Ortodontik problemlerin oluşma nedenleri

1- Embryolojik gelişimde bozukluklar
Embryolojik gelişim defektleri umumiyetle embryonun mevti ile sonuçlanır. Kritik bir vakitte verilen embryolojik defekt oluşturma potansiyeline sahip kimyasal ve öteki ajanlar teratojenler olarak isimlendirilirler. Ortodontik sorun oluşturduğu bilinen kimi teratojenler: Aspirin, sigara tasarrufu, etil alkol, X-ışını, Vitamin D fazlalığı’dır.

2- İskeletsel büyüme bozuklukları

Rahim içi şekillenme
Bazen uterin hayatta fetusun başı göğüs kafesine sıkıca temas eder ve alt çenenin alışılagelmiş ileri gelişimi önlenir. Bu amnion likidi azalmasına bağlı oluşur. Sonuçta doğumda ölçüsüz küçük alt çene ve çoklukla buna eşlik eden yarık damak mevcuttur. Zira alt çene hareketi sonlandırılınca lisan yukarı itilir ve damak yapılarının kapanması engellenir. Doğumda haddinden fazla alt çene zayıflığı Pierre Robin sendromudur. Doğumda bu sendroma sahip kimi evlatlar daha sonra da ehil alt çene büyümesi gösterirler. Bu yüzden alt çenenin uzatılması için erken agresif tedaviden kaçınılmalıdır. Kimilerinde ise bu gerçekleşmez ve cerrahi gerekir.

Alt çeneye veladet travması
Kimi güç doğumlarda forseps tasarrufu ile alt çene eklem ortamında basınç oluşumu ile alt çenenin gelişim geriliği gözlendiği bildirilmekteydi lakin son 50 yılda forseps tasarrufunun hayli azalmasına karşın alt çene zayıflığı orantısında bir azalma olmaması bu teoriyi yalanlamaktadır.

Çenenin çocuklukta kırılması
Emniyetli donelere nazaran alt çenede erken kırık oluşan evlatların %75 i sıradan alt çene büyümesine sahiptir. Bu yüzden bu tip kırıklar malokluzyonlu hastaların totalinde büyük bir sebep değildir. Yaralanmadan sonra şayet kâfi skar dokusu oluşumu mevcutsa büyüme sorunları görülmektedir.

Kas disfonksiyonu
Yüz kasları çene büyümesini iki halde etkileyebilir. Birincisi kas bağlanım noktasındaki kemik formasyonu kas aktivitesine bağlıdır. İkincisi kasların büyümeleri çeneleri aşağı ve ileri taşır. Çok kas kontraksiyonu travma sonrası oluşan skar dokusu üzere büyümeyi kısıtlandırabilir. Tersine, kas tonusunda azalma sonucunda ön yüz yüksekliği artışı, alt çene halinde bozukluklar, art dişlerin haddinden fazla sürmesi, üst diş kavsinin daralması ve açık kapanış görülebilir.

Akromegali ve Hemimandibuler hipertrofi
Akromegalide ön hipofiz bezi timörü nedeniyle çok ölçüde büyüme hormonu salgılanır ve erişkin devirde şiddetli alt çene büyümesi oluşabilir. Tümör alındığında ölçüsüz büyüme durmasına karşın iskeletsel deformite kalır ve ortognatik cerrahi gerektirir. Çoklukla daha çok kızlarda 15-20 yaşları arasında oluşan hemimandibuler hipertrofi (eskiden kondiler hiperplazi denilirdi lakin mandibuler gövdede de etkilenir) kendilinden durabilir gelgelelim şiddetli vakalarda etkilenen kondilin alınması gerekir.

Dental gelişim bozuklukları

Konjenital eksik dişler
Doğuştan kimi dişlerin oluşmaması görülebilir. Tek bir diş yahut birkaç diş velev tüm dişlerin olmaması görülmektedir.

Bozuk biçimli yahut ziyade dişler
En sık görülen ziyade diş iki ön kesici dişin arasındadır.

Sürmenin engellenmesi
Ziyade dişler, kemik yapısı yahut diş etinin sertleşmesi diş sürmesini engelleyebilir.

Ektopik erüpsiyon
Bazen daimi diş tomurcuğu kusurlu konumlanıp yanlış mahalde sürebilir. Bu durum en çok üst 1. büyük azılarda görülür.

Süt dişi erken kaybı
Daimi azı dişleri şayet karşı çene dişler ile münasebetli temasta değilse öne sahih hareket etme eğilimindedir. Bu yüzden birtakım süt dişlerinin erken kaybı durumunda gerekli tedbirler alınmalıdır.

Dişin travmatik yerdeğiştirmesi
Daimi diş tomurcuklarının mekan değişimine süt dişine gelen travmalar neden olabilmektedir.

