Kurtuluş Savaşı Lozan Antlaşması

Kurtuluş Savaşı Lozan Antlaşması sonuçları
Kurtuluş Savaşı Lozan Uzlaştırma Antlaşması ve Önemi

Kurtuluş Savaşı Lozan Antlaşması
Mudanya'daki başarılarını gördüğü İsmet Paşa'yı Lozan'a da göndermeye karar veren M Kemal Paşa, önce İsmet Paşa'nın Dışişleri Bakanı olmasını sağladı 2 Kasım'da da Meclis'te yapılan oylama sonucu İsmet Paşa,Lozan'a gidecek Türk Heyetinin Başkanı seçildi M Kemal Paşa İsmet Paşa 'yı seçerken onun tüm hayatı boyunca başarılarını ve kişiliğini göz önüne almıştı Işine Düşkün, azimli, akıllı, açık fikirli, sorumluluktan çekinmeyen, teşebbüs sahibi ve her aldığı işi başaran birisi olan İsmet Paşa'nın Lozan'a gönderilmesi için yaptığı seçim, İsmet Paşa'nın bundan sonraki politik hayatını da etkileyecekti

İsmet Paşa Lozan'a ülkesinin geleceğinin sorumluluğunu omuzlarında taşıyarak gitti Aleyhinde Avrupa'nın açıkgöz ve deneyimli politikacıları vardı İngiltere'yi Lord Curzon temsilcilik ediyordu Konferans 20 Kasım 1922'de açıldı Konferans'a davetçi devletler olarak İngiltere, Fransa, İtalya ve dahası Yunanistan, Yugoslavya, Japonya, Romanya, ayrıca Boğazlar konusunda Sovyetler Birliği ve Bulgaristan katılıyordu Amerika ise sadece bir gözlemci gönderdi Ama asıl sorunlar Türkiye ile İtilaf bloğu ve Yunanistan arasında idi General Harrington, Mudanya'da edindiği tecrübe ile Lord Curzon'a bir mektup yollayıp, İsmet Paşa'ya uyarı etmesini Sert bir cevizile aleyhinde karşıya olduğunu bildirmişti Gerçekten de daha birincil gün açılışta, İsmet Paşa ibraz edilince, İsmet Paşa elindeki nutku okumaya başladı Konu sonra anlaşıldı İsmet Paşa Lord Curzon'un söylev yapacağını öğrenmiş, bunun üstüne İngiliz delegesinin konuşma hakkı varsa ben de konuşurum demişti Poincare İsmet Paşa'dan vazgeçmesini rica etmişti İsmet Paşa da Lord Curzon vazgeçsin o zaman ben de vazgeçerimyanıtını vermişti Curzon tavır yapınca İsmet Paşa da nutkunu okumuştu Türkiye'nin yıllardan beri sıkıntılar çektiğini, her yaşta Türkün kadın, çocuk, erkek savaştığını, vatanlarını savunduğunu hatırlatıp, Türkiye topraklarının dört yıldan beri yakılıp, yıkıldığını ama tüm bunlardan yılmadıklarını, istiklal aşkıyla batmış bulunduklarını belirtti ve konuşmasını Efendiler, fazla ıstırap çektik, çok kan akıttık Bütün medeni uluslar gibi hürriyet ve istiklal istiyoruzsözleriyle tamamladı İsmet Paşa'nın bu konuşmasını Curzon ve Mussolini alkışladılar

İtilaf Devletleri Lozan'ı Birinci Dünya Savaşı sonrası olayı gibi görüp Türkleri yenik bir ulus gibi kabul etmek istiyorlardı Oysa Türkiye silahının hakkıyla düşmanlarına üstünlüğünü kabul ettirmişti İsmet Paşa galibiyet kazanan bir ülkenin temsilcisi olarak, Türkiye'nin bütün bağımsızlığından ve milli sınırlarından imtiyaz,vermemek için kararlıydı İtilaf Devletleri'nin aleyhinde, Osmanlı Devleti'nin ezik devlet adamları yoktu Milli inanç ve iradenin temsilcisi olan kararlı, sert, zeki, yılmak bilmeyen yeni bir Türk devlet adamı vardı ve daha birincil günden şart anlaşıldı Lozan'da altı yüz yıllık Osmanlı İmparatorluğu'nun hesabı görülecekti Türkiye'nin, tam bağımsızlık tezini bilen Fransa da acilen İngiltere'nin yanına yer aldı Fransa'nın bu tutumu İsmet Paşa'yı fazla şaşırttı, ama yıldırmadı Curzon ise, dizginleri elinden bırakmayıp, Orta Doğu'da ülkesinin itibarını Türkiye'nin zararına bitmiş yeniden can vermek istiyordu Paris'e uğrayan Curzon, İngiltere ile Fransa işbirliğini sağlamıştı İtalya şu anda, bilhassa hesaplı konularda İtilaf bloğuna katıldı Türkiye ile İtilaf Devletleri arasında Boğazlar, Musul, Kapitülasyonlar ve Osmanlı Borçları ve Türkiye ile Yunanistan arasında azınlıklar ve Patrikhane sorunları vardı BU sorunları çözmek için üç kurul kuruldu ve çalışmalar başladı

