Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Osmanlı Döneminde Süre Ölçümü Hakkında Bilgi,
Osmanlı Döneminde Zaman Ölçümü ,
Osmanlı Döneminde Vakit Ölçümü nasıldı,
Zamanın nasıl belirleneceği sorunu insan zekasını çok eski çağlardan beri aralıksız meşgul etmiş bir sorundur
Bu manâlı kuramsal data Batlamyus'tan sonradan da kullanılmıştır Usul 9 Bu sorunlarla uğraşırken küresel geometri ve gök cisimlerinin hareketi ile ilgili konularda manâlı ilerlemeler kaydedilmiştir
İslam ’da zamanın belirlenmesi sorunuyla uğraşılırken daha önce bilinegelen ve temeli stereometrik izdüşümüne dayanan usturlaplardan yararlanılmıştır Saat ayarının kuramsal temelleri bulunulan yerdeki güneşin konumuna ve bir çubuğun gölgesine alt olarak 8 yüzyılda belirlenmiş bulunuyordu Zamanla ilgili tanımlar gözle görülen olaylara dayandırıldığından herkes göre kolaylıkla soruşturulabilir nitelikteydi
Zamanın bulunulan tarihe ve yere emrindeki olarak tanımlanmış olması, nüfusun yoğun olduğu yerlerde, konunun muvakkit adı bahşedilen uzman kişilerce belirlenmesini zorunlu ülkü getirmiştir Sultanlar zamanın doğru tespiti için, merkezi camilerde muvakkithaneler kurmuş, burada atama alacak şahısların yetişmesini sağlamış, bu müesseseleri zorunlu araç ve gereçlerle donatmışlardır İslam dünyasının liderleri hükmettikleri eyaletlerin her bölümü için namaz vakitlerini hesaplatmayı görev edinmişlerdir
Fatih Sultan Mehmet'in 1456'da Semerkantlı astronom Ali Kuşçu'yu bütün imparatorlukta namaz saatlerinin hesaplaması için görevlendirdiği bilinmektedir Osmanlı İmparatorluğunun 17 yüzyılda en geniş topraklara eriştiği dönemde İstanbul'da bir rasathane kuran Takiyüddin'e de aynı bir atama verilmiştir
1 Hicri ve Rumi Yıllık
İslam ülkelerinde kullanılan Hicri yıllık Hz Muhammed'in MS 622'de Mekke'den Medine'ye hicretiyle başlar Hicri Kameri takvim, ayın dünyanın etrafında dönüşüne tarafından tanımlanır Bir sene Muharrem, Sefer, Rebiyülevvel, Rebiyülahir, Cemaziyülevvel, Cemaziyülahir, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade ve Zilhicce adı bahşedilen 12 aydan oluşur Her bir Kameri ay yaklaşık 295 gün sürer ve bir Kameri yıl 354 gün olarak elde edilir bu nedenle Kameri takvimde 6 adet 29 jurnal, 6 adet 30 günlük ay bulunur
Ama gerçek Kameri ay 295 günden 44 dakika 3 saniye daha uzun olduğundan 12 Kameri ayın belirlediği 354 günlük kuramsal Kameri yıldan 8 saat 48 dakika 36 saniye daha uzundur 30 yılda bu hata 11 gün 0 saat 18 dakika 0 saniye olacağından eşzamanlılığı temin etmek için 30 yıl boyunca 19 adet 354 gün süreli ve 11 adet 355 gün süreli yıl oluşturulur 355 jurnal seneler son aya bir gün ek edilerek gerçeklenir Bu Nedenle eşzamanlık sağlanır ve oysa 2400 senede bir takvime bitmiş 1 gün ilave etmek gerekir