GENETİK ETKENLER

1930-40’ lı yıllarda genetik biliminin gelişmesi ile insan populasyonu arttıkça karışma ile malokluzyonun arttığı sonucu çıkmıştır. Stockard’ın deneylerine nazaran çapraz çiftleştirilen köpeklerde bariz malokluzyonlar diş-çene uyumsuzluklarından fazla çene zayıflıklarından oluşmaktadır.

Ebeveyn-çocuk korelasyonları ileriki yüz büyümesinin varsayımında kullanılabilir. Haris ve Johnson iskeletsel özelliklerin kalıtımla geçişinin epeyce yüksek olduğunu gelgelelim diş özelliklerin düşük olduğunu bildirmişlerdir. Kalıtımsal yatkınlık bilhassa alt çenenin ileri olması için makbuldür. Hapsburg çenesi en düzgün bilinen örnektir. Bir çalışmada şiddetli alt çene ileriliği olan evlatların 1/3 ünün tıpkı soruna sahip ebeveyni bulunduğu, 1/6 sının ise kardeşinde de bu meselenin görüldüğü bildirilmiştir. Uzun yüz paterni de en sık ailesellik gösteren 2. deformitedir.

ÇEVRESEL ETKENLER

Dişler üzerinde istikrarın tesirleri
Diş destek dokuları sağlam olduğu sürece çiğneme kuvvetlerinin mühleti nadiren bir dişin durum değiştirmesine neden olacaktır. Dudaklardan, yanaklardan ve lisandan gelen basınçlar çiğnemeden gelen basınçlardan daha hafiftir lakin vadeleri daha uzundur. Deneyler şayet mühlet yeteri kadar uzunsa çok hafif kuvvetlerin bile dişi hareket ettirmeyi başaracağını düşündürmektedir. Kişilerde bu müddet eşiği yaklaşık 6 saattir. Örneğin dudak dokusundaki yaralanma skar oluşturursa bu durumda dudak keserleri sıkıştırdıkça keserler arkaya hareket edecektir. Öte yandan dudağın kısıtlayıcı tesiri ortadan kaldırılırsa dişler lisanın tesiri ile öne hareket edecektir. Bu gözlemler açıkça göstermektedir ki çiğneme kuvvetlerinin tersine istirahatte dudaklar, yanaklar ve lisandan gelen hafif uzun müddetli kuvvetler diş durumunu kıymetli ölçüde belirlemektedir. Bu yüzden yutkunma yahut konuşma sırasında lisan ve dudaklar dişlere temas ettiğinde gelen kısa müddetli kuvvetler diş durumunda tesirli olmayacaktır. Celsus çapraşıklı dişli hastalara parmakları ile dişlerine kuvvet uygulamayı tavsiye etmiştir. Haberlerimize nazaran şayet bu parmak basıncı günde 6 saat yahut daha ziyade uygulanırsa işe yarayacaktır. Birebir durum alışkanlıklar için de muteberdir. Alışkanlığın diş hareketi oluşturması için ehliyetli mühlet gereklidir. Bir diş kaybedildiğinde boşluğun münhasıran dişler arası liflerden kaynaklanan kuvvetle kapanma eğilimindedir. Hayvanlarda diş kaybı sonrasında dişler arası lifler tekrar tekrar kesilip sürekliliği bozulduğunda boşluk kapanmasının neredeyse büsbütün durduğu gözlemlenmiştir. Tıpkı diş eti lif ağı ortodontik tedavi sırasında da dişleri özgün durumlarına çekme eğilimindedir. Lakin çekim yahut diş hareketi ile boşluk oluşturulmadığında diş eti lif ağı diş yapılarının istikrarında minimal tesirli olacaktır. Günümüzde sürme kuvvetlerinin diş destek yapılarında oluştuğu kabul edilmektedir. Sürme mekanizması ömür uzunluğu sürmektedir Çiğneme kuvvetleri sürme kuvvetlerinin aksi cephesindedir lakin daha hafif ve uzun periyodik kuvvetler (dilin dişler arasında konumlanması) daha değerlidir.

Çene boyut ve formu üzerinde istikrarın tesirleri
Kemik dişi desteklemek için vardır şayet diş çekilirse bu ortamdaki kemik erir. Birebir formda ters diş uzarken kemiği de beraberinde getirir. Alt çene durumunun değiştirilmesi çenenin büyümesini değiştirebilecektir. Şayet alt çene birden fazla devir ileride tutulursa büyümesi etkilenebilir. Basınç ile yani geri kuvvet verilerek alt çene büyümesinin durdurulması alışılagelmiş büyüme özelliği değildir ve başarılması çok zordur.

