Selçuklular Sonrası Kurulan Anadolu Beylikleri

Anadolu Beylikleri
Selçuklulardan Sonradan Anadoludaki Beylikleri
Anadolu Beylikleri ve Kuruldukları Yerler

Anadolu Beylikleri, Türklerin 1071deki Malazgirt Savaşından sonra Anadoluda kurdukları devletlerdir Savaşın hemen peşinde, bilhassa Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu'da kurulan devletlere Birinci Dönem Anadolu Beylikleri, aynı dönemde; önce Anadolu'nun batı ucunda İznik'i başkent edinen, sonradan da Haçlı Seferleri nedeniyle başkentini Konya'ya taşıyarak Orta Anadolu merkezli olarak devam eden Anadolu Selçuklu Devletinin zayıflaması ve yıkılmasından daha sonra kurulan devletler ise İkinci Dönem Anadolu Beylikleri olarak ifade edebilir

Alp Arslan Anadolu'yu fethetmekle görevlendirdiği Türkmen beylerine, ele geçirdikleri yerleri yurt olarak verdi Bu beyliklerin birçok da Yüksek Dağ Arslan'ın ordusunda atama almış bu Türkmen beylerince kuruldu Bu beylikler, Büyük Selçuklu Devletine bağlıydı, fakat egemen yönetiliyordu 13 yüzyılda Anadolu'nun büyük bölümüne başat olan Anadolu Selçukluları bu beyliklerle ara sıra çatışmış, birçoğunun topraklarını ele geçirmiştir Birinci Dönem Anadolu Beylikleri'nin kurulduğu yerler ve hakimiyet süreleri tabloda gösterilmiştir Bu beyliklerden Anadolu tarihine yön veren Artuklular, Danişmendliler ve Saltuklular hem aşağı anlatılmıştır

İkinci Dönem Anadolu Beylikleri
Anadolu Selçukluları, Anadolu'daki Türkmen beylerini aşiretleriyle birlikte Bizans ve Kilikya sınırlarına yerleştirmişlerdi Bu Nedenle Anadolu Selçukluları ayrıca devletin sınırlarını güvence altına alıyor, hem de Türkmen beylerini yoklama aşağı tutuyorlardı Lakin 1243'teki Kösedağ Savaşı'nda Moğollara yenilen Anadolu Selçuklu Devletinin Türkmenler üzerindeki denetimi zayıfladı Bu savaşın ardından, Moğolların bir kolu olan İlhanlılar Anadoluda denetimi ele geçirdiler Bu süreçte direk beylikleri, önce İlhanlılara emrindeki, sonra egemen devletlere dönüştüler Bu beyliklerden biri olan Osmanlı Beyliği, zamanla bütün değişik beyliklerin topraklarını ele geçirdi ve bir imparatorluğa dönüştü

Beyliklerin Yapısı ve Ordu Düzeni
Anadolu beyliklerinin kurucuları aşiretlerdi Anadolu Selçukluları bu aşiretleri bilhassa Bizans sınırına yerleştirmişler ve bu toprakları aşiret beylerine ikta (tımar) olarak vermişlerdi İkta sisteminde, Türkmen beyleri kendilerine verilen toprağın karşılığında Anadolu Selçuklu sultanına savaş zamanlarında asker gönderiyordu Toprağın mülkiyeti sultana aitti, beylerin ise bu toprağı işleme hakkına sahipti Bu baylar sonradan bağımsızlıklarını bildiri ettiklerinde Anadolu Selçuklu devlet yapısını kendilerine misal aldılar

Anadolu beyliklerinde devlet yönetimi hanedanın elindeydi Bu hanedanın en yaşlı veya etkin kişisine ulu bey denirdi Yüce bey devlet merkezinde oturur, vilayetlerin yönetimini ise çocuklarına veya kardeşlerine bırakırdı Devlet işleri, bir komite ya da kurum olan anda görüşülür ve karara bağlanırdı Vilayetlerin yönetiminden ise valiler sorumluydu; hem hukuk işlerini kadılar ve askerlik ile emniyet işlerini subaşılar yürütürdü Devletin parası (sikke) yüce bey adına basılırdı