Kameri yılın ortalama süresi, günlerin yıllara kadar dağılımından (19x354+11 x 355) 30 354 gün 8 saat 48 dakika olarak hesaplanır Bugün kullanılan güneş yılı yaklaşık 365 gün 5 saat 48 dakika olduğundan Kameri sene güneş yılından yaklaşık 10 gün 21 saat daha kısadır Buna tarafından, 1 Kameri sene güneş yılının 09702 katına, 1 güneş yılı Kameri yılın 10307 katına karşısında düşer536 yıl dek evre farkı bulunur Eğer örneğin 1 Ocak 1993'ün hicri takvimdeki karşılığını bulmak istersek yukarıdaki değerlerden (1992621536) x l0307 14125372 buluruz Hicri takvime göre 1412 yıl geçmiş olduğundan bu tarih hicri 1413 yılına aleyhinde düşer
Hicri takvimin haricinde Osmanlı devletinde 1678'den daha sonra maliye ile ilgili işlerde Rumi takvim de kullanılmaya başlanmıştır Mali yılın başlangıcı 1 Mart olarak kabul edilir Rumi yıl 365 gün olup güneş yılına aleyhinde düşen miladi seneyle benzer uzunluktadır Rumi yıl her 33 yılda 354 gün olan hicri seneyi bir yıl geçer Bu farkı onarmak için Rumi seneden her 33 yılda bir hicret yılı düşülür; buna sıvış senesi denir Her iki yıllık aralarında hem 13 günlük bir ayrım bulunur Hem Rumi yıl miladi 584'te başlatıldığından Rumi seneyi bulmak için Miladi seneden 584 çıkarmak gerekir Aylar Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Teşrinievvel, Teşrinisani Kanunievvel Mesela Miladi 1 Ocak 1993 tarihi Rumi 19 Kanunievvel 1408 tarihine karşısında düşer Osmanlı devletinin sonuna kadar parasal işlemlerde kullanılan Rumi sene 1925'te Miladi yıllık yılının kabul edilmesi üstüne terk edilmiştir
2 Gün ve Saat Tanımı
İslam dünyasında yeni gün güneşin batışıyla başlar Güneş ufukta kaybolunca saat 12 veya 0'dır Bir sonraki güneş batışına kadar geçen vakit 2x12 saate ayrılır Ezani saat adı verilen bu saat tanımında, günün başlangıcı değişmekte, fakat gün baştan başa bir saatlik vakit benzer kalmaktadır
başkaca Helenistik çağdan kalma başka bir saat kavramı, Zamanı saat'ta kullanılır Bu saat kavramında gündüz ve gece süreleri kendi başlarına ayrı olarak 12 eşit parçaya bölünür Betimleme gereği bir günün süresi aynı kalmakla birlikte, gündüz ve gece saatlerinin süreleri mevsime ast olarak değişir
3 Namaz Vakitlerinin Tanımı
Namaz vakitleri Şekil 1 ’e kadar belirlenir :31Akşam namazı: Akşam namazı güneşin 625 metre rakımlı bir yerde gözlenen batış anında kılınır Bu durumda ezani saate kadar saat 12'dir ve yeni bir gün başlamış olur
32Yatsı namazı: Güneş merkezinin ufkun 17° altında bulunduğu sırada kılınırBu süre öznel olarak alt yanlamasına duran beyaz ve siyah renkli iki cismin ayırdedilemez olduğu an olarak tanımlanır
33 Sabahtan namazı: Sabah namazı, güneş ufukta doğduğunda bitmesi gerektiğinden, başlangıcı da buna kadar ayarlanır
34 Öğle namazı: Ufka tarafından düşey duran bir çubuğun gölgesi uzamaya başladığı an kılınır (Şekil 2)
35 İkindi namazı: Asr'ı evvelve Asr' ı saniolarak adlandırılan iki süre aralarında kılınır (Şekil 2)
“Asr'ı evvel: Çubuk gölgesinin, benzer günün öğle vaktindeki en kısa gölge uzunluğu ile kendi uzunluğu toplamı kadar olduğu lahza olarak tanımlanır
Asr'ı sani: Çubuk gölgesinin, benzer günün öğle vaktindeki en kısa gölge uzunluğu ile kendi uzunluğunun iki katı dek olduğu lahza olarak tanımlanır