Boğazlar konusu tartışılırken, Sovyet temsilcisi Çiçerin de görüşmelere katıldı Çiçerin Boğazlar konusunu TürkSovyet ilişkileri ve Misakı Ulusal çerçevesi içinde ele alarak Türkiye'yi destekledi Boğazların savaş gemilerine kapalı ve Boğazların savunulmasının Türkiye'ye ait olması gerektiği konusunda Sovyetler ile Türkiye aynı görüşü paylaşıyorlardı İsmet Paşa müttefiklerin isteklerini tartışmayı kabul edince TürkSovyet ilişkisi gerginleşti TürkSovyet dostluğu İngiliz tehlikesine aleyhinde kurulmuştu Fakat Türkiye batıya kendini kabul ettirmek istiyordu Sovyetlere yaklaşmak tehlikeli olabilirdi Türkİngiliz ilişkilerini sertleştiren manâlı konu Musul idi Türkiye Musul'un coğrafi ve nüfus bakımından Türkiye'nin bir parçası olduğunu ileri sürerken, İngiltere özellikle petrol ve stratejik önemi dolayısıyla burayı Türkiye'ye ele vermek istemiyor ve bu sebeple burada yaşayan Kürtleri de çaktırmadan kışkırtıyordu Türkiye Kürtlerle Türklerin aynı soydan geldiğini binlerce yıllık kültür birliği ve din birliği ile kardeş olduğunu belirtti Ama İngiltere bunu ciddiye almadı Türkiye'nin üstünde durduğu en önemli konuların başında Kapitülasyonlar geliyordu Türkiye'yi batının açık pazarı haline sokan Kapitülasyonların bütünüyle kaldırılmasını isteyen Türkiye'nin karşı Fransa ilk olarak olmak üzere müttefikler birleştiler Osmanlı borçlarının ise sadece Türkiye'nin payına düşeni ödemeyi kabul eden Türkiye'den müttefikler, tüm borçları ve Duyunu Umumiye'nin tatlı karlarının devamını istiyorlardı Azınlıklar konusunda ise Venizelos Patrikhane'yi de ileri sürdü Türkiye, Yunanistan'ın Türkiye'de yaptığı tahribatın 4 milyar Frank olduğunu belirtip tazminat isteyince Venizelos, Yunan Ordusu'nun Anadolu'ya İtilaf Devletleri'nce ve onların çıkarları için çıkartıldığını ileri sürdü

Sorunlar Türkiye'nin haklarını tanımak istemeyen Müttefiklerin Türk isteklerini reddetmesi yüzünden çözülemedi İsmet Paşa 20 Aralık 1922'de Ankara'ya yolladığı raporda Konferansın bir buhran sonunda kesilmesi olasılığına karşı hazırlıklı bulunmakgerektiğini bildirmişti Fevzi Paşa her olasılığa karşısında orduların ileri harekata hazırlanmasını bildirdi Başkomutan da alınan bu önlemleri yerinde buldu Boğazları kapatmak ve Musul üstüne yürünmesi için gerekli önlemler alındı M Kemal yeni bir savaş istemiyordu Lakin Türkiye'nin, kanla kazandığı haklarını da bırakmamakta kararlıydı Türkiye barış için beklemeyi kabul etmişti Lakin Türkiye'nin bütün bağımsızlığını kabul eden bir barışma olmayacak ise savaşa devama kararlıydı M Kemal Paşa 5 Ocak 1923'de İsmet Paşa'ya yolladığı telgrafta orduları kontrol etmek için geziye çıktığını belirtip kendisine baskı verdi Ama görüşmeler Ocak ayı sonunda çıkmaza girdi İngiltere Musul konusunda direniyordu Öteki devletleri Türkiye'nin isteklerine ikna etmek mümkündü İngiltere ile hemfikir olmak için Musul'dan vazgeçmek gerekiyordu Bu durumda anlaşma olmadı Konferans 4 Şubat'ta dağıldı Konferans'ta görünüşe göre tek konu, Türkiye ile Yunanistan arasında 30 Ocak'ta imzalanan sivil rehinelerle, asker tutsakların geri verilmesi oldu

