Özbekler,Özbek Hanlığı ,Şibanîler, Şibânoğulları

Özbek Hanlığı hakkında bilgi
Özbek Hanlığı ilgili veri
Özbek Hanlığı genel veri
Özbek Hanlığı kuruluşu
Özbek Hanlığı kurucusu


Özbek Hanlığı (14281599)

Altın Ordu Devleti'ne 13121340 yılları arasında hükümdar olan Özbek Han'dan nedeniyle, bu günkü Özbekistan'da yaşayan Türklere Özbekleradı verilmiştir Bölgede İslamlığı yayan ve kuvvetlendiren Özbek Han olmuştur Timur'un ölümünden (1405) sonra imparatorluk parçalanmaya başlamıştı Özbekler, Aral Denizi'nin ve Seyhun Irmağı'nın kuzeyinde düzensiz halde idiler Özbekler 1428'de Sibir şehrinde (bu günkü Tobolsk'un Anında batısındaki Tura'da ) Ebül Hayr'ı Han ilan ettiler Ebül Hayr, Batu'nun kardeşi Şiban (Şeyban) soyundan geliyordu Onun için Özbeklere Şibanîler, Şeybaniler ya da Şibanoğullarıda denir

Ebül Hayr, 14031431'de Harezm'i, sonra Sırderya kıyısındaki Sığnak, Arkuk, Suzak, Akkurgan, Özkent kalelerini ele geçirdi Sığnak'ı kendisine merkez yaptı Isık Göl civarındaki Özkent'e değin tüm bölgeye başat olduÜlke 1457'de Oyratlar ve Kalmukların saldırısına uğrayınca karışıklıklar çıktı Bunun üzerine halkın bir kısmı (Kazaklar), Çağatay Hanı Esen Buğa'nın yanında çekildiler Ve ülkenin doğu bölgesine yerleşerek buradaki Kırgızlarla karşılaştılar Bunlara daha sonra (KırgızKazaklar) denmiştir

Ebül Hayr, 1468'de KırgızKazakları itaat altına edinmek için yaptığı bir savaşta yenildi ve benzer yıl içinde öldü Onun oğlu Muhammed Şibanî Han hemen şimdi on yedi yaşındaydı Mücadeleye devam etti Çevresinde fazla az şiddet bulunmasına karşın Kazak Barunduk Han'ı yendi, fakat Kazak Canıbek Han'ın oğullarına yenildi Bütün kuvvetlerini kaybettiği için Çağatay hükümdarı Mahmud Han'ın hizmetine girdi Devrin tanınmış alimlerinden olan Mevlana Muhammed Hıtayî'den ders aldı İlim sahibi ve iyi bir şair oldu Günümüze ulaşan Türkçe ve Farsça şiirleri vardır

1487'de Çağatay hükümdarı Mahmud Han Muhammed Şibanî'ye Türkistan şehrini ikta (dirlik) olarak verdi Timuroğulları arasındaki anlaşmazlıklardan yararlanan Muhammed Şibanî, 1500'e içten Maveraünnehir'i ele geçirdi ve hükümdarlığını duyuru ettiMuhammed Şibanî hükümdarlığını ilan ettikten daha sonra sırt sırta seferler yaptı ve başarı kazandı 1503'te Akşi'de yapılan bir savaşta Çağatay Hanı ile Uygur bölgesi emirini yendi Bunun sonucu olarak Taşkent ve Sayram bölgelerini ele geçirdi

Hüseyin Baykara'nın ölümünden daha sonra Harezm'i 1506 ve 1507'de Belh ve Herat şehirlerini de zaptetti Maveraünnehir, Fergana, Horasan ve Batı Türkistan'ı aldı Lakin 1510'da Safevilerle yaptığı savaşı kaybetti ve öldü

Muhammed Şibanî öldüğü süre başkent Semerkant idi Buhara, Taşkent gibi büyük şehirlerde hanedan mensubu valiler vardı Taht kavgası yüzünde ülke hemen hemen parçalanacaktı Yarım asır süren kargaşalıkta ülke tekrar dağılmadan kalabildi Nihayet 1560'ta II Abdullah Han 38 sene iktidarda kaldı ve Özbekistan'a aydınlık bir ödev yaşattı Şairdi Türkçe, Farsça ve Arapça şiirler yazmıştır Bilginleri de himaye etmiştir

II Abdullah Han, Safevî Hükümdarı Şah Abbas'a yenilince Özbek Hanlığı büyük bir sarsıntı geçirdi Bu sırada Abdullah Han öldü (1598) ve Horasan Safevîlere geçti Taşkent ve çevresini Kırgızlar işgal ettiler Diğer bölgelerde başka hanlıklar kuruldu ve Özbek Hanlığı'na, Şîbanilere akraba olan Canoğulları 'Cânîler) hâkim oldu

16 yüzyıldan itibaren minik hanlıklara bölünen Türk illeri, Rusların saldırılarına ve işgallerine uğradı 11865 yıllarında Ruslar, Türkistan içlerine dürüst ilerlemeye başladılar 1868'den sonradan Özbek Hanlığı'nın yerini alan Buhara Hanlığı yarı bağımsız bir şekilde devam etti Nihayet 1924'de Rusya, bu bölgedeki Türk illerini ufak minik sosyalist cumhuriyetlere ayırdı

Özbek Edebiyatı 20 yüzyılın başına değin Çağatay Edebiyatı olarak anılıyordu Artık 'Özbek Edebiyatı' denilmektedir Türk Edebiyatının varlıklı bölümlerinden birini oluşturur Özbekler ülkeyi İslâmî eserlerle doldurmuşlardı *