Laboratuvar (experimental) metodu

Laboratuvar (experimental) metodu Öğrencilerin bilgilerini gözlem ve deneyler yaparak kazandıkları, teorik bilgileri pratikte uyguladıkları bir metoddur Günümüzde fen derslerinin yanı sıra sosyal derslerde de kullanılmaya başlanan bu usul, öğrencilerin el becerilerini geliştirirken, bir yana yapılacak işi yöneticilik kabiliyeti kazandırmakta, bir yana da analiz, sentez ve gözlem becerilerini artırmaktadır Öğrencilerin öğretim konularını laboratuvar ya da özel donanımlı dersliklerde bireysel veya gruplar halinde gözlem, deney, yaparakyaşayarak öğrenme ve eğlence gibi tekniklerle araştırarak öğrenmelerinde izledikleri yoldur Laboratuvar yöntemini ve bu arada kullanılan gözlem, deney ve eğlence gibi teknikleri maddeler halinde sıralamak için ara sıra sezgisel metodlarkavramı da kullanılmaktadır Şöyle ancak, eşyalardan başlayarak, duyular aracılığıyla yapılan öğretime sezgisel öğretimdenir Bu sezgisel öğretimi gerçekleştiren laboratuvar yöntemi ve onun içinde kullanılan gözlem, deney ve eğlence tekniklerine sezgisel yöntemlerdenir Laboratuvar metodunu kullanmanın faydaları Laboratuvar yöntemiyle öğrenci deneyin nasıl düzenleneceğini, neler yapılacağını ve deneyin nasıl sonuçlandığını görür Öğrenci, bilgi elde etme sisteminin içinde yaşar Tüm bu aşamalarda aktif olan öğrencidir Yöntemin duyulara hitap etmesi ve çoğu duyunun kullanılmasını sağlaması öğrenmeyi kolaylaştırmaktadır Bilimsel bilgi kazandırmanın birincil aşaması olan bu yöntemde öğrenciler bilgiyi (bu bilginin evvelden keşfedilmiş olması öğrenci açısından pek manâlı değildir) keşfederler Bu keşfedici yaklaşımla öğrenci, problem çözmede ve bilimsel çalışmalarda yeni mesafeler katetmektedir Öğretimde bireyselliğe yer verir Öğrenme kuvvetli ve etkin olur Öğrenilenlerin unutulmaması ve gerektiğinde anında uygulanabilmesi veya kullanılabilmesi özellikleri vardır Yöntemin el becerilerini geliştirmesi, araştırmayı teşvik etmesi, öğrencileri etkin ışık halkası getirmesi, bilimsel ilgi uyandırması, yaratıcı düşünceyi geliştirmesi, yapılan yanlışlıklara derhal müdahalenin laf konusu olması gibi diğer olumlu yanları da vardır Laboratuvar metodunu kullanmanın sakıncaları Ekonomik değildir; lüzum laboratuvarların kurulması, temrin malzemelerinin temini gerekse gözlemler epeyce fazla maliyete sebep olur Birçok deneyde malzemeler öğrencilere aldırılmakta, seyahat masrafları öğrencilerden istenmektedir Zaman bakımından da idareli değildir Data aktarılması ve konuların işlenmesi (müfredatın yetiştirilmesi), meselâ bir anlatma metodundaki dek seri olmaz Becerisi eksik olan ya da utangaç olan öğrencilerin katılımı sağlanamayabilir böylece deneyin birçok safhalarında öğrenci ürkek ve ürkek davranır Eksik sayıda öğrenciye egzersiz imkânı verir Okulların laboratuvar imkânları, temrin malzemeleri ve daha önemlisi ders programını yetiştirme zamanı laboratuvar metodunu kuytu göstermek için tatmin edici değildir bu nedenle öğretmenler ya kendileri veya becereikli bir takım öğrencilere birkaç ziyafet deneyi yaptırarak işi kapatma yoluna giderler Bilgiye yok beceriye daha pozitif siklet verir Öğrencilerin yapılan deneylerden netice çıkarmasından fazla deney ortamını hazırlaması, öğretmene takviye etmesi gibi hususlar ön plâna çıkabilir Laboratuvar metodunu kullanırken dikkat edilecek hususlar Bu metod, laboratuvar tecrübesi fazla