İsmet Paşa Romanya üzerinden Türkiye'ye döndü Romanya'da iken 67 Şubat gecesi yaptığı açıklamada, Türkiye'nin barıştırma için elinden geleni yaptığını ve dünya kamuoyunun bunu takdir edeceğine inandığını belirtti Eskişehir'de M Kemal ile buluşan İsmet Paşa 20 Şubat'ta Ankara'ya vardı Bakanlar Kurulu'ndaki görüşmelerden daha sonra 2024 Şubat tarihlerinde Meclis'te bakımlı oturumlarda konu ele alındı Muhalifler İsmet Paşa'yı, Meclis'te tanımlama yapmadan M Kemal ile buluştuğu için sert bir dille eleştirip, Misakı Ulusal'ye ihanet ettiğini, hatta İngilizlerden sus payı aldığı yolunda çirkin iddialar ileri sürdüler M Kemal olaya müdahale ederek İsmet Paşa'nın yanında yer aldı Meclisteki hava aşırı derecede gerginleşmişti Sonunda 8 Mart'ta İsmet Paşa'nın imzasıyla müttefik devletlere Türkiye'nin önerileri bildirildi Türkiye'nin notasını Londra'da toplanarak inceleyen Müttefikler ile anlaşılması üstüne, Konferans'ın 23 Nisan'da bitmiş toplanması kararlaştırıldı

sırası gelmişken 17 Şubat 1923'te İzmir'de İktisat Kongresi toplandı 4 Mart'a dek süren bu kongre resmi olmamakla beraber birincil Türk İktisat Kongresi idi Kongre M Kemal Paşa'nın nutku ile açıldı Bu kongrede kabul edilen esaslar Türkiye'nin liberal bir hesaplı düzene yöneleceğini gösteriyordu Bu kongrenin hesaplı yönü ilerde keza ele alınacaktır Fakat özellikle Lozan görüşmelerinin kesildiği bir tarihte toplanan kongre de Türkiye'nin liberal idareli sisteme gireceği izlenimini yaratması batılılar üzerinde etkin oldu Türkiye'nin Sovyetlere kaymayacağı güveni gelmeye başladı

Ulusal Mücadele için toplanmış bulunan TBMM, görevinin son bulduğunu kabul ederek parçalanma kararı aldı ve 16 Nisan'da dağıldı



Lozan'ın İkinci Evresi
İsmet Paşa Lozan'a ikinci kere gittiğinde İngiltere'yi Curzon'un yerine gelen Sir Horas Rambold, Fransa'yı General Pelle temsil ediyordu Konferans 23 Nisan 1923'de toplandı Konferansın siyasi konuları daha basit çözülürken, idareli ve finansal konular yine sert tartışmalara yol açtı İngiliz temsilcileri, Yunanistan'ın savaş tazminatı ödemesinde ısrar eden İsmet Paşa'ya karşısında, Anadolu'ya saldırttıkları Yunanistan'ın avukatlığını, azıcık da suçluluk kompleksi ile ileri boyutlara kadar götürüyordu Savaş tazminatı konusu İsmet Paşa ile Başbakan Rauf Bey'in de arasını açtı Aralarında geçen öteki yazışmalar adamakıllı sertleşince, M Kemal duruma müdahale etti Yunanlılar tamirat borcu için Karaağaç Bölgesi'ni Türkiye'ye bırakmaya razı oluyordu Lakin Türkiye bu kadarla kanaat etmek istemiyordu İsmet Paşa'nın karara varamadığı konularda M Kemal Paşa yardımcı oldu İsmet Paşa 20 Temmuz'da M Kemal Paşa'ya bir telgraf çekerek, Her bakımlı zamanımda hızır gibi yetişirsin Dört beş gündür çektiğim acıyı tasavvur et Büyük işler yapmış ve yaptırmış adamsın Sana bağlılığım bir kat daha artmıştır Gözlerinden öperim o kadar sevgili kardeşim, aziz şefimteşekkür etti Tarafların uzun tartışmaları ve sert mücadeleleri sonunda 24 Temmuz'da antlaşma imzalandı M Kemal, İsmet Paşa'ya anma telgrafı çekti Türkiye'nin büyük kentlerinde 101 pare top atılarak uzlaştırma kutlandı Uzlaşma, Türk Ulusu'nun yüz yıllardan beri özlemini çektiği kavram Bütün egemen Türk Devleti bu barışma ile bütün dünya göre kabul olunuyordu