Anadolu beyliklerinde ordu, Ulu beyin atlı ve yaya hassa birlikleri, ikta verilmiş beylerin yetiştirdiği askerler ve çeri denen aşiret atlılarından oluşurdu Savaş sırasında ordu üç kola ayrılırdı Merkez kuvvetlere ulu bey, sağ ve sol kollara da oğulları veya kardeşleri komuta ederdi Ok, yay, kılıç, kargı, hançer, balta, gürz ve mancınık orduda kullanılan silahlardı

Ekonomik ve Toplumsal Yaşam
Bunlara ikta, vakıf ve mülk denirdi Devlet bir takım toprakların gelirini hizmetlerine karşılık belirli bir kişiye veya bir vakfa bırakırdı Köylüler bu toprakları işler, vergisini de toprağı işletme hakkına sahip olan kişiye ya da vakfa verirlerdi Köylüler ekip biçmekle mesul olduğu toprakları bırakıp başka yere gidemezlerdi Şehir ve kasabalarda mülk sahibi olanlar köylülere oranla daha özgürdüler Her zanaat dalı ayrı bir Ahi birliğine bağlanarak kendi içinde örgütlenmişti

Ekonominin temeli tarıma dayalıydı Toprak ve iklim koşullarına tabi olarak tahıl, meyve ve pamuk gibi ürenler yetiştiriliyordu Hayvancılık da hayli yaygındı Anadolu'da dokunan kilim ve halılar dış pazarda herif buluyordu Kütahya, Amasya ve Bayburt çevresinden çıkarılan gümüşün büyük bölümü de dışarıda satılıyordu Anadolu beyliklerinde ticarete de gelişmişti Karadeniz kıyısındaki Sinop, Trabzon ve Samsun, Ege'deki Foça, İzmir, Selçuk ve Balat ile Akdeniz'deki Antalya ve Yumurtalık, iç ve dış ticaretin en manâlı liman kentleriydi Kayseri ve Konya, kervan yollarının kavşak noktasında bulunan Sivas önemli ticaret merkezleriydi

Bilim ve Sanat
Anadolu beylikleri döneminde bilhassa Konya, Kayseri ve Kastamonu birer bilim ve sanat merkeziydi Bilimler arasında en fazla tıp gelişmişti Hacı Paşa bu dönemin en ünlü tıp bilginlerinden biriydi Ilk Önce Yunus Emre elde etmek üzere Gülşehirli Şeyh Ahmed, Âşık Paşa, oğlu Ulu Arif Çelebi, Bahaeddin Sultan Veled, Ahmed Eflaki, bu dönmede yetişmiş başlıca şair ve yazarlardı Bunlar aralarında Yunus Emre Anadoluda Türkçe şiirin öncüsüdür Osmanlılar vaktinde doruğuna ulaşan büyük mekânlı yapıların ilk örnekleri de bu dönemde ortaya çıktı Karamanoğullarının yaptırdığı Karaman'daki Hatuniye Medresesi ile Niğde'deki Ak Medrese önemli yapılardır Germiyanoğulları da Afyonkarahisar'da Kubbeli Cami ve Kütahya'daki Vacidiye (Demirkapı) Medresesini yaptırdılar Beyşehir'deki Eşrefoğlu Süleyman Bey Camisi ve Medresesi Eşrefoğullarından kalmıştır Eğirdir'deki Dündar Bey Medresesi, Hamidoğullarından kalan en önemli yapılardan biridir Safranbolu'daki Gazi Süleyman Paşa Camisi Candaroğulları mimarisinin manâlı örneğini oluşturur Birgi'deki Aydınoğlu Mehmed Bey Camisi ve Medresesi ile Selçuk'ta salt mermerden yapılmış İsa Bey Camisi ve İmareti Aydınoğulları beylerince yaptırılmıştır Manisa'daki Ulucami Saruhanoğullarından ve Kayseri'deki Hatuniye Medresesi Dulkadıroğullarından günümüze ulaşmış en kayda değer mimarlık örnekleridir
Vikipedi *