Mars'taki Su Kaybının Sebebi Kum Fırtınaları Olabilir

Tozlar, Mars vazifelerinde değerli bir yan kaplıyor. NASA, astronotlar gezegene iniş yapmadan evvel toz parçacıklarının ne kadar sıklıkla atmosferi doldurduğunu ve iniş yapacak astronotları nasıl etkileyeceğini anlamak zorunda.

Mars’ta 2018’in yaz aylarında meydana gelen toz fırtınası, haftalar boyunca Güneş’i kapattı ve Opportunity aracının servis dışı kalmasına sebep oldu. Birebir devirde bu kum fırtınası, görülmemiş bir fırsat da sundu. Mars’ın yüzeyinde bulunan 8 uzay aracı birinci defa bir kum fırtınasını seyretti.

Yerkürenin birçok mekanındaki bilim insanı hâlâ dataları inceliyorlar. Gelgelelim elde edilen birinci raporlar, devasa kum fırtınalarının, gezegenin antik suyunu, rüzgarını, iklimini nasıl etkilediğini ve gelecekteki hava durumu nasıl etkileyeceğini gösteriyor.

Mars’ta kum fırtınaları nispeten sık görülüyor. Velev kızıl gezegendeki birinci kum fırtınası 1971’de Mariner 9 uzay aracıyla görüntülendi. O günden sonra ise devasa ölçekteki kum fırtınaları 1997’de iki defa olmak üzere 1982, 1994, 2001, 2007 ve 2018’de gözlemlendi.

Bilim kişileri, milyarlarca yıl evvel Mars’ta nehirler, göller ve velev okyanuslar bulunduğuna dair birçok kanıta sahip. Kuruyan nehir yatakları, antik sahil şeritleri ve gezegenin tuzlu yüzeyi, gezegende bir devranlar su bulunduğunun en büyük kanıtları. Pekala, bu kadar su nasıl ve neden ortadan kayboldu? NASA’nın Mars su eksperi Geronimo Villanueva, global kum fırtınalarının bu soruya bir karşılık verebileceğini düşünüyor.

Villanueva ve ekip arkadaşları, ESA ve Roscosmos’da, güçlü global kum fırtınalarının, su buharını olması gerekenden (20 km) daha yüksek irtifalara (80 km) çıkardığını kanıtlamak için çalıştı. NASA’nın Mars Reconnaissance Orbiter aracı emsal bir fenomeni 2007 yılında da gözlemlemişti.

Global kum fırtınaları, gezegenin su döngüsüne müdahale etmiş, H2O’nun ağırlaşmasını ve yüzeye tekrar düşmesini engellemiş olabilir. H2O, Dünya’da yağmur ve kar olarak yüzeye geri düşüyor tahminen bu süreç milyarlarca yıl evvel Mars’ta da birebirdi.

Yüksek irtifalara çıkıldığında, Mars atmosferinin bilhassa seyrek olduğu yanlarda, güneş radyasyonları basitçe su moleküllerine nüfuz edebilir ve bileşenlerini uzaya yanlışsız uçurabilir. Villanueva ve ekip arkadaşları, 10 Nisan’da Nature mecmuasında yayımlanan araştırmalarında, ExoMars Trace Gas Orbiter’ı kullanarak yükselen su buharına dair kanıt bulduklarını söyledi.

Rüzgar hortumları, Mars’ta epey sık görülen bir tabiat vakası ve güneş gücüyle çalışan uzay araçlarında biriken tozları temizleme konusunda da epeyce yararlı. NASA’nın atmosferik bilimcilerinden Scott Guzewich, global kum fırtınalarının rüzgar hortumları üzerindeki tesirini anlamanın, gelecekteki Mars hizmetleri için epey kıymetli olduğunu söylüyor.