Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Bu mevzunun biraz baş karıştırıcı bir tarafı var. Bu kısmın baş karıştırıcı olmasının nedeni insan beyninin karmaşık bir yapıya sahip olması yanı sıra hipnozun kendisininde karmaşık bir yapıya sahip olmasıdır. Aşağıda okuyacağınız hipnoz teorilerinin hepsi çok taraflı bir kavram olan hipnozun yalnızca bir istikametini söz eder.
Disosyasyon Teorisi
Hipnoz durumunda olan bir kişi disosyasyonu hipnoterapiste genlikle şöyle söz eder: “Zihnimin bir kısmı sizin ve söylediklerinizin farkında iken, zihnimin öteki kısmı öteki yerlerde (sahilde-ormanda vs.vs.) olabiliyordu.”
Hipnoz kelam konusu olduğunda disosyasyon o kadar kıymetli bir husustur ki muhakkak bir derecede disosyasyon olmadan hipnoz durumunun var olması zordur denilebilir. Hipnoza giren kişinin disosiye olma kapasitesi arttıkça hipnozun derinliği de artar. Birebir vakitte şuur ve bilinçdışı zihnin hipnozda disosiye olması hipnoz uygulamalarının belkemiğidir (Yapko,2003)
Birtakım hisleriniz, niyet ve davranışlarınız, kişiliğinizden, öteki fikir ve davranışlarınızdan bağımsız hareket etmeye başladığında disosyasye oldunuz demektir. Bu teori hipnozu bir disosyasyon olarak ele alır. Hipnozdaki bireyleri de disosye olmuş bireyler olarak ele alır.
Ernest Hilgardı’ın Neodisosyasyon teorisine nazaran insanın simultane çalışabilen çoğul kognitif sistemleri mevcuttur. Bu sistemler hipnozda olunmayan vakitlerde yönetici ego (executive ego) tarafından denetim edilmektedir. Kognitif sistemin içeriğnde alışkanlıklar, tavırlar, önyargılar, ilgiler ve öbür bilinmeyen yetenekler bulunur. Hipnoz durumunda bir çok alt kognitif sistem yönetici egonun kontrolünden çıkar ve bunun sonucu olarak alt kognitif sistemler otomatik ve disosiye olmuş vaziyette (birbirinden bağımsız ve habersiz) hareket ederler.
Bu teoriye nazaran hipnoz esnasında şuurlu ve bilinçdışı zihinsel durum ortasında bir disosyasyon (ayrışma) meydana gelir ve bunun sonucu olarak bilinçdışı zihin telkinleri kabul eder.
Hipnotizabilite ve disosyasyon kapasitesi ortasında bulunacak korelasyonlar bu teorinin doğruluğunu büyük oranda ortaya çıkaracaktır. Bu teori hipnozun birtakım karakteristik özelliklerini açıklayabilmektedir lakin açıklayamadığı bir çok husus da mevcuttur.
PASİFİZASYON TEORİSİ
Hipnoz durumunda olan beşerler çoklukla daha pasif bir duruma geçerler. Bu teoride hipnozu bu şkelilde insanların pasif bir duruma geçebildiği özel bir zihinsel durum olarak açıklar. Fakat bu teori hipnoz durumunda pasif kalabilen bir insanın hipnoz durumu bozulmadan nasıl faal (arousal) duruma geçebildiğini açıklayamıyor. Hipnoz durumunda olan insan daha pasif psikofizyolojik duruma geçmektedir. Lakin bu sefer hipnoterapist etkin rol almaktadır. Danışan etkinlik misyonunu terapiste bırakarak kendisi pasif olarak rahatça uzanmaktadır. Bu durumda yanıtlanması gereken soru şudur; pasif bir pozisyona geçerek aktivasyon vazifesini bir diğerine verdiğinizde siz sahiden o esnada pasif misinizdir?