Bu tanımlardan diğer Ramazan ayında oruç şafak zamanında imsak'ta başlar: Bu anda güneş ufkun 19° altındadır ve güneşin doğması için 1 saat 16 dakika dek bir zaman vardır (l° 4 dakika) Bu zaman da öznel olarak ast yandan duran beyaz ve siyah cisimlerin ayırt edilmeye başlandığı lahza olarak tanımlanır Oruç güneş batıncaya değin sürer Bayram namazı (iyd) camilerde güneş ufkun 5° üstüne çıkınca, ya da doğduktan 20 dakika sonra, kılınmaya başlanır
Kesin vakit belirlenmesi sadece öğle ve ikindi namazlarında mümkün olduğundan öteki namaz vakitleri ve oruca başlama vakti için 10 dakikalık bir hoşgörü tanınır Buna kadar sabah namazı ve oruca başlangıç 10 dakika erken, akşam ve yatsı namazları ile iftar vakti 10 dakika geç olabilir
Ramazan bayramı 29 gün süren Ramazan ayının sonunda hilalin görünmesiyle başlar Kurban bayramı 68 gün sonradan kutlanır Şu halde Ramazan bayramı 1 Zilhicce'de kutlanır yüzyılda İslam ülkelerinde benimsenerek bilhassa namaz vakitlerinin belirlenmesi, karada ve denizde yön tayini, arazi ölçümlerinin yapılması, yüksekliklerin ve derinliklerin belirlenmesi gibi öbür konularda yaygın dilekçe alanı bulmuştur Bu alet yüzyıllar baştan başa geliştirilerek özel sorunların çözümüne daha yerinde biçimlere getirilmiştir Hangi ayların 29 ya da 30 gün süreceği ayın fazı göz önünde bulundurularak Şeyhül İslam tarafından belirlenir Hem hicret 15 Temmuz 622'de gerçekleştiğinden, kameri takvimin miladi takvimine tarafından 621 Kanunisani, Şubat olarak adlandırılır Şevval'de, Kurban bayramı ise 2 ay 10 gün sonradan 10 dur *
Osmanlı Döneminde Zaman Ölçümü ,
Osmanlı Döneminde Vakit Ölçümü nasıldı,
Zamanın nasıl belirleneceği sorunu insan zekasını çok eski çağlardan beri aralıksız meşgul etmiş bir sorundur
Bu manâlı kuramsal data Batlamyus'tan sonradan da kullanılmıştır Usul 9 Bu sorunlarla uğraşırken küresel geometri ve gök cisimlerinin hareketi ile ilgili konularda manâlı ilerlemeler kaydedilmiştir
İslam ’da zamanın belirlenmesi sorunuyla uğraşılırken daha önce bilinegelen ve temeli stereometrik izdüşümüne dayanan usturlaplardan yararlanılmıştır Saat ayarının kuramsal temelleri bulunulan yerdeki güneşin konumuna ve bir çubuğun gölgesine alt olarak 8 yüzyılda belirlenmiş bulunuyordu Zamanla ilgili tanımlar gözle görülen olaylara dayandırıldığından herkes göre kolaylıkla soruşturulabilir nitelikteydi
Zamanın bulunulan tarihe ve yere emrindeki olarak tanımlanmış olması, nüfusun yoğun olduğu yerlerde, konunun muvakkit adı bahşedilen uzman kişilerce belirlenmesini zorunlu ülkü getirmiştir Sultanlar zamanın doğru tespiti için, merkezi camilerde muvakkithaneler kurmuş, burada atama alacak şahısların yetişmesini sağlamış, bu müesseseleri zorunlu araç ve gereçlerle donatmışlardır İslam dünyasının liderleri hükmettikleri eyaletlerin her bölümü için namaz vakitlerini hesaplatmayı görev edinmişlerdir
