Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Osmanlıda ilk gazete
Takvimi Vekaiyi
İlk Turkce Gazetenin cıkış nedeni
Tanzimat Donemi basın tarihi, Osmanlı Devletinde faaliyetine XIX yuzyılda başlayan basının, konuşulanla yazılanı birbirine yaklaştırma, sınıfsal oluşumu hızlandırma, bilgiyi sağlıklı ve hızlı bir şekilde yayma, kamuoyu oluşturma, acık topluma gecmenin savaşımını yapma, cıkarcı gudumlu ve şantajcı basının belirmesi; buna karşı sansur; sansure karşı ozgurluk savaşı gibi kendi yapısal celişkileriyle savaşım gibi dinamizmleriyle birlikte basını, Osmanlı Devletinin sosyoekonomik yapısına uydurma cabaları arasındaki cekişmelerin sentezi olarak nitelendirilebilir1 Osmanlı İmparatorluğunda ilk Turkce gazetenin cıkması icin Batıdaki ilk gazetenin yayınlandığı tarihten 200 yılı aşan bir surenin gecmesi gerekecektir2
CIKIŞ NEDENİ
Devlet ile halk arasındaki iletişim kopukluğunu ortadan kaldırma fikri IIMahmut zamanında, 1797de Fransızların, Korfu Adasındaki bir basımevi acarak bastıkları İtalyanca ve Rumca bildirilerle adalar ahalisine propaganda yapmaları ile Şubat 1821de mora isyanında Avrupa basını ve ayaklanma bolgesinde cıkan basının kamuoyunda etkisinde aramak gerekir
18051848 yılları arasında Mısır Valiliği ve Hiliği yapan Kavalalı Mehmet Ali Paşanın yaptığı calışmalar da IIMahmutu etkileyen faktorlerden biri olarak değerlendirilmelidir 1820den sonra Mehmet Ali Paşa, gercekleştirdiği ceviri cabaları ve ilk TurkArapca gazete olan Vakayii Mısriyeyi yayınlaması ele aldığımız konu acısından oldukca onemlidir 1820de kurulan Bulak Basımevinde 18221844 yılları arasında 135i cağdaş konuları işleyen toplam 243 kitap basılmıştır3
Bu donemde Osmanlı Devletinin siyasi koşulları merkeziyetciliği kuvvetlendirmesini gerektiriyordu Bunun icin ic ve dış desteğe ihtiyac duyan II Mahmut bu desteği ancak gazete ile sağlayabilirdi Bu sırada İstanbula gelen Black Bey, serasker Husrev Mehmet Paşaya yazdığı bir mektupta gelişen icdış olaylar nedeniyle devlet eliyle bir gazetenin cıkarılmasının kacınılmazlığını ve bu konuda kendisinin yapabileceği yardımları anlatır Husrev Paşa Black Beyin onerisinin olumlu olduğu ve hatta bir de devletin kendisine ait başka bir haftalık yayını ismi gazete olmamak kaydıyla gerekliliğini dile getirdiği yazıyı sadaret kaymakamına iletir Bu şekilde padişaha sunulan oneri II Mahmut tarafından hararetle olumlu karşılanır4
Butun dunyada gazeteler belli bir surecten gectikten sonra gunluk olarak yayınlanmaya başlamıştır Bu durum Osmanlı İmparatorluğunda cıkan basın icin de gecerli olmuştur 1 Kasım 1831de Takvimi Vekayi duzenli haftalık resmi gazete olarak yayın hayatına başlamış daha sonra yayınlar duzensizleşmiştir5
TAKVİMİ VEKAYİNİN İCERİĞİ
Takvimi Vekayide ilk goze carpan nokta, bu gazetenin surekli olarak Rumlara, Ermenilere ve Yahudilere Osmanlı Devletinin oldukca iyi davrandığının belirtilmesidir Gazetenin ilk sayısında Beyoğlunda cıkan bir yangında Rum ve Ermeni evlerinin yanması uzerine, ev sahiplerine ceşitli yardımların yapıldığı haberi vardır Yine aynı sayıda Padişahın Galatada yapılacak yeni bir Katolik Kilisesi icin bir arsa bağışladığı haberine yer verilmektedir6
