hz.peybamberin(s.a.v)'nın engellilere davranışı

Hz Peygamberin engellilere davranışı konusunda fikir sahibi olmak için onun diğer insanlara davranışını göz önünde bulundurmamız yeterli olacaktır Hz Peygamberin davranış biçimi, muhataplarının engelliengelsiz oluşuna göre şekillenmemekteydi Daha açık bir ifadeyle, kişilerin bedensel ya da zihinsel açıdan yeterli ya da engelli oluşu, onun davranışında etkin bir amil değildi A’ma bir zat olan Abdullah İbn Ümmi Mektum’a davranışının Kur’anı Kerim’e konu edilişi, Hz Peygamberin muhataplarının sosyal statüsüne veya vizyonuna göre önem verdiği ya da engellilere değer vermediği şeklinde yorumlanmamalıdır Kur’an’a konu edilen olayın gelişimi şöyledir:

Hz Peygamber (sav) , Kureyş’in ileri gelenlerinden Utbe bRebia, Ebu Cehil bHişam, Ümeyye b Halef ile sohbet ederken gözleri görmeyen Abdullah b Ümmi Mektum geldi, söze karıştı ve Hz Peygamberden kendisine Kur’an okumasını istedi ve “Ey Allah’ın Elçisi, Allah’ın sana öğrettiklerinden bana da öğret dedi Ve bu sözünü bir iki defa daha tekrar etti Kureyş ileri gelenleri, kendilerinin yanında fakir kişilerin bulunup, söze karışmalarından hoşlanmazlardı Bundan dolayı Abdullah bÜmmi Mektum’un iki de bir söze karışması, Allah’ın Elçisi’nin canını sıktı Hz Peygamber (sav) , bundan memnun olmayarak yüzünü Abdullah’tan çevirip, diğer kişilerle ilgilendi Rasulullah (sav), sözünü bitirip kalkacağı esnada kendisine bu olayı tasvip etmeyen ayetler nazil oldu (Abese,110) Bu olaydan sonra Hz Peygamber (sav) , Abdullah ile karşılaştığında ona ikramda bulunur ve “Ey kendisinden dolayı Rabbimin beni azarladığı zat, merhaba! der ve ihtiyacını sorardı Bu davranış biçiminin, Rasulullah (as)’ın o anda bulunduğu ortam ve önem verdiği bir meşguliyetin uzantısı olarak değerlendirilmesi ve genelleştirilmemesi gerekir Ancak böylesi bir davranışın bile Kur’an’a konu edilişi, İslam’ın insana bakışı açısından önem arzetmektedir

HzPeygamber (sav) , engellilerle ilgilenmiş,onlara güçlerinin yetmediği alanlarda görev vermemiş, yeteneklerine göre kamu alanında görev vermiş, topluma kazandırmaya çalışmış; engellileri bir dilenci kitlesi ve sürekli insanlara muhtaç bir tabaka olarak görmemiştir Şimdi, bu hususlarla ilgili uygulamalarını örneklerle açıklamak istiyoruz:



Hz Peygamberin engellilerle ilgili uygulamalarını ele alırken , konuyu bedensel ve zihinsel engelliler olmak üzere iki kısımda değerlendirmek gerekir Bedensel engellilerin başında görme engelliler (a’malar) gelmektedir Çünkü o dönemde hastalık sebebiyle ve bunun yanında savaşların ok ve mızrak gibi delici aletlerle yapılmasından dolayı toplumlarda görme kabiliyetlerini kaybeden insanların hayli fazla olduğu görülmektedir Kur’anı Kerim’de a’ma kelimesi, çoğu yerde manevi körlük anlamında kullanılmıştır (Ör: A’raf,179; Hacc,46) Abese suresinde, özel olarak a’maların ve genel olarak engellilerin haklarına ve onlara gerekli ilginin gösterilmesi gerektiğine dikkat çekmek için Abdullah bÜmmi Mektum’un adı verilmeden “a’ma diye bahsedilmektedir (Abese, 110)

Hz Peygamber (sav)’in hadislerinde daha çok görme engellilerle ilgili hükümler yer almaktadır O, görme engelli olup da sabredenlerin cennetle ödüllendirileceğini bildirmiştir Bir Hadisi Kudsi’de Yüce Allah; “Herhangi bir kulumu gözlerinden mahrum bırakmak suretiyle imtihana tabii tuttuğumda, sabrederse, gözlerine karşılık ona cenneti veririm (Buhari, Merda,7) buyuruyor İnsanın dış dünyaya açılan penceresi konumundaki gözlerini kaybetmesi, elbette kişi için bir meşakkattir, oldukça zor bir imtihandır Kaybedilen nimetin kıymeti ölçüsünde onun yokluğuna sabretmenin güçlüğü ve buna bağlı olarak da değeri artmaktadır Bu sebeple, hadiste de ifade edildiği gibi, iki gözünü kaybettiği halde, şikayet etmeyip sabredebilen kişiye Allah Teala, cennetini vereceğini bildiriyor Cennete ulaşmak kolay olmadığına göre, gözleri kaybına sabretmek, zoru başarmak demektir

Rasulullah (sav)’in görme engellilere karşı davranışlarında en güzel örneğini Abdullah bÜmmi Mektum’a karşı tutumunda görmek mümkündür Onu Mescidi Nebevi’de müezzin olarak görevlendirmiştir Bunun yanında, kendisini kamu görevlerinin en üst kademesinde, kendi yerine vekil,başka bir ifade ile devlet başkanı vekili olarak istihdam etmiştir; Veda Haccında ve Uhud Savaşına gidişi de dahil, çeşitli vesilelerle Medine dışına çıktığında on üç defa Medine’de onu vekil bırakmıştır

