Parkinson hastalığı nedir? Tedavi yöntemleri nelerdir?

Parkinson marazı Alzheimer Hastalığı’ndan sonra en sık izlenen, beyindeki hücre dejenerasyonu (hücre ölümü) ile giden, dimağda dopamin isimli bir molekülü üreten nöronların kaybının olduğu bir nörolojik hastalıktır. Dopamin salgılayan hücreler dimağ sapında substantia nigra isimli ortamda bulunmakta ve bazal ganglia isimli, dimağda motor hareketin düzenlenmesini yapan öteki bir ortam ile yakın ilişkidedir. Substantia nigra’daki hücreler ölünce bazal ganglia’ya ehliyetli dopaminerjik sinyalin gitmemesiyle bazal ganglia’nın dimağ korteksindeki uyarıcı tesiri azalmakta ve böylelikle de hareketlerin yavaşlaması, titreme, istikrar kayıpları üzere yakınmalar oluşmaktadır.

Parkinson illeti münhasıran ileri yaşlarda ortaya çıkmakta olup 50 yaşından evvel başlaması çok nadirdir. Erkeklerde hatunlara nazaran yaklaşık olarak iki kat daha sık olarak izlenmekte ve 60 yaş üzerindeki kişilerdeki sıklığı %1’dir. Görülme sıklığı yaklaşık olarak her 100.000 şahısta 300 olup topluluğumuzda giderek yaşlanan kişi sayısı arttığı için Parkinson hasta sayısının önümüzdeki yıllarda daha da artacağı düşünülmektedir.
Parkinson illetine genetik bir yatkınlığın olduğu bilinmektedir. Mahsusen son yıllarda ortaya konan, kimi genetik mutasyonlara sahip şahıslarda (LRRK2, α-sinüklein, parkin genleri), bu mutasyonlara sahip olmayan bireylere nazaran daha sık görülmektedir. Aile hikayesi mahsusen genç yaşta Parkinson illetine yakalanan kimselerde daha sarihtir. Esansiyel tremorlu hastalarda ileri yaşlarda Parkinson marazı gelişme sıklığı 4 kat daha ziyadedir. Birtakım çalışmalarda kuyu suyu tasarrufu, kırsal ömür ve tarımda kullanılan kimi ilaçlara maruz kalan insanlarda de Parkinson illetine yakalanma riskinin arttığı gösterilmiştir.
Parkinson illetinin belirtileri; istirahat halinde izlenen titreme (tremor), hareketlerin yavaşlaması (bradikinezi), pasif eklem hareketlerini zorlaştıran kaslarda sertleşme (rijidite), ayakta durma istikrarının bozulması (postural instabilite),Parkinson illetinin motor bulguları ortaya çıkmadan birtakım sair belirtiler kendini gösterebilir ve bunlar da ağrı, koku alma bozukluğu, REM uyku davranış bozukluğu (geceleri çok canlı düşler görüp, etrafındakilere zarar verebilecek vurma üzere birtakım hareketlerle ortaya çıkan bir uyku bozukluğudur) ve otonomik sistem (mesane-bağırsak, tansiyon değişiklikleri gibi) bozukluklardır. Parkinson illetinin tipik bulguları ortaya çıkmaya başladığında yürürken kolları iki yanda sıradan halde sallamama, elde ve bacaklarda yahut çenede istirahat periyodunda titreme, mimiklerin kaybının izlendiği maske yüz belirtisi, metnin giderek küçülmesi ve güçlükle okunur bir metne sahip olma, göz kırpma sayısında azalma, öne eğik ve yavaş formda yürüme, küçük adımlarla yürüme, hareketin ve konuşma suratının yavaşlaması, yutma bozuklukları, kabızlık, cinsî işlev bozuklukları, depresyon, psikoz, gündüz uyuklama hali, dürtü denetim bozukluğu da birlikte izlenebilir.
Parkinson marazının tedavisinde 1. sırayı ilaç tedavisi almakta ve temelinde de azalmış olan dopaminin bölgesine konması vardır. Dopaminin ağızdan alınması durumunda kan-beyin bariyerini geçip beyefendisine ulaşması mümkün olmadığı için dopaminin vücutta sentezlenmesini sağlayan L-Dopa isimli molekül kullanılmaktadır. Parkinson illetinde başkaca dopamin reseptörlerine bağlanarak dopamin gibisi tesir gösteren moleküller de (dopamin agonistleri) kullanılmaktadır. Başkaca mahsusen titreme üzerine tesiri daha ziyade olan antikolinerjikler, istemsiz hareketler üzerine daha ziyade tesiri olan amantadin isimli bir ilaç da tedavide kullanılmaktadır. Parkinson illetinde tedavi illete değil, bireye kişiseldir ve hastanın belirtilerinin tipine ve şiddetine nazaran ayarlanmaktadır. Unutmayalım ki ilaçlar yalnızca belirti giderici ilaçlar olup marazın yıllar içinde kötüleşmesinin izlendiği doğal seyrini değiştirmemektedir. Fakat son yıllarda yapılan çalışmalarda MAO-B inhibitörlerinden rasagilinin illetin seyrini değiştirdiğine dair kanıtlar bulunmuştur. Ağızdan alınan dopamin agonistlerinin yanısıra mahsusen motor donma sorunu olan hastalarda kullanılan küçük bir pompa yardımı ile cilt altına enjeksiyon formunda uygulanan ilaçlar da üretilmiştir.
Parkinson marazının cerrahisinde gaye illette artmış aktivitenin izlendiği subtalamik nükleus, globus pallidus ve talamus’daki aktivitenin azaltılmasıdır. Bu maksatla iki usul kullanılabilir; birinde bu ortamlar yakılır, gayrısında ise bu nahiyeye bir elektrot sokularak bir pil yardımı ile aktivitesi azaltılır. Parkinson illetinde cerrahi birinci tedavi seçeneği olmadığı üzere son tedavi seçeneği de değildir. Yatalak duruma düşmüş bir Parkinson hastası cerrahi tedaviden faydalanamaz. Cerrahi tedavi münhasıran ilaç tedavisine yeterli cevap veren fakat ilaçların yan tesirleri ya da dalgalanmalar nedeni ile aktif tedavi alamayan, 70 yaşından genç, kesin Parkinson marazı tanısı olan, cerrahi sonrasında güzel takip edilebilecek, önemli psikiyatrik illeti ya da bunaması olmayan hastalarda düşünülmelidir. Cerrahi, iyi seçilmiş hastalarda Parkinsonizm bulgularında yarı yarıya düşüş sağlayabilir.