Lozan Antlaşması'nın Hükümleri

Ön sözünde, devletlerin özgür, hakimiyet haklarına saygılı olunmasına uyulması ilkesinin yer aldığı Lozan Antlaşması'nın hükümleri epeyce geniştir Bu hükümleri Sınırlar, Azınlıklar, Kapitülasyonlar, Borçlar, Boğazlar, Savaş Tazminatıgibi esaslar aşağı toplayarak özetleyebiliriz

Sınırlar:

Suriye Sınırı: 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşması'nın esaslarına kadar kabul edildi
Irak Sınırı: Irak sınırı ve Musul sorunu Lozan'da çözülemedi Bu uyuşmazlık Türkiyeİngiltere aralarında dokuz ay içinde çözümlenmek üzere antlaşmanın sonrasına ertelendi
Batı Sınırı: Yunanlılarla olan sınır Misakı Milli'ye göre çözüldü Karaağaç savaş tamiratı olarak Yunanistan kadar Türkiye'ye verildi On iki Ada İtalya'da kaldı İmroz ve Bozcaada Türkiye'ye verildi Öteki Ege Adaları Yunanistan'da kaldı

Azınlıklar:

Azınlıklara Türkiye'nin egemenliği ile bağdaşmayan haklar verilmedi Türk vatandaşı olanların kanunlar önünde eşitliği kabul edildi Türkiye'deki Rumlar ile Yunanistan'daki Türkler mübadele (Takas) edilecekti Yalnız İstanbul'daki Rumlar ile Batı Trakya'daki Türkler mübadele haricen bırakılacaktı

Kapitülâsyonlar:

Kapitülâsyonlar kaldırılmıştır Yalnız beş yıllık bir geçiş süresi verilmiştir Türkiye'yi yüz yıllardır, idareli, finansal, yönetimle ilgili, adli yönden sömüren büyük bir sorun tarihe gömüldü

Dış Borçlar:

1854'te başlayan ve 1881'de Osmanlı Maliyesi'nin iflası ve Düyun'u Umumiye'nin kuruluşuna yol açan Osmanlı borçları, ileriki yıllarda daha da artmıştı Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması sonucu kurulan yeni devletlere pay edilen Osmanlı borçlarından Türkiye kendi payına düşeni kabul etti Alacaklılar ödemelerini altın ya da sterlin (İngiliz Lirası) ile ödenmesini istediler Ama Türkiye Fransız Frangı ile ödenmesini kabul ettirdi Bu ödeme şekli Türkiye için daha karlı idi (Türkiye bu borçların en son taksidini 1951 yılında ödedi)

Boğazlar:
Savaş tehlikesi aleyhinde veya Türkiye'nin savaşa girmesi durumunda silahlandırılabilecekti Boğazların her iki yakasında 15 kmlik bir alan silahsız olacaktı Boğazların idaresi milletlerarası bir kuruluş olan Boğazlar Komisyonu'nca yapılacaktı Savaş gemilerinin boğazlardan geçişi esaslara bağlandı

giderken yeni Meclis için seçimler tamamlandı ve Lozan Antlaşması'nın onaylanması yeni Meclis'in görevi oldu Meclis'te Hatay'ın ve Trakya'da bazı yerlerin dışarıda kalması, Meis gibi Anadolu'ya çok yakın adaların Yunanistan'a bırakılması eleştirilere yol açtı Lakin yapılan görüşmelerden sonra Meclis 23 Ağustos 1923'te 227 oydan 213'ünün evet oyu ile antlaşmayı onayladı