ROL OYNAMA (ROLE PAYYİNG) TEORİSİ
Bu teoriyi California Üniversitesinden Dr.Theodore Sarbin öne sürmüştür. Rol yapma teorisini savunanların esas dayanağısadece ve yalnızca hipnoza özel yalnızca ve yalnızca hipnoz durumunda meydana gelen ruhsal, biyokimyasal yada nörofizyolojik bir değişiklik olmamasıdır. Bu teoriyi savunanlar bu yüzden hipnoz durumunun uygulanması ile meydana getirilebilen değişikliklerin, hipnoz durumu olmadan da (danışan gereğince motive olduğunda) meydana getirilebileceğini savunmaktadır. Bu teoriyi savunanlara nazaran hipnoz fakat hipnoza girmiş insan rolü yapmayı kişi kabul ettiğinde mümkün olmaktadır. Bu teorisyenlerin savını daha açıkça tabir etmek gerekirse hipnoz durumu yalnızca ve yalnızca bir rol yapmaktan ibarettir.
Bu teoriyi test etmek isteyen ordinaryüs Prof.Dr. Martin Orne (psikoloji ve psikiyatri profesörü) bir deney (1959, 1971) düzenler. Bu deneyde bir küme insan hakikaten hipnoza alınıp bir odaya konulmuşlardır. Öbür bir küme beşere ise hipnozdaymış üzere rol yapmaları talimatı verilerek birebir odaya konulmuşlardır. Sonra tecrübeli kimi hipnoz uygulayıcalarından kimin hipnozda olup, kimin yalnızca hipnozdaymış üzere rol yaptığının belirlenmesini istemişlerdir. Tecrübeli hipnoz uygulayıcıları kimin rol yaptığını kimin ise nitekim hipnozda olduğunu ayırmakta zorlanmışlardır. Lakin burada şu nokta çok kıymetlidir ki bir insan yalnızca hipnozdaymış rolü yaparsa nitekim hipnoza geçebilir. Yani rol yaptığını sananlar tahminen de rol yapmıyordu da nitekim hipnozdaydı.
Hipnozu başlatmak için kullanılan tekniklerden birinin ismi “sanki” (as if) tekniğidir. Bu teknikte insanları hipnotik trans durumuna götürmek için hipnotik transtaymış üzere rol yapmaları istenir ve bireyler gerçektende hipnoza girer.
Araştırmacılar, nitekim hipnotize edilen biriyle sırf hipnotize olmuş üzere davranan bir kişinin davranışlarının birbirinden ayırt edilmesinin mümkün olduğunu göstermiştir. Hipnoza epeyce yatkın olan denekler doğal davranırlarken, hipnotize edilebilirliklerinin düşük olduğu kanıtlanmış deneklerden hipnotize olmuş üzere davranmaları istenmiştir. Bu ortada deneğin hangi kümeye dahil olduğu, deneği yapan kişi tarafından bilinmemektedir. Hipnotize olmuş üzere davranan denekler, kendilerinden beklendiği üzere hipnozun gereklerini yerine getirmişlerdir. Lakin öznel tecrübeleri ile ilgili olarak lisana getirdikleri şeylerle sahiden hipnotize edilen bireylerin söyledikleri ortasında değerli farklar görülmüştür (Zamansky, Bartis, Hillgard, 1978)
Hipnozdaki bireylere bir ışığa baktıkları telkin edildiğinde pupil (gözbebeği) hareketleri gözlenmiştir. Halbuki Hipnozdaymış taklidi yapan insanlara (simulations) bir ışığa baktıkları telkin edilirse hiç bir yanıt alınamayacaktır.
Bir psikolog ve filozof olan William James şöyle soruyor: “Bir insan memnun olduğu için mi gülümser, yoksa gülümsediği için mi memnun olur?”
Sonuç olarak rol yapma teorisyenleri diyor ki hakikaten hipnoz diye bir şey yoktur her şey yalnızca insanların hipnoz denilen senaryoya uymalarından ibarettir. Lakin deneysel sonuçlarda şunu gösteriyor ki hipnozun rolünü yapmakta, sahiden hipnozda olmaktan farksız değil. Başınız güzelce karıştı değil mi? Baş karışıklığı yaratmakta Ünlü Hipnoterapist Milton Erickson’un hipnoz için kullandığı bir teknik. Fazla başınız karışırsa hipnoza gidebilirsiniz. Siz siz olun bu kitabı okumayı bitirmeden hipnoza girmeyin.
