İyot Eksikliği Nedir?

İyot, vücut tarafından üretilmeyen, besinler yoluyla temin edilen vücut için gerekli bir mineraldir. İyot elementinin yeterince alınmaması yaygın sağlık sorunlarından biri olan iyot eksikliğine neden olur. İyot eksikliğinin neden olduğu en önemli sorun tiroid bezlerinin yavaşlığıdır. Topraktaki iyot içeriğinin düşük olduğu ülkelerde iyot eksikliği, daha büyük bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır.

Tiroid hormonu metabolizmayı ve doğrudan büyüme süreçlerini düzenler. İnsan vücudunun gelişim ve enerji metabolizmasını idare eden tiroid için iyot ana kumanda görevi görür. Vücudun iyot ihtiyacı yeterli derecede karşılanmazsa tiroid hormonlarının seviyesi düşer. İyot eksikliği olarak adlandırılan bu durum tiroit bezinin anormal büyümesi sonucu ortaya çıkan bir hastalık olan guatr başta olmak üzere birçok hastalığa neden olur.

İyot eksikliği, bebeklik döneminden başlayıp devam eder. Bebeklerde bedensel ve ruhsal gelişimin önünde bir sorun olarak yer alır. İyot eksikliğinin uzun süre devam etmesi kaslarda güçsüzlük hissi, halsizlik, kilo artışı, takatsizlik, kabızlık, yüz ve boyun kısmında şişkinlik, sürekli üşüme hissi, eklem ağrıları, psikolojik bazı sorunlar, saç dökülmesi, hafıza zayıflığı gibi önemli belirtilerin ortaya çıkmasına neden olur.

İyotların önemli bir bölümü ciltte depolandığı için ter bezleri iyot bakımından oldukça zengindir. Ter bezlerinde ortaya çıkan iyot eksikliği ciltte nem ve lipit yani yağ eksikliğine neden olur. Bu da kaşıntılara neden olan cilt kuruluğunu ortaya çıkarır.

İyot eksikliği, sindirim sisteminin merkezi olan midede asit yetersizliğine neden olur. Besinleri sindirmede önemli görevleri olan mide asidi yetersiz olduğu zaman farklı mide şikâyetleri ve sindirim problemleri ortaya çıkar.

Hamilelik döneminde erken doğum, düşük yapma, boyun normalden çok daha kısa olma durumu olan cücelik, ölü doğum, tiroit bezinin anormal büyümesiyle ortaya çıkan bir hastalık olan guatr, bilişsel fonksiyonların iyice gelişmemesinin sonucu olan zekâ geriliği iyot eksikliğinin doğurduğu önemli sonuçlar arasında yer alır.

Önemli sağlık sorunlarına neden olan iyot eksikliği iyotlu sofra tuzu kullanmakla önlenir. İyot eksikliğini gidermede deniz suyu ve deniz ürünleri en iyi doğal kaynaklar arasında yer alır. Ispanak, sarımsak, kabak, fasulye, baklagiller, yulaf, kırmızı et, yumurta, muz, patates, peynir, inek sütü, karides, ton balığı, marina balığı, ekmek, deniz yosunu iyotun en fazla yer aldığı besinler olarak ön plana çıkar.

Çeşitli nedenlerle et, balık, kümes hayvanları tüketmeme durumu olan etyemezlik ya da vejetaryen ile hayvanların ürettiği yumurta, süt, bal vb. ürünleri yememe durumu olan vegan yaşam tarzı da iyot yetersizliği riskini artırır.

Bebeklerin beyin gelişimin ilk dönemlerinde iyota çok fazla ihtiyaç duyulur. Bu da hamile kişilerin iyot ihtiyacını ortaya koyar. Bebeklerde iyot eksikliği, kas zayıflığı, yüz şişkinliği, çok aşırı uyku isteği, büyüme geriliği, zihinsel süreçlerde gelişim yavaşlığı, öğrenme güçlüğü gibi önemli belirtilerle ortaya çıkar.

Yapılan birçok bilimsel çalışma iyot eksikliğinin zekânın gelişimi üzerinde çok önemli etkiler oluşturduğunu göstermektedir. İyot eksikliği, çocuğun içinde bulunduğu gelişim düzeyi ile bilişsel fonksiyonlarının örtüşmemesi durumu olan zekâ geriliğine dahi neden olmaktadır. Çocuklarda iyot eksikliği zekâ katsayısı veya zekâ seviyesi olan IQ için de olumsuz sonuçları beraberinde getirir. İyot eksikliği, konsantrasyon ve dikkat eksikliğine de neden olur.

Çocuklarda iyot eksikliği, çocukların problem çözme yeteneklerini, soyut düşünme kabiliyetini, analitik fikir üretimini, karmaşık olayları yorumlama ve anlamlandırmasını olumsuz etkilemektedir. Vücut fonksiyonlarının iyot ihtiyacı karşılandığı zaman da çocuklarda ileri düzey zekâ fonksiyonlarında önemli olumlu gelişmeler ortaya çıkmaktadır.

İyot eksikliği ile ilgili hem dünyada hem de Türkiye'de gittikçe daha iyi önlemler alınmakta ve sofra tuzları bu anlamda zenginleştirilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre, dünya nüfusunun yaklaşık üçte biri iyot eksikliği sorununu yaşamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü iyot eksikliği ile ilgili sürekli bilimsel çalışmalar yapmakta ve toplumu bilinçlendirmeye çalışmaktadır.

Ciddi belirtilerle ortaya çıkan iyot eksikliği, erken tanı ve teşhisle mutlaka kontrol altına alınmalı ve iyot eksikliğinin olumsuz etkilerinin önüne geçilmelidir.