 Hece (ses) (ünlü) Düşmesi
İki heceli bazı kelimeler, ünlü ile başlayan bir ilave aldıklarında, ikinci hecedeki dar ünlülerini yitirirler Bu olaya ünlü düşmesi denir
Örnek: Burun burunu burnu (Düşen ses u)
Emir emiri emri (Düşen ses i)
Hafıza fikiri fikri (Düşen ses i)
İçeri içerisi içersi (Düşen ses i)
Ne + için neden (Düşen ses e)
Ne + belli başlı nasıl (Düşen ses e)
Nerede nerde (Düşen ses e)
3 Ses Türemesi
Bir Takım kelimeler bir ilave ya da tezgâhtar fiille birleşirken yeni bir ses türetirler
Misal: Azcık hemen hemen hiç (Türeyen ses ı)
Zanetmek sanmak (Türeyen ses n)
Öpcük öpücük (Türeyen ses ü)
4 Ses Değişmesi
Bazen bir ses başka bir sese dönüşebilir
Örnek: İyiidi iyiydi (i y oldu)
Hürmetile saygıyla (i y oldu)
Kayıpoldu kayboldu (p b oldu, hem ses düşmesi var) *