DEĞİŞTİRİLMİŞ BİLİNÇLİLİK HALİ TEORİSİ (ALTERED STATE OF CONSCIOUS THEORY)
Bu teoriye nazaran hipnoz kimi indüksiyon tekniklerinin uygulanması ve dikkatin daraltılarak bir odağa yönlendirilmesi ile olağan bilinçlilik durumundan farklı bir bilinçlilik durumu yaratmaktadır. Bu değiştirilmiş bilinçlilik durumunda kişinin bilinçdışı süreçlerine ve duygusal dünyasına giriş çok daha kolay olmaktadır.
Bu teori hipnozu değiştirilmiş bilinçlilik olarak kavramlaştırmaktadır. Pekala lakin bilinçlilik nedir? Değiştirilmiş bilinçlilik halini kavrayabilmemiz için bilinçliliği birinci evvel kavramak gerekmez mi? Bu metinleri okurken bilinçlilik durumunuz her an değişmektedir. Her an değişebilen ve belgisiz bir kavram üzerinden öteki bir kavramı (hipnoz) açıklamak ne kadar mümkündür?
GERÇEKLİK TESTİ TEORİSİ (REALTY TESTİNG THEORY)
Bu teori fizikî teori olarakta bilinir. Bu teoriye nazaran formal hipnoz uygulaması esnasında kademeli olarak danışanın dış dünya ile kontağı minimuma gerçek indirilmektedir. Danışan dış dünya ile ilişkiyi azaltmaya gözlerini kapatarak başlar. İçsel duyulara hakikat odaklanmaya başlar. Hipnoza gerçek giden kişi birinci evvel gözlerini kapatır. Sonra yavaş yavaş ana caddeden gelen trafik seslerine dikkatini vermemeye başlar. Kişinin dikkati dıştan içe gerçek yönelmeye başlar. Bunu şöyle örneklendirebiliriz. Şu anda etraftan gelen sencak isterseniz etraftaki seslere pür dikkat kesilebilirsiniz. Bu türlü yaparsanız etrafınızdaki gerçeği test etmiş (realty testing) olursunuz. Pekala bir insanın özel bir ortamda realiteyi test etmesi engellenirse ne olur? Bu türlü bir engelleme durumunda o insanın etrafta algıladığı realite gerçek olsun yada yanlış olsun gerçek realiteye dönüşmeye başlar. Bu teorisyenlere nazaran de hipnozda meydana gelen şey işte budur. Hipnozda dış dünyadan gelen duyuları ve ikazları azaltırız ve içsel algılama süreci başlar. O esnada her ne algılyorsak bizim realitemiz olma eğilimi vardır. Hipnozda telkinlerin realiteye dönüşmesini kolaylaştıranda hipnozun bu özelliğidir.
Avustralya’lı psikologlar Peter Sheehan ve Kevin McConkey hipnozu uygulamanın çok değişik bir yolunu bulmuşlardır. Bu sistemde danışan dış dünyadan en fazla soyutlanabileceği bir odaya alınır ve dış dünyadan geri bildirim alması mümkün olduğu kadar engellenir. Böylelikle denekler içsel yaşantılarını algılamak zorunda bırakılırlar. Bu deneklerde hipnozdakine çok çok benzeyen durumlar görülür. Bu teoriye nazaran hipnoz durumunu meydana getiren şey beş duyuya en az vazife verilerek, dikkatin dış dünyadan iç dünyaya gerçek yöneltilmesidir ve bunun sonucu olarak o esnada hipnoterapistin telkinleri realite olarak kabul edilir zira dış dünyanın realitelerine kişi o esnada zati çok uzaktır.