İslam’da engellilerle ilgili çeşitli hükümlerin belirlenmesi, Abdullah Bin Ümmi Mektum vesilesiyle mümkün olmuş; engellilerin vekil bırakılmaları, imamlık yapmaları, savaşa iştirak etmeleri, farz namazlara katılmaları, korunma amacıyla köpek beslemeleri gibi konular açıklık kazanmıştır Hz Peygamber (sav) , namazlarda Abdullah Bin Ümmi Mektum ve diğer görme engellilerin imamlık yapmalarına izin vermiştir



Rasulullah (sav) , durumlarına göre engellileri çalışmaktan alıkoymamış, onların ticaret yapmasını kolaylaştırıcı hükümler getirmiştir Bununla birlikte, engellileri güç yetiremeyecekleri işlerden de muaf tutmuştur Zaten Kur’anı Kerim’de, sorumluluğun kişinin gücü ile orantılı olduğunu, kişilere güçlerinin üstünde sorumluluk yüklenmeyece ğini ifade eden genel hükümlü ayetler (Bakara,286; En’am, 152; A’raf,42) yanında, engellilerin mazeretleri sebebiyle bir kısım yükümlülüklerden muaf tutulacaklarını konu edinen özel hükümlü ayetler (Fetih,17; Nur,61) de mevcuttur Hz Peygamberin uygulamaları da bu doğrultuda şekillenmiştir Örneğin; Ensardan Seleme oğullarının başkanı Amr bin Cemuh, yürürken topallıyordu Bedir Savaşına katılmak istedi; ancak Hz Peygamber (sav) , onu savaştan muaf tuttu Daha sonra Uhud Savaşına katılmak istedi; oğulları, Bedir Savaşını örnek göstererek, ona engel olmak istediler Bunun üzerine Amr, oğullarına; “Siz beni Bedir Seferinde cenneti kazanmaktan alıkoymuştunuz diyerek, onları Rasulullah (sav)’e şikayet etti Peygamberimiz, ona, mazereti olduğunu, bu sebeple savaşla yükümlü bulunmadığını bildirdi Ancak Amr’ın ısrarı üzerine izin verdi Oğulların da babalarını savaşa gidip gitmemekte serbest bırakmalarını söyledi Savaşa katılan Amr, sonunda, hep arkasında savaşan ve onu korumaya çalışan oğlu ile birlikte şehid düştü Rahmet Peygamberi (as) , bir hadisin de, onun cennette sapasağlam ayaklarla yürüdüğünü haber vermiştir (İbn Hanbel, Müsned, V, 299)



İbn Abbas, Ata bEbi Rebah’a; “Sana cennet ehlinden bir kadını göstereyim mi? dedi Ata; “Evet, göster dedi İbn Abbas; “İşte, şu siyah kadındır ki; bu kadın, Hz Peygambere geldi ve ‘Sara hastalığım tutuyor ve üstüm başım açılıyor İyileşmem için Allah’a dua edin’ dedi Rasulullah (sav) ; ‘İstersen sabreder, cennetlik olursun; istersen sana afiyet vermesi için Allah’a dua ederim’ dedi Bunun üzerine kadın; ‘O halde sabredeceğim Ancak sara tuttuğu zaman üstümün başımın açılmaması için dua buyurunuz’ dedi Peygamber (as) da ona dua etti (Buhari, Müslim)



Toplumun her kesimi ile ilgilenen Hz Peygamber (sav)’in, zihinsel engellilerle ilgilenmemesi ve onları ihmal etmesi düşünülemezdi Nitekim, akıl hastalarının dini yükümlülüklerden muaf tutulduklarını şu sözleri ile dile getirmişlerdir: “Üç kimseden sorumluluk kaldırılmıştır: Buluğ çağına erinceye kadar çocuktan, uyanıncaya kadar uyuyandan ve şifa buluncaya kadar akıl hastasından (Buhari, Ebu Davud,Tirmizi) bu hadis, zihinsel engellilerin sorumluluklarının çerçevesinin belirlenmesinde temel teşkil eden başlıca delillerdendir



Hz Peygamber (sav) , sağlıklı insanların engellilerle ilişkilerini yönlendiren ahlaki düzenlemelerde de bulunmuştur Nitekim, görme engelli bir kimseye yol göstermeyi, sağıra ve dilsize laf anlatmayı iyilik olarak telakki etmiştir (İbn Hanbel,V,169)



Sevineceğimiz, huzur duyacağımız şeylerle karşılaşmayı nasıl tabii buluyorsak, zaman zaman bizi üzecek bir olayla, musibetle, hastalıkla, felaketle karşılaşmayı da tabii bulmalıyız Musibetleri, felaketleri ya da başımıza gelen bir hastalığı tabii karşılamanın en iyi yolu, sabırdan geçer Şurası da unutulmamalıdır ki; karşılaşılan felaketler, hastalıklar yaptığımız hatalara kefarettir Sevgili Peygamberimiz (sav) ; “Yorgunluk, hastalık,tasa, keder, sıkıntı ve gamdan, ayağına batan dikene varıncaya kadar, müslümanın başına gelen her şeyi Allah, onun hatalarını bağışlamaya vesile kılar (Buhari, Müslim) sözüyle bu müjdeyi vermektedir



Ne mutlu, karşılaştığı bütün zorluklara, hastalıklara, musibetlere, felaketlere sabredip, mutlu sona erişenlere


KAYNAK: “ DİYANET DERGİSİ