Başlangıcta ulkedeki azınlıklara devlet icraatlarını anlatmak icin Arapca, Farsca, Rumca, Ermenice sayıları da basılan Takvimi Vekayi7, ilk dokuz yıl 120 kuruş olan yıllık abone bedeli dokuz yıldan sonra 150 kuruşa cıkarıldı Gazetenin iceriğini zenginleştirmek icin dış basından yapılan cevirilerde daha cok Avrupadaki yeni buluşlar, buyuk yangınlar ve garip olaylara yer verildi Resmi duyuru ve yabancı gazetelerde vermiş olduğu haberlerin dışında Takvimi Vekayi kamuoyu onunde acıktan ozeleştiriler de yapmış, gunune gore radikal, hatta ihtilalci duşunceleri bile savunabilmiştir8 IIMahmut ile Kavalalı Mehmet Ali Paşanın arasındaki askeri ve siyasi catışma, ikisinin resmi gazetelerinin sutunlarına da yansıtıldı Turk, Osmanlı ve İslam tarihlerinde ilk kez, Turklerle obur Muslumanlar arasında bir basın polemiği yapılıyordu Bu polemik, Avrupayı tanıyan az sayıdaki aydın dışında kalan yoneticilere de basının onemini kanıtlamıştır9
IIMahmutun girişimleri ile yayın hayatına başlayan Takvimi Vekayi, yine IIMahmutun isteği ile kullandığı dilde sadeleşmeye gitmiştir IIMahmut tarihci Esad Efendiye yoneticisi olduğu Takvimi Vekayide padişahın Varnaya yaptığı geziyi ve halkla goruşmelerini anlatan bir yazı dolayısıyla şu eleştiriyi yoneltmiştir: Pek guzel ve sanatlı olarak ele alındığına diyecek yok ise de, bu gibi kamuya yayınlanacak şeylerde yazılacak sozlerin, herkesin anlayabileceği yolda olması gerekir10
Bu girişimlere rağmen istediği tirajı yakalayamayan Takvimi Vekayi 1dan sonra sadece resmi duyuruşların yayınlandığı bir bultene donuştu 1862den itibaren farklı bolumlere de yer vermeye başlayan Takvimi Vekayi 22 Şubat 1864den sonra duzensiz de olsa kitap tefrikaları yayınlamıştır 1864ten itibaren dış olaylar daha once izlediği tutumu değiştirerek siyasi, askeri ve ticari haberlere de yer vermeye başladı 10 Temmuz 1868de zorunlu abone sisteminden vazgecildi Ancak bu durumda mali sıkıntıya giren gazete 1879dan sonra bir sure yayımlanamadı 1888de ise seneliği bir lira olarak zorunlu aboneliğe tekrar donuldu
Sonuc olarak Turkiyede Turkce gazete toplumun ihtiyacı ile değil devletin gereksinimi ile ortaya cıkmıştır 283 sayısında nişan itası sozu nişan hatası gibi okunacak şekilde basılınca II Abdulhamid tarafından kapatıldı II Meşrutiyetin ilanından İstanbul hukumeti ortadan kalkıncaya kadar tekrar yayın yapmaya başladı
1 Orhan KOLOĞLU, Osmanlı Basını:İceriği ve rejimi,Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Turkiye Ansiklopedisi, Cl, s69
2 Nesimi YAZICI; Takvimi VekayiBelgeler, Ankara 1983, s9
3 Orhan KOLOĞLU; Vakayii Mısriye, Tarih ve Toplum, CX, S58, Ekim 1988, s 201
4Hamza CAKIR; Osmanlıda Basınİktidar İlişkileri, Siyasal Kitabevi, Ankara 2002, s1516
5 YAZICI; Takvimi Vekayi, s4647
6 Cetin YETKİN; İktidara Karşı Turk Devrim ve Direnişleri Başlangıctan Ataturke, CII, Otopsi Yay, İstanbul 2003, s523
7 Cetin Yetkine gore Takvimi Vekayinin Osmanlıcadan başka Rumca, Ermenice, Fransızca, Arapca, Farsca ve Bulgarca olarak yayınlanmış olması, gazetenin Turk halkını aydınlatmayı ve eğitmeyi amaclamadığının gostergesidir Yine Yetkine gore, gazetede yer alan sozcuklerin sadece % 10unun Turkce olması gazetenin anlaşılabilirliğini olumsuz yonde etkilemiştir Gazeteyi cıkaranlar kultur emperyalizminin dil uzerindeki soysuzlaştırıcı etkisini de kısa surede sayfalarına taşımışlar ve Rus sefirinin madaması, muteveffanın familyası orneklerinde de gorulduğu gibi batı idillerinden gelen kelimeleri kullanmayı uygun gormuşlerdir YETKİN; İktidara Karşı Turk Devrim ve Direnişleri Başlangıctan Ataturke,s524
8 Orhan KOLOĞLU; İlk Gazete İlk Polemik, Cağdaş Gazeteciler Yay, Ankara 1989, s71
9 KOLOĞLU; Osmanlı Basını: İceriği ve Rejimi, s70
10 Konur ERTOP; Tanzimattan Cumhuriyete Dil Sadeleşmesi, TCTA, CII, İletişim Yay, İstanbul 1983, s333