Bu teorinin ne kadar gerçek ne kadar yanlış olduğunu test etmek kolaydır. Bir insan beş duyudan gelen uyaranları en aza indirdiğinde hipnoz durumuna geçebiliyorsa bu teori gerçek demektir.
Hipnoz uygulamaları esnasında danışanların dış ortamdan izole olmaları hipnotik transı kolaylaştırmakta ve derinleştirmektedir. Lakin bir self hipnoz konusunda tecrübeli bir insanın Taksim meydanında bile kendine self hipnozu uygulayabilmesi bu teorinin de tam manası ile geçerli olmadığını gösteriyor.
Davranışçı Teoriler
Davranışçı yaklaşımlar hipnoz ile meydana getirilen hipnotik fenomenlerin insanların olağan hallerinde de meydana getirilebileceğini savunmaktadır. Onlara nazaran hipnozdaki şahıslar yalnızca hipnozdaymış üzere davranmaktadır. Lakin bu teori anestezi olmadan yalnızca hipnoanestezi ile 4-5 saat sürebilen ağır ameliyatların nasıl gerçekleştirilebildiğini elbette açıklayamıyor. Tıpkı vakitte bu teori yaş geriletmesi sırasında gözlemlediğimiz babinski refleksini ve sujelere telkinle gösterilebilen halüsinasyonları açıklayamamaktadır.
Hemisferik Teori
Sol beyin ise ekseriyetle manalı konuşma, syntax, yazma, okuma, aritmetik ve ritimden sorumludur.
Sağ beyin görsel, uzaysal konfigrasyon, holistik tahliller, melodi, imajinasyon, yorum ve mecazi manaları proseslendirmede tesirlidir. Bu teoriye nazaran hipnoz esnasında sol beyin inhibe olmaktadır. Bu teoriye nazaran hipnoza direnç sol beynin manifestosudur. Kendimi en yakın hiseettiğim teori bu teoridir.
Bu teorinin daha geniş açılımını üye sayfalarında bulabilirsiniz.
Uyku Teorileri (Pavlov'un ve Eski Magnetistlerin Teorisi)
Bu teoriye nazaran hipnoz da uyku üzere beyin korteksinin inhibisyonundan (ket vurulmasından ) ibarettir. Hipnozda bu inhibisyon daha sonludur uykuda daha derindir. Son bilimsel araştırmalar ve EEG çalışmaları hipnozun uyku ve uyanıklık dışında bilinçliliğin kaybolmadığı özel bir hal olduğunu gösterdiğinden hipnozun uyku olduğunu tez eden teoriler geçerliliğini kaybetmiştir fakat aşağıdaki nedenler hipnoz ile uyku ortasındaki uzaktan akrabalığın kanıtı olarak gösterilmektedir.
1) Hipnozda olan şahısların uygun telkinlerle uykuya geçirilebilmesi
2) Hafif bir uykuda olan şahısların telkinlerle daha rahat hipnotize edilebilmesi.
Psikanalitik Teoriler
Psikanalitik teorilerde hipnotistin parental bir rol oynadığı varsayılır. Freud'a nazaran hipnozda operatör, sujenin çocukluk çağındaki otoriter babasının rolünü oynar. Hipnozda Hipnotistte baba üzere omniponent bir rol üstlenir. Bu teori gerçek olsaydı otoriter bir babaya sahip olanların otoriter yaklaşımlarla daha kolay hipnoza girmeleri gerekirdi. Şayet bu teori hakikat olsaydı erkekler daha âlâ hipnotist olabilirlerdi. Meğer araştırmalar erkek ve bayan olmanın belirleyici olmadığını göstermektedir.
Bütün psikanalitik hipnoz teorileri, sujenin içgüdüsel dileklerinin tatmin sorunu etrafında toplanır. Psikanalistlere nazaran hipnotik durumda da bir çeşit tarnsferans meydana gelmektedir.
Sonuçlar:
Tek bir hipnoz teorisi hipnozu açıklamak için yetersiz kalmaktadır.
