Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Bağımlılık sözünü günlük pratiğimizde giderek daha fazla duymaya başladık. Birinci akla gelen yasadışı unsurların kullanımı olsa da oyun, kumar ve başka farklı davranışsal bağımlılıkları etrafımızda daha fazla görüyoruz. Teknoloji ve beraberinde getirdiği değişiklikler kaçınılmaz halde buna neden oluyor. O denli ki özel kimi internet kontakları sayesinde(darknet/deep web) online unsur alım satımı yapılabiliyor. Bugün artık aşağı üst herkesin az ya da çok internet ve bilgisayar kullanıcısı olduğu düşünülürse bu durumun korkutucu boyutlara ulaştığını söylemek yanlış olmayacaktır.
Unsur kullanımı ile ilgili datalar de bize korkmamız için çok neden olduğunu söylüyor. Unsur kullanmaya başlama yaşı Dünya Sıhhat Örgütü datalarına nazaran 11’e kadar düşmüştür. Avrupa Birliği Uyuşturucu Raporu’na nazaran; ülkemizde son 8 yılda husus kullanımına bağlı ölümlerde 9 kat, husus kullanımı ile alakalı kabahatlerde 2 kat artış tespit edilmiştir. Bu bağlamda hususla tanışma yaşıyla birlikte ergenlik devri dikkate alınacak olursa 11-15 yaş ortası gençlerin risk altında olduğunu kabul etmek rasyonel bir yaklaşım olacaktır. Husus bağımlılığının en düzgün tedavisinin unsur kullanmaya hiç başlamamak olduğu prensibinden yola çıkarak bu maksat kitleye en kolay ve en faal biçimde okullar vasıtasıyla ulaşılabileceği sonucuna varabiliriz.
Husus bağımlılığını önlemenin üç evresi vardır. Şimdi hiç kullanmamış şahısların kullanmasını önlemeyi amaçlamak birincil tedbire, alkol ya da husus kullanmaya başlamış fakat şimdi bağımlı hale gelmemiş bireyleri erken tanımak, tedavi etmek ve gerekli yönlendirmeleri yapmak ikincil tedbire, husus bağımlısı bireylerin maddeyi bırakması ve tekrar kullanmaya başlamasının önlenmesine yönelik adımlar ise üçüncül tedbire başlığı altında incelenir. Tüm dünyada öğretmenleri ve aileleri de tedbire çalışmalarına katabilmesi nedeniyle okul temelli tedbire programları tercih edilmektedir. Ülkemizde giderek artan husus bağımlılığı ve alakalı problemler nedeniyle yaygın tedbire programları yapılmaktadır. Bu yazıda birincil önlemeye yönelik kimi temel unsurlar ve teklifler ele alınacaktır.
Birincil müdafaada kullanılacak en kolay, en kolay ve en ucuz formül bilgilendirmedir. Emel husus kullanımının sıklığı ve ferdî, toplumsal, toplumsal sonuçları hakkında bilgilendirmek ve farkındalık yaratmaktır. Bilgilendirme sonrasında kullanıp kullanmama konusunda kararı onlara bırakmak sanıldığından daha tesirli bir metottur. Diğeri tarafından telkin edilmek yerine kendi kararını vermesi daha tesirli kabul edilir. En yaygın eğilim hususlar ve tesirleri konusunda bilgilendirme olmaktadır lakin bilgi tek başına kâfi değildir. Hatta bilgi unsur kullanımını istemeden de olsa artırabilir. Unsurların farmakolojik tesirlerini anlatan programlar unsurların psikoaktif tesirlerini birinci elden deneyimlemek isteyen gençlerin merakını uyandırabilir. Bu nedenle bilgi verirken hususların isimlerini ve kullanma formüllerini, slayt kullanılacaksa husus görsellerini açık olarak kullanmamak daha yanlışsız olacaktır. Aktarılacak bilgi anlaşılır ve gelişimsel olarak uygun olmalıdır. Örneğin gençler unsur kullanımının uzun vadede ortaya çıkacak tesirlerini çok önemsemeyebilirler. Tütün eserleri kullanımında uzun vadede kanser ya da akciğer üzerine tesirlerini vurgulamak yerine, ciltte, ellerde ve dişlerdeki lekeler ya da fizikî aktivite sırasında performans düşüklüğüne odaklanmak daha doğrudur. Yaygın olarak gençlerde bir ya da bir kaç kere unsur kullanmayla bağımlı olunmayacağı hatta ve hatta birtakım unsurların hiç bağımlılık yapmayacağı ile ilgili yanlış inanışlar görülür. Bilgilendirme programlarında kesinlikle adım adım bağımlılığın nasıl geliştiği anlatılmalı ve bu hususta olabildiğince çok örnek verilmelidir. Ülkemizde önlemeye yönelik çalışmaların değerli bir kısmı yanlış olarak “eğitim” diye isimlendirilse de aslında bilgilendirme kapsamına girer.