Fatih Sultan Mehmet'in 1456'da Semerkantlı astronom Ali Kuşçu'yu bütün imparatorlukta namaz saatlerinin hesaplaması için görevlendirdiği bilinmektedir Osmanlı İmparatorluğunun 17 yüzyılda en geniş topraklara eriştiği dönemde İstanbul'da bir rasathane kuran Takiyüddin'e de aynı bir atama verilmiştir
1 Hicri ve Rumi Yıllık
İslam ülkelerinde kullanılan Hicri yıllık Hz Muhammed'in MS 622'de Mekke'den Medine'ye hicretiyle başlar Hicri Kameri takvim, ayın dünyanın etrafında dönüşüne tarafından tanımlanır Bir sene Muharrem, Sefer, Rebiyülevvel, Rebiyülahir, Cemaziyülevvel, Cemaziyülahir, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade ve Zilhicce adı bahşedilen 12 aydan oluşur Her bir Kameri ay yaklaşık 295 gün sürer ve bir Kameri yıl 354 gün olarak elde edilir bu nedenle Kameri takvimde 6 adet 29 jurnal, 6 adet 30 günlük ay bulunur
Ama gerçek Kameri ay 295 günden 44 dakika 3 saniye daha uzun olduğundan 12 Kameri ayın belirlediği 354 günlük kuramsal Kameri yıldan 8 saat 48 dakika 36 saniye daha uzundur 30 yılda bu hata 11 gün 0 saat 18 dakika 0 saniye olacağından eşzamanlılığı temin etmek için 30 yıl boyunca 19 adet 354 gün süreli ve 11 adet 355 gün süreli yıl oluşturulur 355 jurnal seneler son aya bir gün ek edilerek gerçeklenir Bu Nedenle eşzamanlık sağlanır ve oysa 2400 senede bir takvime bitmiş 1 gün ilave etmek gerekir
Kameri yılın ortalama süresi, günlerin yıllara kadar dağılımından (19x354+11 x 355) 30 354 gün 8 saat 48 dakika olarak hesaplanır Bugün kullanılan güneş yılı yaklaşık 365 gün 5 saat 48 dakika olduğundan Kameri sene güneş yılından yaklaşık 10 gün 21 saat daha kısadır Buna tarafından, 1 Kameri sene güneş yılının 09702 katına, 1 güneş yılı Kameri yılın 10307 katına karşısında düşer536 yıl dek evre farkı bulunur Eğer örneğin 1 Ocak 1993'ün hicri takvimdeki karşılığını bulmak istersek yukarıdaki değerlerden (1992621536) x l0307 14125372 buluruz Hicri takvime göre 1412 yıl geçmiş olduğundan bu tarih hicri 1413 yılına aleyhinde düşer
Hicri takvimin haricinde Osmanlı devletinde 1678'den daha sonra maliye ile ilgili işlerde Rumi takvim de kullanılmaya başlanmıştır Mali yılın başlangıcı 1 Mart olarak kabul edilir Rumi yıl 365 gün olup güneş yılına aleyhinde düşen miladi seneyle benzer uzunluktadır Rumi yıl her 33 yılda 354 gün olan hicri seneyi bir yıl geçer Bu farkı onarmak için Rumi seneden her 33 yılda bir hicret yılı düşülür; buna sıvış senesi denir Her iki yıllık aralarında hem 13 günlük bir ayrım bulunur Hem Rumi yıl miladi 584'te başlatıldığından Rumi seneyi bulmak için Miladi seneden 584 çıkarmak gerekir Aylar Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Teşrinievvel, Teşrinisani Kanunievvel Mesela Miladi 1 Ocak 1993 tarihi Rumi 19 Kanunievvel 1408 tarihine karşısında düşer Osmanlı devletinin sonuna kadar parasal işlemlerde kullanılan Rumi sene 1925'te Miladi yıllık yılının kabul edilmesi üstüne terk edilmiştir
2 Gün ve Saat Tanımı
İslam dünyasında yeni gün güneşin batışıyla başlar Güneş ufukta kaybolunca saat 12 veya 0'dır Bir sonraki güneş batışına kadar geçen vakit 2x12 saate ayrılır Ezani saat adı verilen bu saat tanımında, günün başlangıcı değişmekte, fakat gün baştan başa bir saatlik vakit benzer kalmaktadır