Takvimi Vekaiyi
İlk Turkce Gazetenin cıkış nedeni
Tanzimat Donemi basın tarihi, Osmanlı Devletinde faaliyetine XIX yuzyılda başlayan basının, konuşulanla yazılanı birbirine yaklaştırma, sınıfsal oluşumu hızlandırma, bilgiyi sağlıklı ve hızlı bir şekilde yayma, kamuoyu oluşturma, acık topluma gecmenin savaşımını yapma, cıkarcı gudumlu ve şantajcı basının belirmesi; buna karşı sansur; sansure karşı ozgurluk savaşı gibi kendi yapısal celişkileriyle savaşım gibi dinamizmleriyle birlikte basını, Osmanlı Devletinin sosyoekonomik yapısına uydurma cabaları arasındaki cekişmelerin sentezi olarak nitelendirilebilir1 Osmanlı İmparatorluğunda ilk Turkce gazetenin cıkması icin Batıdaki ilk gazetenin yayınlandığı tarihten 200 yılı aşan bir surenin gecmesi gerekecektir2
CIKIŞ NEDENİ
Devlet ile halk arasındaki iletişim kopukluğunu ortadan kaldırma fikri IIMahmut zamanında, 1797de Fransızların, Korfu Adasındaki bir basımevi acarak bastıkları İtalyanca ve Rumca bildirilerle adalar ahalisine propaganda yapmaları ile Şubat 1821de mora isyanında Avrupa basını ve ayaklanma bolgesinde cıkan basının kamuoyunda etkisinde aramak gerekir
18051848 yılları arasında Mısır Valiliği ve Hiliği yapan Kavalalı Mehmet Ali Paşanın yaptığı calışmalar da IIMahmutu etkileyen faktorlerden biri olarak değerlendirilmelidir 1820den sonra Mehmet Ali Paşa, gercekleştirdiği ceviri cabaları ve ilk TurkArapca gazete olan Vakayii Mısriyeyi yayınlaması ele aldığımız konu acısından oldukca onemlidir 1820de kurulan Bulak Basımevinde 18221844 yılları arasında 135i cağdaş konuları işleyen toplam 243 kitap basılmıştır3
Bu donemde Osmanlı Devletinin siyasi koşulları merkeziyetciliği kuvvetlendirmesini gerektiriyordu Bunun icin ic ve dış desteğe ihtiyac duyan II Mahmut bu desteği ancak gazete ile sağlayabilirdi Bu sırada İstanbula gelen Black Bey, serasker Husrev Mehmet Paşaya yazdığı bir mektupta gelişen icdış olaylar nedeniyle devlet eliyle bir gazetenin cıkarılmasının kacınılmazlığını ve bu konuda kendisinin yapabileceği yardımları anlatır Husrev Paşa Black Beyin onerisinin olumlu olduğu ve hatta bir de devletin kendisine ait başka bir haftalık yayını ismi gazete olmamak kaydıyla gerekliliğini dile getirdiği yazıyı sadaret kaymakamına iletir Bu şekilde padişaha sunulan oneri II Mahmut tarafından hararetle olumlu karşılanır4
Butun dunyada gazeteler belli bir surecten gectikten sonra gunluk olarak yayınlanmaya başlamıştır Bu durum Osmanlı İmparatorluğunda cıkan basın icin de gecerli olmuştur 1 Kasım 1831de Takvimi Vekayi duzenli haftalık resmi gazete olarak yayın hayatına başlamış daha sonra yayınlar duzensizleşmiştir5
TAKVİMİ VEKAYİNİN İCERİĞİ
Takvimi Vekayide ilk goze carpan nokta, bu gazetenin surekli olarak Rumlara, Ermenilere ve Yahudilere Osmanlı Devletinin oldukca iyi davrandığının belirtilmesidir Gazetenin ilk sayısında Beyoğlunda cıkan bir yangında Rum ve Ermeni evlerinin yanması uzerine, ev sahiplerine ceşitli yardımların yapıldığı haberi vardır Yine aynı sayıda Padişahın Galatada yapılacak yeni bir Katolik Kilisesi icin bir arsa bağışladığı haberine yer verilmektedir6