Çiğneme fonksiyonu
Hayvan çalışmalarında bir domuz olağan diyetten fazla yumuşak diyet ile beslenirse diş kavis boyutlarında ve çene yapısında değişiklikler olduğu bildirilmiştir. Ama tıpkı tesirin kişilerde oluşup oluşmayacağı netlik kazanmamıştır. Lakin bu hayatın erken periyotlarında ortaya çıkmalıdır. Zira diş kavis boyutları erken devirde belirlenir.Kısa yüzlü bireylerin daha yüksek, uzun yüzlü bireylerin ise daha düşük ısırma kuvvetlerine sahip oldukları gösterilmiştir.

Emme ve gayri alışkanlıklar
Umumi kural olarak süt dişlenme periyodundaki emme alışanlıkları uzun periyot tesirli değildir (3-4 yaşına kadar). Dişlerin emme ile ne kadar bölge değiştireceği basıncın büyüklüğünden fazla emmenin vadesine bağlıdır. 6 saat ve üzerinde emenler besbelli malokluzyona neden olacaktır. Parmakla dişler birbirinden ayrıldığında art dişler daha ziyade sürecektir. Çenelerin geometrisinden ötürü art dişlerde 1mm açıklık ön kısımda kapanışı 2mm açacaktır. Parmak dişler arasına yerleştirildiğinde lisan aşağıda konumlanır ve dişlerdeki yanak basıncı artar. Yanak basınçları ağız bucaklarında daha yüksektir bu da üst damağın neden V formunu aldığını açıklayabilir.

Lisan itme
Çağdaş görüşe nazaran lisan iterek yutkunma iki durumda görülür: birincisi geçiş devrinde küçük çocuklarda görülen, ikincisi ise keser konumuna adaptasyon olarak görülendir. Bu yüzden lisan iterek yutkunma malokluzyonun sonucudur nendi değildir. Bir insan günde 100 kez yutkunur ki bu da 100 saniye demektir. Bu da yekun birkaç dakika eder ki dengeyi etkilemeye yetmez. Bu yüzden lisanın duruş konumu değerlidir.

Teneffüs biçimi
Teneffüs muhtaçlığı çenelerin ve lisanın konumunun en önemli belirleyicisidir. Ağızdan teneffüs yapabilmek için alt çene ve lisanın alçaltılması ve başın geri eğilmesi gereklidir. Şayet bu postural değişiklikler sürdürülürse yüz yüksekliği artacak, art dişler uzayacak, kapanış açılacak ve yanaklardan gelen basınçla üst çene daralacaktır. Bu da adenoid yüz tipini tanımlamaktadır.

Bademcik ve geniz eti çocuklarda alışılagelmiş olarak büyüktür ve bundan kaynaklı kısmi tıkanıklık çocuklarda ağız teneffüsüne ekte bulunabilir. Kronik burun tıkanıklığı olan bireyler tıkanıklık ortadan kaldırıldıktan sonra bile ağızdan teneffüse devam edecektir. Bu bağlamda ağız teneffüsü alışkanlık olarak düşünülebilir. Kişilerdeki deneylere nazaran burun büsbütün tıkandığında kraniovertebral açıda aniden 5 kademelik değişiklik olmaktadır. Çene kemikleri birbirinden uzaklaşmaktadır. Nasal tıkanıklık uzaklaştırıldığında özgün postüre derhal dönülmektedir.

Büyüyen maymunlarda yapılan deneyler total tıkanıklık oluşturmanın kişilerden farklı bir malokluzyona neden olduğunu göstermektedir. Maymunlarda alt çene bir ölçü öne gelmektedir. Bu deneyleri yorumlarken maymunlarda rastgele bir seviyedeki ağız teneffüsünün külliyen tabiat dışı olduğu unutulmamalıdır. Şayet maymunlarda burun aniden tıkanırsa vefat oluşacaktır. Bu deneylerin gerçekleştirilmesi için burunlarının kademe kademe tıkanması ve hayvanlara ağızdan teneffüsü öğrenme bahtı verilmesi gerekmektedir. Total nasal tıkanıklık kişilerde da son radde nadirdir. Fields ve arkadaşlarının çalışmasında hem olağan hem de uzun yüzlü evlatların labaratuar koşullarında predominant olarak burun teneffüsü yaptıkları tespit edilmiştir. Uzun yüzlü evlatların çok azı %40’ ın altında burun teneffüsüne sahiptir, sıradan evlatların ise hiçbirisi bu pahaya düşmemiştir.

Alerjik evlatlar da artmış ön yüz yüksekliğine sahip olma eğilimindedir. Adenoidektomi geçiren İsveçli evlatların incelenmesi (Linder-Aronson çalışması) bu evlatların alışılagelmiş öbeğe nazaran daha uzun ön yüz yüksekliğine sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıyeten üst çene darlık eğilimleri de vardır. Kısaca ağız teneffüsü ortodontik sorunların gelişimine ekte bulunabilir lakin temel etiyolojik faktör olarak suçlamak zordur.