olan, bu konuda değişik teknikleri kullanabilen öğretmenlerin rehberliğinde uygulanmalıdır Laboratuvar metodu plânlı yapılmalı ve ünitenin bu tür çalışmaya kullanışlı olupolmadığı tespit edildikten daha sonra çalışmanın hedefleri belirlenmelidir Hedef belirlemesi sonrasında öğrenciler haberdar edilip ne cins işlemler yapılacağı öğrencilerle birlikte plânlanmalıdır Kullanılacak araç ve gereç, öğrencilerin yardımıyla veya mektep imkânlarıyla tedarik edilmelidir Laboratuvar çalışmasının tehlikeli olması söz konusu ise güvenlik tedbirleri alınmalı, çalışmanın kimlerle ya da hangi öğrencilerle yapılacağı belirlenmelidir Laboratuvar çalışmasının değerlendirmesinin nasıl yapılacağı ve nasıl netice çıkarılacağı plânda yer almalıdır Çıkan sonuçtan genelleştirme yapılacaksa bu koşul da plâna yansıtılmalıdır Laboratuvar metodunda kullanılan teknikler a) Gözlem Gözlem daha önce bir metod olarak da işlendiği için burada bir teknik olarak fazla üzerinde durulmayacaktır Ancak her türlü deney, hem ilk olarak çoğu dikkatli ve sistematik gözlemlere dayanır ayrıca de deney veya gözteri sırasında çok iyi bir gözlemci olmalıdır Yani laboratuvar metodunda doğru gözlem tekniği kullanılmaktadır Bilim adamı almak, ilkönce mükemmel bir gözlemci almak demektir öte yandan öğretmenlikte, ticarette, politikada, güvenlikte; yani sosyal hayatın hemen her alanında yerine geçmek için, ilk önce mükemmel bir gözlemci olmalıdır Bu hem olayları değerlendirmede, hem bilgiye ulaşmada keza de bütün vaktinde içten kararları almada, kişilere büyük bir menfaat sağlar a) Deney Deney gözlemin kontrollü olarak yapılan ve istenildiğinde sunî ortamda her zaman tekrarı mümkün olan bir biçimidir Deney, gözlemin ileri safhasıdır Deneyde araştırmacı olayın içinde yer aldığı için, olayın gidişine müdahale edilebilir Gözlemde bu muhtemel olmayıp, yalnızca izlemekle yetinilmektedir Tabiatta var olan bir olayın kendi şartlarında incelenmesine gözlemdemiştik Deneyde tabiattaki bir olay, koşul veya varlık araştırmacının oluşturacağı şartlarda incelenmektedir Bu şartlara kolay olarak laboratuvar ortamıda denmektedir Deneyde bir varlığın öğelerine ayrılması ve ayrılan bu öğelerin birleştirilerek bitmiş varlık haline getirilmesi mümkündür Bilinmeyen bir şeyi bulmak, bir ilkeyi, bir varsayımı sınamak amacıyla yapılan eylem veya işleme deneyadı verilir Deney sonuçlarına tarafından prensipler çıkarılabilir Hipotezlerin dürüst veya hatalı olup, olmadığı ispatlanabilir Öğretimde yapılan deneyler çoğunlukla iki çeşittir 1) Hoca deneyleri, 2) Öğrenci deneyleri Öğretmen deneyinde, öğrenci dingin ve seyirci durumundadır Bu cins deneylere ziyafetde diyebiliriz Deneyde kullanılacak malzemenin kısıtlı veya pahalı olması, yapılacak deneyin fazla kuvvet veya güvenli olmayan olması durumlarında öğretmen deneyleri bir zorunluluktur Bu nesil deneylerde öğrenci aktivitesini temin etmek için, öğrencilerden deneyin tehlikesiz aşamalarında faydalanılabilir Öğrenci deneyleri yaparakyaşayarak öğrenmede önemli sayıldığı için, öğretimde en çok tercih edilmesi gereken deney türüdür Burada öğrenci aktiftir Öğrenci deneyleri bedenî ve zihnî hareketlilik sağlamaktadır Öğrencilere fazla basit deneylerden açtırmak şartıyla kesintisiz deney yaptırılmalıdır Öğrenciler deneye teşvik edilmeli, onlara deneyin önemi hissettirilmeli ve deney plânları yaptırılmalıdır İmkânların elverdiği