Başlangıcta ulkedeki azınlıklara devlet icraatlarını anlatmak icin Arapca, Farsca, Rumca, Ermenice sayıları da basılan Takvimi Vekayi7, ilk dokuz yıl 120 kuruş olan yıllık abone bedeli dokuz yıldan sonra 150 kuruşa cıkarıldı Gazetenin iceriğini zenginleştirmek icin dış basından yapılan cevirilerde daha cok Avrupadaki yeni buluşlar, buyuk yangınlar ve garip olaylara yer verildi Resmi duyuru ve yabancı gazetelerde vermiş olduğu haberlerin dışında Takvimi Vekayi kamuoyu onunde acıktan ozeleştiriler de yapmış, gunune gore radikal, hatta ihtilalci duşunceleri bile savunabilmiştir8 IIMahmut ile Kavalalı Mehmet Ali Paşanın arasındaki askeri ve siyasi catışma, ikisinin resmi gazetelerinin sutunlarına da yansıtıldı Turk, Osmanlı ve İslam tarihlerinde ilk kez, Turklerle obur Muslumanlar arasında bir basın polemiği yapılıyordu Bu polemik, Avrupayı tanıyan az sayıdaki aydın dışında kalan yoneticilere de basının onemini kanıtlamıştır9
IIMahmutun girişimleri ile yayın hayatına başlayan Takvimi Vekayi, yine IIMahmutun isteği ile kullandığı dilde sadeleşmeye gitmiştir IIMahmut tarihci Esad Efendiye yoneticisi olduğu Takvimi Vekayide padişahın Varnaya yaptığı geziyi ve halkla goruşmelerini anlatan bir yazı dolayısıyla şu eleştiriyi yoneltmiştir: Pek guzel ve sanatlı olarak ele alındığına diyecek yok ise de, bu gibi kamuya yayınlanacak şeylerde yazılacak sozlerin, herkesin anlayabileceği yolda olması gerekir10
Bu girişimlere rağmen istediği tirajı yakalayamayan Takvimi Vekayi 1dan sonra sadece resmi duyuruşların yayınlandığı bir bultene donuştu 1862den itibaren farklı bolumlere de yer vermeye başlayan Takvimi Vekayi 22 Şubat 1864den sonra duzensiz de olsa kitap tefrikaları yayınlamıştır 1864ten itibaren dış olaylar daha once izlediği tutumu değiştirerek siyasi, askeri ve ticari haberlere de yer vermeye başladı 10 Temmuz 1868de zorunlu abone sisteminden vazgecildi Ancak bu durumda mali sıkıntıya giren gazete 1879dan sonra bir sure yayımlanamadı 1888de ise seneliği bir lira olarak zorunlu aboneliğe tekrar donuldu
Sonuc olarak Turkiyede Turkce gazete toplumun ihtiyacı ile değil devletin gereksinimi ile ortaya cıkmıştır 283 sayısında nişan itası sozu nişan hatası gibi okunacak şekilde basılınca II Abdulhamid tarafından kapatıldı II Meşrutiyetin ilanından İstanbul hukumeti ortadan kalkıncaya kadar tekrar yayın yapmaya başladı
1 Orhan KOLOĞLU, Osmanlı Basını:İceriği ve rejimi,Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Turkiye Ansiklopedisi, Cl, s69
2 Nesimi YAZICI; Takvimi VekayiBelgeler, Ankara 1983, s9
3 Orhan KOLOĞLU; Vakayii Mısriye, Tarih ve Toplum, CX, S58, Ekim 1988, s 201
4Hamza CAKIR; Osmanlıda Basınİktidar İlişkileri, Siyasal Kitabevi, Ankara 2002, s1516
5 YAZICI; Takvimi Vekayi, s4647
6 Cetin YETKİN; İktidara Karşı Turk Devrim ve Direnişleri Başlangıctan Ataturke, CII, Otopsi Yay, İstanbul 2003, s523
7 Cetin Yetkine gore Takvimi Vekayinin Osmanlıcadan başka Rumca, Ermenice, Fransızca, Arapca, Farsca ve Bulgarca olarak yayınlanmış olması, gazetenin Turk halkını aydınlatmayı ve eğitmeyi amaclamadığının gostergesidir Yine Yetkine gore, gazetede yer alan sozcuklerin sadece % 10unun Turkce olması gazetenin anlaşılabilirliğini olumsuz yonde etkilemiştir Gazeteyi cıkaranlar kultur emperyalizminin dil uzerindeki soysuzlaştırıcı etkisini de kısa surede sayfalarına taşımışlar ve Rus sefirinin madaması, muteveffanın familyası orneklerinde de gorulduğu gibi batı idillerinden gelen kelimeleri kullanmayı uygun gormuşlerdir YETKİN; İktidara Karşı Turk Devrim ve Direnişleri Başlangıctan Ataturke,s524
8 Orhan KOLOĞLU; İlk Gazete İlk Polemik, Cağdaş Gazeteciler Yay, Ankara 1989, s71
9 KOLOĞLU; Osmanlı Basını: İceriği ve Rejimi, s70
10 Konur ERTOP; Tanzimattan Cumhuriyete Dil Sadeleşmesi, TCTA, CII, İletişim Yay, İstanbul 1983, s333