Gençlerle konuşurken uyulması gereken kimi unsurlar vardır. Her şeyden evvel alkol ve unsur konusunda donanımlı ve hususa hakim olmak gereklidir. Bu mevzuda kâfi bilgi sahibi olmadan konuşmaktan kaçınılmalıdır. Elbette bu hususla ilgili uzman olmaya da gerek yok lakin “bilmiyorum” demek, uydurma bilgiler vermekten çok daha güzeldir. Kendi inanç, görüş ve fikirlerimizi Kabul ettirmekten uzak durmalıyız. Gerçek, tarafsız ve bilimsel olarak kanıtlanmış bilgiler verilmelidir. Gayemizin onları düzeltmek değil bilgilendirmek olduğunu akıldan çıkarılmamalıdır. Mevzuyla ilgili düşünmesine, tartışmasına, soru sormasına ve gerektiğinde çatışmasına müsaade verilmelidir. Olayın tıbbi ve toplumsal boyutu detaylı olarak tartışılmalıdır.
Eğitim de birincil müdafaada çok tesirli bir metottur lakin bilgilendirmeden farklıdır. Eğitimde gence; karar verme, reddetme üzere toplumsal hünerlerin kazandırılması amaçlanır. Az evvel bahsedilen 11-15 gaye kitlesi düşünülecek olursa bu sistemin ne kadar kıymetli olabileceği anlaşılabilir. Bu evrede unsur kullanmaya başlamanın en yaygın formunun “başka bir akranının husus kullanıyor olması” olduğunu hatırlamak gereklidir. Unsur zıddı normlar geliştirme, sorun çözme, tasa ve gerilimle başa çıkabilme ve maksat belirleme üzere kendini yönetme marifetleri lakin bu formda kazandırılabilir. Bunlar yalnızca husus kullanımının önlenmesi değil bütün yaşantısında bir beşere gerekli olan becerilerdir. Bunlarla birlikte çok erken periyotta insanın hislerini tanıması ve tanımlayabilmesi, ne hissettiğini öteki biriyle paylaşabilmeyi öğrenmesi de yeniden eğitimle kazandırılabilecek becerilerdir.
Anne ve baba, çocukların temel inanç ve bedellerini inşa etme konusunda baş rolü oynarlar. Bir çocuk için birinci ve en değerli rolmodel anne ve babasıdır. Ailede husus kullanan bir birey olması, çocuğun husus kullanması için önemli bir risk faktörü olduğu bilinmektedir. Ayrıyeten ailesi tarafından ilgi gören, niyetleri önemsenen, davranışları, tavırları ve eğilimleri gözlenen bireylerde unsur kullanma riskinin düşük olduğu da bilinmektedir. Bu nedenle husus bağımlılığını tedbire stratejileri planlanırken aile faktörünü dışarıda bırakmak mümkün değildir. Ailelerin çocuklarını husus kullanmaya iten nedenlerin farkında olmaları, aile bireyleri ortasındaki bağlantının güçlendirilmesi, çocukların yaşadıkları zorluklarla baş etme konusunda dayanak olmaları ve husus kullanımıyla ilgili hallerini net ve kararlı bir halde tekrar tekrar göstermeleri sağlanmalıdır.
Aileler bilhassa unsur kullanımının erken belirtileri konusunda bilgilendirilmelidir. Konuta geç geliyor ve nerede olduğunu haber vermiyorsa, arkadaş kümesini değiştirmişse, her vakit gittiği yerlerden farklı yerlere gidiyorsa, mesken dışında daha sık vakit geçirmeye başladıysa, ferdî bakımında azalma olduysa, daha fazla para harcıyor ve harcamalarını net olarak açıklayamıyorsa, alkol ve husus kullanımıyla ilgili olumlu fikirleri olmaya başladıysa, sık his değişimleri yaşıyorsa gencin husus kullandığından kuşku etmek yerinde olur. Ama dikkat edilirse bunların bir kısmı olağan ergenlik sürecinde de karşımıza çıkabilecek özelliklerdir. Yani anılan belirtilerin hiçbiri husus kullanımına mahsus değildir. Ayrıyeten genelde ebeveynlerin çocuklarının unsur kullandığını kabullenmek istememe eğiliminde olduğu unutulmamalıdır.
Birincil müdafaada alkol ve husus kullanımı yerine sağlıklı aktiviteler için alternatifler yaratmak değerli bir yer tutmaktadır. Bilhassa yüksek riskli kümelerde eğlenceli öteki aktivitelere yönlendirmek tesirli bir metottur. Çeşitli sanat, spor ya da müzik aktiflikleri amaç kümenin özelliklerine nazaran seçilmelidir.
Unsur kullanımı ülkemize mahsus bir sorun değildir. Her şeyden evvel tahlili bütüncül bir yaklaşımı gerektiren global bir meseleyle karşı karşıya olduğumuzun farkına varmalı ve ona nazaran davranmalıyız. Alınan bütün tedbirlere karşın ne yazık ki milyonlarca insan bağımlılık tedavisi için başvurmaya devam ediyor. Tedavi imkanları giderek artsa da ömür uzunluğu devam etmesi gereken kuvvetli bir süreç ve beraberinde getirdiği ferdî ve toplumsal meseleler olduğu yerde duruyor. Bu nedenle başta eğitim ve sıhhat profesyonelleri olmak üzere toplumun her bireyine tedbire konusunda önemli sorumluluk düşmektedir.