ölçüde her öğrenciye deney yaptırılmalıdır Deneyin kullanılacak malzemesinin kısıtlılık durumunda öğrencilere sırayla aynı deney yaptırılabilir Bu koşul otomatik kontrolü de sağlamaktadır Öğrencilerin yaptıkları deneylerde başarısız olmaları durumunda deneyin hoca göre tekrarlanması ve olumlu sonucun öğrencilere gösterilmesi gereklidir Bu iki nesil deneyin dışarıya inceleme ve birleşim deneyleri yapılmaktadır Çözümleme deneylerinde bütünü parçalarına dağıtmak, birleşim deneylerinde de parçalardan bütüne varmak laf konusudur Suyun ayrıştırılması ya da güneş ışığının prizmadan geçirilerek renklere ayrılması analiz deneyidir Hidrojen ve oksijenin birleştirilerek her yerde su elde edilmesinde ve prizmadan geçirilen güneş ışınlarının yeniden tayftan geçirilerek güneş ışınına dönüştürülmesinde ise birleşim deneyi laf konusudur Deney en güvenilir bilimsel metoddur Öğrencinin kendi kendine öğrenmesine yardımcıdır Bilimsel düşünmeyi sağlar Öğrencilerin keşfedici yetişmelerine takviye eder Deney metodunun kullanılmasıyla öğretim konusu sıkıcı olmaktan çıkar İlkokul Yaşam Bilgisi ve Fen Bilgisi dersleri deneyler ile işlenmelidir Deney (a) bilimlerde gerçekleri bulmak için kullanılır, (b) olaylar, olgular arasındaki bağlantıları ve bu bağlantılarla ilgili yasaların açıklanmasını olası kılar, (c) öğretim çalışmalarında birer tahmin olarak kabul edilen bilim yasalarının doğruluğunu kanıtlamak için kullanılır, (d) öğretimde bilinen gerçeklerin bütünüyle anlaşılmasını sağlar Deneyin bir plân dahilinde yapılması ve plânda şu öğelerin bulunmasına uyarı edilmelidir 1) Deneyin konusu, 2) Deneyin amacı, 3) Deneyin kim göre yapılacağı, 4) Deneyin ne vakit yapılacağı, 5) Deneyde kullanılacak araç ve gereçler, 6) Deneyin nasıl yapılacağı, 7) Öğrencilerin yapacağı destek ve etkinlikler (varsa), 8) Sonucun yazılması ve değerlendirilmesi İlkokullarda muhteva derslerinde gözlem ve deneylerin yapılması özendirme edilmiştir Bu konuda programda şu açıklamaya yer verilmektedir: Çocuklar; Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi alanında bitki ve hayvanların yetiştirilmesi, beslenmesi yönünden mektep ve tatbik bahçesinde gözlemler ve deneyler yapıp kâğıda dökmek, farklı alanlara yönlendirilmiş fen araçlarının kullanılmasıyla ilgili denemeler yapmak, bu maksatla ilgili kitapları okumak, fotoğraf ve grafikleri araştırmak, koleksiyon için öteberi biriktirmek veya toplanan şeyleri düzenleyip etiketlemekdurumundadırlar c) Ağırlama (demonstrasyon) tekniği Laboratuvarda hoca ya da yardımcıları kadar bir deneyin ya da diğer işin misal olarak yapılması ve öğrencilerin bunu seyretmelerine denir Burada birtakım filmler, resimler, slaytlar, harita ve modeller vs de kullanılabilir Eğlence tekniğinde faal olan öğretmendir Öğrenciler dinleyici ve seyirci durumdadırlar Bu tekniğin anlatımdan farkı, burada çoğu âlet kullanılarak bir deney ya da iş yapılmaktadır Anlatımdan ziyade yapılanlar önemlidir Öğrencileri uyarı ve ilgileri başarılı bir şekilde çekilebilir Bu teknik sadece fen derslerinin laboratuvar metodu ile işlenmesi sırasında yok, gösterip yaptırma, model olma ya da gösterme, rol oynama, drama gibi şekilleri ile sosyal bilimlerde ve öteki derslerde (müzik, spor, fotoğraf vs) de galibiyet ile kullanılabilir Bu konuda o derslerin özel öğretim metodları kısmına bakılabilir Ali Özdaş Öğretim Ilke ve Yöntemleri, İstanbul 1997