Iskelet Sistemi

Iskelet Sistemi İSKELET SİSTEMİ Organizmaların vücuduna desteklik yaparak kendilerine özgü şekillerinin oluşmasını sağlayan yapılara destekleyici yapılar denir A İSKELET ÇEŞİTLERİ Hayvanların çoğunda, vücuda destek olan, koruyan ve kaslara bağlanarak hareketi sağlayan iskelet sistemi bulunur Hayvanlarda görülen iskelet dış ve iç iskelet almak üzere iki tiptir 1 Dış İskelet Dış iskelet özel hücreler tarafından dışarıya salgılanan organik ve inorganik maddelerden meydana gelir Dış iskelete sahip canlılarda iskelet görevi yapan kısımlar vücut haricen bulunduğu için kaslar iskelete içeriden bağlanır Eklem bacaklılarda ve bazı yumuşakçalarda görülür Dış iskelet büyümeyi sınırlandırır bu nedenle dış iskelete sahip hayvanlar, gelişme döneminde iskeletini ya en ince ayrıntısına kadar atarlar veya daha büyüğünü oluştururlar Bu olaya cilt ya da kabuk değişiklik denir 2 İç İskelet İç iskelet embriyonun mezoderm (orta cilt) tabakasından farklılaşır Genelde kıkırdak ve kemikten meydana kazanç Kaslar iskelete dıştan bağlanır Canlının büyümesini sınırlandırmaz Tersine boyca uzamayı sağlar Omurgasızlarda yaygın olarak iç iskelet görülmez Sadece derisi dikenlilerde gelişmiş bir iç iskelet vardır Omurgalılarda iç iskelet, kıkırdak ve kemik dokudan meydana gelmiştir B İNSANDA İSKELET SİSTEMİ İnsanda iskelet sistemi kemikler, kıkırdak yapılar ve eklemlerden meydana kazanç 1 Kemiklerin Yapısı Kemiklerde yer alan, % 25 su, % 45 inorganik madensel tuzlar (kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat, magnezyum fosfat az miktarda sodyum ve demir) kemiğin sert yapısını, % 30 organik maddeler ise esnekliği sağlar Canlı kemik hücrelerine osteosit ve bu hücreler göre salgılanan organik ara maddeye osein denir Bu iki inşa kemik dokusunu meydana getirir Kemikler yapıları yönüyle iki kısma ayrılır a Sıkı Kemik Dokusu : İskeleti oluşturan bütün kemiklerin dış yüzeyi ile uzun kemiklerin gövdesi, sıkı kemik dokusundan meydana kazanç Bu doku iç içe daireler halinde sıralanmış lamelli yapıdadır Lamellerin ortasında kan damarları ve sinirlerin geçtiği Havers kanalı bulunur Havers kanalındaki kan damarlarından kemik hücrelerine gıda ve oksijen iletilirken bundan böyle maddeler benzer yoldan geri alınır Havers kanallarını birbirine bağlayan yan kanallara da Volkman kanalları denir Ortasında havers kanalı, etrafında halkasal kemik hücreleriyle aralarını tembellik bırakmadan doldurmuş ara maddeden yapılmış lamelli birimlere Havers sistemi denir b Süngerimsi Kemik Dokusu : Kırmızı kemik iliği ve baştan savma boşlukların bulunduğu ince kemik lamellerinden oluşmuştur Sıkı kemiğe oranla daha yumuşaktır Uzun kemiklerin baş kısmı ile diğer kemiklerin iç kısmında bulunur 2 Kemik Çeşitleri İskeletin yapısında bulunan kemikler üç çeşittir a Uzun Kemikler : Kol ve bacaklarda bulunur Uzun kemiği dıştan saran kemik zarı (periyost) kemiğin enine büyümesini, onarılmasını ve beslenmesini sağlar Ayrıca periyost kemiğin sertleşmesine de katkıda bulunur Uzun kemiğin başı ile gövdesi arasında bulunan kıkırdak tabakası, kemiğin uzunlamasına büyümesini sağlar Uzun kemiklerin iç kısmındaki kanalda akyuvarların oluşumunu karşılayan sarı kemik iliği bulunur Kemik başlarını iç kısmı, sünger gibi derme çatma gözenekli bir yapıdadır Gözeneklerin içinde kırmızı ilik bulunur Kırmızı