Antlaşmanın Önemi
Lozan Antlaşması, Türkiye'nin Mondros ve Sevr ile elinden gücenmek istenen topraklarını ve bu topraklar üzerindeki Türk Ulusu'nun bağımsızlığını geri getirdi ve milli sınırlar içinde yeni bir Türk Devleti'nin varlığını sağladı Türkiye, Birinci Dünya Savaşı'nın galibi ve Almanya'ya, Avusturya'ya, Bulgaristan'a istediklerini emir ettirerek yaptırmış olan İtilaf Devletleri'ni, bağımsızlık savaşlarında yenerek Misakı Milli'yi ve bağımsızlığını kabul ettirdi Sevr ile değil edilmek istenen Türk varlığı, Türk Mucizesiile Lozan'da bütün dünyaya onaylatıldı Sevr ile Doğu Sorununu dilediği gibi çözmek isteyen İngiltere ve Fransa, Türkiye'nin gücü karşısında, bu sorunun Türkiye'nin istediği biçimde çözümlenmesini kabul ettiler ve Doğu Sorunu, Avrupa'nın Hasta Adamıgibi sorunlar tarihe karıştı Türkiye Emperyalizm'e aleyhinde silahlı hür savaşını kazandı ve bunu siyasal alanda da kabul ettirdi Bu olay, Atatürk'ün dediği gibi tüm mazlum uluslara etki yaptı ve bağımsızlık inançlarını kamçıladı Hindistan'dan Arabistan'a, Kuzey Afrika'ya yaptığı bu tesir sömürgeciliğin sonunu getirdi İngiliz İmparatorluğu'nun çökmesini hazırlayan en büyük etmen Türkiye örneği oldu İngiltere, Türkiye'nin bağımsızlığını kazanmasının bütün sömürgelere yapacağı etkiyi bildiği için,başından beri Ulusal Uğraş'nin amansız düşmanı kesilmişti ve Lozan'da da bunu sürdürdü Öyle ancak Türkİngiliz ilişkileri ancak l939'da düzelebildi

Kürdistan sorunu laf konusu olmadı Ermenistan işi, Türkiye'nin gücü karşı tarihe karıştı Şüphesiz Lozan'da çözülen sorunların en önemlisi Kapitülasyonların kaldırılması oldu Bu konu üzerinde özetle durmak gerekir

Kapitülasyonlar
Yabancı Devlet tebasının ve konsolosunun bir ülkede sahip olduğu ayrıcalıklar ve muafiyetleri tanımlayan kapitülasyon anlamı bakımlı ve az kullanılan biçimiyle de savaş zamanında bir şehir, ordu veya ülkenin düşmana teslimi anlamına gelmektedir Osmanlı İmparatorluğu'nda ise Uhudu Atikbiçiminde kullanılmış olup, yabancılara ikamet, gezi serbestliği, şahıs ve mallarının korunması, dini özgürlüklerini, çoğu vergiden muaf olmalarını sağlamakta idi 1365'de Ragusa, 1378'de Ceneviz, 1460 da Toskana ve 1480'de Venedik'e ticari imtiyazlar tanınmıştı Lakin Kapitülasyonların esas başlangıcı 1535 yılında Kanuni'nin Fransa'ya tanıdığı imtiyazlar oldu Buna tarafından Fransız tüccarlar Osmanlı ülkesindeki limanlarda serbestçe ticaret yapabilecekti sonradan bütün Avrupalıların yararlanacağı bu ayrıcalıklar ekonomik, adli, idari, bir biçim aldı Yabancıların Osmanlı İmparatorluğu'nda bu ekonomik ve yasal üstünlüğü yanı sıra, bu sayede batının güya sömürgesi haline girilmişti Her Padişah vaktinde yenilenen Kapitülasyonlar 1740 yılından sonra süreklilik kazandı Bu tarihten itibaren yabancılar muafiyet kazandılar Suç işleseler bile evleri araştırılamaz, tabi bulunduğu devletin rızası olmadıkça bir yabancı hudut dışı edilemez, ödenti alınamazdı Hükümet içinde hükümet seslenmek olan, ülkenin hakimiyet haklarını sınırlayan bu durum Osmanlı İmparatorluğu'nu benzeri bağımlı açık bir pazar ülkesi yapmıştı Osmanlı Devleti farklı alanlara yönlendirilmiş fırsatlardan yararlanarak Kapitülasyonları kaldırmayı denedi 1856'da birincil girişim sonuçsuz kaldı 18778 OsmanlıRus, 1897 OsmanlıYunan ve Trablusgarp Savaşları'nda Osmanlı Devleti tek taraflı olarak Kapitülasyonları kaldırdı Fakat tekrar yürürlüğe girmesini engelleyemedi En son 9 Eylül 1914'de İttihat ve Terakki göre kaldırıldı Mondros'tan sonra yeniden yürürlüğe girdi Kurtuluş Savaşı'nda Kapitülasyonlar kaldırıldı Erzurum Kongresi ile başlayan ve Misakı Ulusal ile duyuru edilen kararda yabancılara ekonomik imtiyazlar tanınmayacağı belirtildi Lozan'da bu sorun, bütün baskılara rağmen son buldu Hesaplı özgür olmadan, siyasi, askeri, kültürel hür olmayacağını belirten Atatürk'ün tezi gerçekleşti *