Neden İzlediğimiz Filmleri, Okuduğumuz Kitapları Unuturuz?

İzlenen bir sineması ya da diziyi, okunan bir kitabı unutmak muhtemelen pek çok kişinin yaşadığı bir durumdur. Ben de bu durumu daima yaşıyorum ve kendime şunu soruyorum hep 'Hadi sevmediklerini unuttun, bayıla bayıla izlediklerini, okuduklarını nasıl unutursun?'

Eğer siz de misal durumlar yaşıyorsanız, kendinize yüklenip 'Acaba hafızam berbat mı? Beynimin hafızayla ilgilenen kısmı sanki çalışmayı bıraktı mı?' diye sormayın. Zira sorun çok büyük ihtimalle hafızanızın 'bozuk' olması değil.

Öncelikle bu durumu neden herkesin yaşamadığına bakalım…


Tükettiği her çeşitten içeriği unutanlar olduğu üzere, en ufak detayına kadar hatırlayanlar da var. Bunun sebebi Johns Hopkins Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden sinirbilimci David J. Linden'e nazaran herkesin hafıza marifetlerinin farklı olması.

Linden, kimi insanların bir sayfada gördükleri yazıları ya da ekranda gördükleri yüzleri hatırlama üzere bahislerde çok daha marifetli olabilirken, bazılarının de tarihleri hatırlama ya da yer-yön hatırlama üzere marifetlerinin daha gelişmiş olabileceğini söylüyor. Fakat natürel ki bu 'unutma, hatırlayamama' durumunun tek nedeni hafızanızın hangi açıdan daha maharetli olduğuyla ilgili değil.

İzlerken ve okurken ne kadar odaklanıyorsunuz?


Bu durumu yaşayan pek çok insanın aklına birinci olarak hafızasının makûs olduğu niyeti gelse de, aslında neden unuttuğumuza dair pek çok etmen var. Memorial University of Newfoundland'da psikoloji üzerine çalışan Prof. Dr. Kathleen Hourihan, bu etmenlerden birincisini 'Bir sinema izlerken ya da kitap okurken dikkatinizi ne kadar yeterli verdiğiniz, hatırlama düzeyinizi etkiler' şeklinde açıklıyor.

Yani bir sinema izlerken 'Aa bu oyuncu bir sinemada daha vardı, neydi ismi?' diye düşünüp kısa bir arama yapmak için sineması durduruyorsanız, telefonunuza bakıyorsanız, kitap okurken sayfaları süratli hızlı geçiyor ya da bir cümle okuyup derin fikirlere dalıyorsanız, bu sineması ya da kitabı ne kadar hatırlayacağınızı etkiliyor.

Yine Hourihan'a nazaran bu davranışları gerçekleştirmek yerine tükettiğiniz içerik üzerine düşünmek, odaklanmak, kendi hayatınız ile irtibat kurmak, karakterlerle ya da olaylarla kendi  öykünüzü özdeşleştirmek, o içeriği hatırlamanızı sağlıyor.

Bir sineması ya da diziyi, kitabı tükettikten sonra eş dostla sohbet etmek varsayım ettiğinizden daha tesirli olabilir


Hafıza ve hatırlamak deyince, bilgileri beyne atıp içeride tutmak aksiyonunu düşünüyor olabilirsiniz. Lakin Melbourne Üniversitesi'nde bilişsel psikolog Sean Kang'a nazaran durum bundan çok daha fazlası ve bilgileri beyne atmak kadar dışarı çıkarıp tekrar tekrar hatırlamak da önemli. Kang, bu sayede kelam konusu bilgilerin pekişeceğini söylüyor.

Yani izledikleriniz, okuduklarınız hakkında arkadaşlarınızla konuştukça mevzuyu tekrar tekrar beyninizin dehlizlerinden çağırıp hatırladığınız için bilgiler pekişiyor. Böylelikle o içeriği unutmanız da daha zorlaşıyor. Bunu öğretmenlerin bahisleri işledikçe küçük testler ve sözlüler yaparak mevzuyu pekiştirmesine benzetebilirsiniz.

Çok fazla içerik tüketmek, tükettiklerimizi hatırlamayı zorlaştırıyor


Konuya farklı uzmanlar tarafından getirilen bir öteki ortak açıklama ise günümüz içerik tüketim alışkanlığının hafızamızı nasıl etkilediğini deliller nitelikte.

Linden'e nazaran çok sayıda sinema izlemek ya da çok sayıda kitap okumak üzere tekrar eden davranışlar, hafızamızda o içeriklere dair anıları 'genel' hale getiriyor. Beynimiz eski bilgileri gerilere atarak aktüel olanlarla yola devam ediyor. O bilgiler tekrarlanmadıkça, hatırlanması da zorlaşıyor. Geriye ise tüm olay akışı, karakterler, replikler yerine o içeriği ya da anıyı 'faydalı, yararsız, hoş, çirkin' bulmak üzere deneyimsel izler kalıyor.

Artık bir oturuşta dizi bitirip yenisine geçtiğimiz, her gün onlarca tahminen yüzlerce görüntü izlediğimiz, sayısız sinemaya tek tıkla ulaşabildiğimiz bir periyotta o kadar çok içerik tüketiyoruz ki her birini farklı ayrı hatırlama oranımız da düşüyor. 

Örneğin hatırlar mısınız, eskiden internette bir viral görüntü çıktığında haftalarca konuşulur, elden ele dolaşır, herkes güler ve üzerine konuşurdu. Zira internette içerik sayısı şimdiki kadar sonsuz değildi.

Tam da bu yüzden, o yıllarda viral olan görüntüler şimdilerde bile herkesin aklındayken bugün TikTok'ta izlediğiniz ve size komik gelen bir görüntüyü bir daha kolay kolay hatırlamıyorsunuz. Çünkü çok var, hafızanızda kalıcı yer edinemeden yerine bir öbür görüntü geliyor.

Artık hafızamıza değil Google'dan yapacağımız bir aramaya güveniyoruz


Bir öbür etmen ise artık hafızamızı bilgi çağırmak için o kadar da sık kullanmıyor oluşumuz. Tüm açıklamalar tüketilen içeriğe ayrılan vakte, üzerinde ne kadar düşündüğümüze ve ne kadar tekrar ettiğimize dayanırken bir ne yapıyoruz? 

Hızlı tüketip, izlerken ya da okurken dikkatimizi sık sık dağıtıp, üzerine hiç düşünmeden bir yenisine geçip bir de üzerine onunla ilgili bir şey hatırlamamız gerektiğinde hafızamızı zorlamak yerine Google'a yazıyoruz. Bu da içeriği hatırlamak için gereken neredeyse hiçbir şartı sağlamadığımız manasına geliyor.

Yine de uzmanlara nazaran bir sinemanın, kitabın ya da rastgele bir içeriğin sizde iz bırakması ya da sizin için kıymetli olması için onu baştan sona hatırlamanız gerekmiyor. Zira ayrıntıları hatırlamak her ne kadar keyifli gelse de esas kıymetli olan bilinçaltımıza bıraktığı iz ve o tecrübesi nasıl kodladığımız. Hiçbir ayrıntısını hatırlamak da, hayatımızı değiştiren o sinemanın yeri daima birebir kalıyor!