kemik iliği, kan hücrelerinin üretildiği iliktir b Kısa Kemikler : Omurgada, el ve bacak bileklerinde bulunur Sarı ilik kanalı bulunmaz adeta eni boyu ve kalınlığı eşit olan kemiklerdir c Yassı Kemikler : Göğüs, kafatası, kürek ve kaburga kemiklerinden ibarettir Yassı kemiklerde sarı ilik kanalı bulunmaz Bu tip kemiklerde süngerimsi kemik dokusu sıkı kemik dokusundan fazladır Eni ve boyu pozitif kalınlığı fazla eksik olan kemiklerdir Yassı ve kısa kamiklerin süngerimsi dokuları içinde uzun kemiklerin baş kısmında olduğu gibi alyuvarların yapımını sağlayan kırmızı kemik iliği bulunur 3 Kemik Oluşumu ve Kontrolü Kemiklerin dinç olarak büyüyüp gelişebilmesi için, bir yana yeterli miktarda kemik hücresinin yapılması bir yandan da tatmin edici ara maddenin oluşması gerekir Bu olaylar bir takım iç ve dış faktörler kadar düzenlenir Kemik oluşumunda etkin olan faktörleri teker teker inceleyecek olursak; a Hormonlar : Kemiğin sertleşmesi için gerekli olan Ca, P, K minerallerinin kemiğe geçmesi ve bunların kandaki miktarının açıklanmış bir seviyede tutulması gerekir Özellikle, kalsiyumun kemikten kana, kandan kemiğe geçişi tiroid bezinden salgılanan kalsitonin (tirokalsitonin) hormonu ve paratiroid bezinden salgılanan parathormon ile düzenlenir Hipofiz bezinden salgılanan artma hormonu (STH) eksik olduğunda cücelik, (nanizm) fazla salgılandığında devlik hali (jigantizm) ortaya çıkar Timus bezi hormonu embriyonik gelişimde iskeletin oluşumunda etkilidir b Vitaminler : D vitamini kemiklerde Ca ve P birikmesini sağlayarak kemiklerin sertleşmesini sağlar D vitamini eksikliğinde bağırsaktan kalsiyum ve fosfatın emilmesi azalır Sonuçta kemiklerde yumuşama ve eğilme olur Bu da çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde ise osteomalazi denen kemik hastalığını yapar c Mineraller : Kalsiyum, mağnezyum, fosfor kemiklerin yapısında bulunur Çoğaltma ve hamilelik sırasında çok miktarda alınması gereklidir d Kalıtımsal Faktörler : Kemiğin büyümesi ile son şeklini almasında genetik faktörler de önemlidir 4 İskelet Sisteminin Görevleri Vücudun çatısını meydana getirmek Vücuda diklik ve sertlik karşılamak Bazı iç organları dış etkenlerden korumak İç organlara ve kaslara bağlanma yüzeyi temin etmek Eklemlerin yardımıyla vücuda hareketlilik karşılamak Vücudun ihtiyacı olan bazı minarelleri ambar etmek Kan yapımında devir edinmek 5 İnsan İskeletinin Bölümleri İnsan iskeleti, baş, beden ve üyeler iskeleti olmak üzere üç kısımda incelenir a Baş İskeleti : Kafatası, yüz ve çene kemiklerinden oluşur Genelde oynamaz eklemlidir b Gövde İskeleti : Göğüs kemiği, kaburga kemikleri, omurgayı yaratıcı omurlar, omuz ve kalça kemerlerini oluşturan kemikler, iskeletin vücut bölümünde yer alır Başlıca güya oynar eklemlidir c Üyeler İskeleti : Üyeler tepede omuz kuşağı ile gövdenin üstteki kısmına bağlanmış olan üst üyeler (kollar), altta kalça kuşağı ile gövdenin alt kısmına tabi olan alt üyeler (bacaklar) edinmek üzere iki bölümden meydana kazanç Oynar eklemlidir 6 Eklemler Kemiklerin bağlanma yerleri olan eklemler üç grupta toplanır a Oynamaz Eklemler : Kafatası, kalça kemiği, leğen kemiği gibi iskeletin hareket etmeyen kısımlarındaki kemiklerde görülür Eklemleşen kemikler çok sıkı bir şekilde birbirlerine testere kadınsı gibi girinti ve çıkıntılarla bağlanmışlardır Eklem