başkaca Helenistik çağdan kalma başka bir saat kavramı, Zamanı saat'ta kullanılır Bu saat kavramında gündüz ve gece süreleri kendi başlarına ayrı olarak 12 eşit parçaya bölünür Betimleme gereği bir günün süresi aynı kalmakla birlikte, gündüz ve gece saatlerinin süreleri mevsime ast olarak değişir
3 Namaz Vakitlerinin Tanımı
Namaz vakitleri Şekil 1 ’e kadar belirlenir :31Akşam namazı: Akşam namazı güneşin 625 metre rakımlı bir yerde gözlenen batış anında kılınır Bu durumda ezani saate kadar saat 12'dir ve yeni bir gün başlamış olur
32Yatsı namazı: Güneş merkezinin ufkun 17° altında bulunduğu sırada kılınırBu süre öznel olarak alt yanlamasına duran beyaz ve siyah renkli iki cismin ayırdedilemez olduğu an olarak tanımlanır
33 Sabahtan namazı: Sabah namazı, güneş ufukta doğduğunda bitmesi gerektiğinden, başlangıcı da buna kadar ayarlanır
34 Öğle namazı: Ufka tarafından düşey duran bir çubuğun gölgesi uzamaya başladığı an kılınır (Şekil 2)
35 İkindi namazı: Asr'ı evvelve Asr' ı saniolarak adlandırılan iki süre aralarında kılınır (Şekil 2)
“Asr'ı evvel: Çubuk gölgesinin, benzer günün öğle vaktindeki en kısa gölge uzunluğu ile kendi uzunluğu toplamı kadar olduğu lahza olarak tanımlanır
Asr'ı sani: Çubuk gölgesinin, benzer günün öğle vaktindeki en kısa gölge uzunluğu ile kendi uzunluğunun iki katı dek olduğu lahza olarak tanımlanır
Bu tanımlardan diğer Ramazan ayında oruç şafak zamanında imsak'ta başlar: Bu anda güneş ufkun 19° altındadır ve güneşin doğması için 1 saat 16 dakika dek bir zaman vardır (l° 4 dakika) Bu zaman da öznel olarak ast yandan duran beyaz ve siyah cisimlerin ayırt edilmeye başlandığı lahza olarak tanımlanır Oruç güneş batıncaya değin sürer Bayram namazı (iyd) camilerde güneş ufkun 5° üstüne çıkınca, ya da doğduktan 20 dakika sonra, kılınmaya başlanır
Kesin vakit belirlenmesi sadece öğle ve ikindi namazlarında mümkün olduğundan öteki namaz vakitleri ve oruca başlama vakti için 10 dakikalık bir hoşgörü tanınır Buna kadar sabah namazı ve oruca başlangıç 10 dakika erken, akşam ve yatsı namazları ile iftar vakti 10 dakika geç olabilir
Ramazan bayramı 29 gün süren Ramazan ayının sonunda hilalin görünmesiyle başlar Kurban bayramı 68 gün sonradan kutlanır Şu halde Ramazan bayramı 1 Zilhicce'de kutlanır yüzyılda İslam ülkelerinde benimsenerek bilhassa namaz vakitlerinin belirlenmesi, karada ve denizde yön tayini, arazi ölçümlerinin yapılması, yüksekliklerin ve derinliklerin belirlenmesi gibi öbür konularda yaygın dilekçe alanı bulmuştur Bu alet yüzyıllar baştan başa geliştirilerek özel sorunların çözümüne daha yerinde biçimlere getirilmiştir Hangi ayların 29 ya da 30 gün süreceği ayın fazı göz önünde bulundurularak Şeyhül İslam tarafından belirlenir Hem hicret 15 Temmuz 622'de gerçekleştiğinden, kameri takvimin miladi takvimine tarafından 621 Kanunisani, Şubat olarak adlandırılır Şevval'de, Kurban bayramı ise 2 ay 10 gün sonradan 10 dur *