kapsülü ve sıvısı yoktur b Yarı Oynar Eklemler : Omurlar arasında ve göğüs kafesinde görülen eklemlerdir Omurlar arasındaki kıkırdak diskler elastikiyet sağlanmasında yardımcı olur Bu inşa yumurta akına benzer bir salgı meydana getirir Eklem boşluğunda toplanan bu istikrarsız ( eklem sıvısı) eklem uçlarının kayganlığını sağlar Eklem kemiklerinin baş kısmında bulunan kıkırdak tabakaları hareket sırasında kemiğin başlarının birbirine değerek aşınmasını önler Eklem bölgesinde bir kemikten diğerine uzanan tahvil dokusundan meydana gelmiş eklem bağı bulunur Tüm bu yapılar ekleme dayanıklılık ve hareket kolaylığı sağlar C ÇEŞITLI GÖVDE ÖRTÜLERİ Omurgalı hayvanların cisim örtüleri deridir Deri üstteki cilt (epidermis) ve daha aşağı deri (dermis) edinmek üzere iki kısımdan oluşur İnsan derisi de öteki memelilerin derisine aynı şekilde epidermis ve dermisten meydana gelir Derinin başlıca görevleri; Vücuda mikropların girmesini engeller O2 ve CO2 alışverişine destek eder Terleme ile keza boşaltıma yardımcı olur, hem de vücut ısısının düzenlenmesini sağlar Yapısında bulunan duyu reseptörleri doğruca sıcaklık, soğuk, sertlik, yumuşaklık, basınç ve ağrı gibi uyartıları algılar Hassas dokuları dış etkilerden korur Zararlı ışınların vücuda girmesini azaltır veya engeller ADALE SİSTEMLERİ Kaslar, canlı organizmada hareket sistemini meydana getiren yapılardandır Kasların en kayda değer özellikleri uzayıp kısalma yeteneğine sahip olmalarıdır A KAS ÇEŞİTLERİ Kaslar, anatomik yapılarına ve alıştırma özelliklerine göre; dolgun adale, düz adale ve kalp kası olarak ayrılır 1 Astarlı Kaslar (İskelet Kasları) Çizgili adale hücreleri, uzun ve silindir biçiminde hücrelerdir Bir adale teli boyunca birdenbire çok çekirdek bulunur Kas hücrelerinin sınırları belirli değildir ve sitokinez (sitoplazma bölünmesi) görülmez Beynin kontrolünde, isteğimizle çalışırlar Düz kasa oranla daha hızlı kasılırlar Eklem bacaklılardaki kaslar bu tiptendir Kaplı adale liflerinde açık ve koyu bantlar, özel proteinlerin farklı düzende sıralanmasından oluşur Bu proteinler aktin (açık) ve miyozin (koyu) dir 2 Düz Kaslar Düz adale hücreleri mekik şeklinde olup, Otonom asap sisteminin kontrolünde, isteğimiz dışarıda çalışırlar Kasılmaları yavaş ve düzenlidir Omurgalılarda sindirim, solunum, dolaşım, üreme ve boşaltım sistemlerinin duvarlarında bulunur Eklem bacaklılar hariç, omurgasız hayvanlar düz kaslara sahiptir Her hücrede bir tane çekirdek bulunur 3 Kalp Kası ( Miyokard) Kaplı kas yapısındadır, isteğimiz açık havada çalışır Liflerindeki telcikler tek çekirdeklidir Çekirdekler hücrenin ortasında bulunur Kalp kası dallanmış bir yapıya sahiptir Adale telleri kısa boyludur Birbirine bağlandıkları yerlerde ara diskler bulunur B BURUŞUK KASLARIN ÇALIŞMASI Kaplı kasların kasılması, aktin ve miyozin iplikçiklerinin birbiri içine kaymasıyla oluşur (Kayan iplikler hipoaaai) Bir kaplı adale demeti baştan başa ışığı az ve fazla kıran bölgeler vardır Bunlardan açık renkli olanlar aktin ipliklerinden oluşmuş olup, I bandı adını alır Koyu renkli olanlar miyozinden meydana gelir ve A bandı adını alır I bandının ortasındaki birleşme noktalarına Z çizgisi denir İki Z çizgisi arasında yer alan bölgeye sarkomer denir ve kasılmanın birimi olarak kabul edilir A bandının ortasındaki açık görünen bölgeye ise H bandı denir