Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
halı ve kilim dokumalarında türk kültür sanat ve estetik anlayışı
Türklerin daha Hunlar devrinde, Milattan önceki yıllarda çok gelişmiş Gördesdüğüm''lü halı tekniğine sahip oldukları Altay dağları eteklerinde, Güney Sibirya, Pazırık kurganları kazılarında ele geçen eşsiz halı ile kesin olmaktadır Fakat sonradan Doğu Türkistan''da Lop gölü batısında LouLan''da 19061908''de Aurel Stein, Tarım nehri kuzeyinde Kuça yakınında Kızıl''da bir mabette 1913''te A von Le Coq göre yer alan tek argaç üstüne kolay düğüm tekniği ile yapılmış ve 3 ve 6 yüzyıllardan kalma ufak parça halılara dek ara''da bir haylazlık vardır Olur Ya de bu değin uzun zaman içinde Pazırık halısının yüksek tekniği unutulmuş, her tarafta bulunan çok basit bir düğüm tekniği ile halı sanatında ikinci bir görev başlamıştır
İslamlık devrinde Abbasilerden kalma geometrik örnekli halı parçaları arasında yeniden Doğu Türkistan düğüm tekniğine uygun olarak yapılmış bazıları Fustat (Eski Kahire)''ta ele geçirilmiştir
10 yüzyılda Buharada ve Batı Türkistan''ın diğer merkezlerinde bir zamanlar olduğu gibi halı yapıldığı ve bunların öteki ülkelere ihraç edil''diği kaynaklardan bilinmektedir 13 asır başlarında Moğollar''ın tahribine dek bu koşul devam etmiştir
Kahire İslam Sanatı Müzesi''nde Fustattan gelme, Gördes düğümlü ve kırmızı zemin üstüne Palmet motifi bir yün halı parçası son yıl''larda Johanna ZickNissen kadar titizlikle incelenerek bunun Ortaçağ İslam dünyasında düğümlü halıların başlangıcı olduğu belirlenmiştir Bordürde kufi yazılmış satırdan bir parça kalmıştır Halının Abbasiler zamanında, Maveraünnehir yani Batı Türkistan''dan ithal edildiği tahmin edilmekte ve 79 yüzyıllar arasında bir tarih verilmektedir Bu durumda Buhara birincil akla gelen merkez olup, burada Doğu Türkistan''ın tersine, Gördes düğümünün ve kufi bordürle bitki motiflerinin bilinip kullanılmış olması düşünülebilir karmakarışık ve ince iş''lenmiş desenli iki tarafında değişik örneklerle Kühnel'' in Berlin Müzesi''ne kazandırdığı parça halı da Mısır''a Batı Türkistan''dan (Tranoscania) ve Buhara'' dan ithal edilmiş olabilir Bu çevreden daha diğer halı kalmadığından öteki örneklerin çeşitleri bilinmiyor
Mısır''da yer alan öteki parça halılarda ise Doğu Türkistan''ın tek argaca düğüm tekniği uygulanmış olup koyu bir mavi hâkim zemin rengidir Bunlar, Atina Benaki Müzesi''nde Fustattan gelme iki parça halinde olup tekrar Johanna ZickNissen tarafından incelenmiştir Kahire Üniversitesi koleksiyonunda Eski Kahire''nin Tolunlu şehri elKatai'' de yeni bulunmuş öteki bir tutam kufi bordur ve ona emrindeki inci dizisi örneği olarak, Benaki Müzesi''ndeki parça''lar ile benzer özelliği taşır
Tolunlular ''ın Mısır''dan başka Suriye ve Adana havalisine dek genişlediği Humaraveyh zamanında halı ve dokuma sanatının çok gelişmiş olduğu anlaşılıyor Fakat sonra İran''da, Selçuklu Sultanlığı devrinden hiçbir halı parçasının kalmamış olması büyük talih''sizliktir aynı zamanda 13 asır başlarında Konya''da Anadolu Selçuklularımdan kalan Gördes düğümü ile üretilmiş halılar, halı sanatının temelini yaratıcı ve etraflıca tanıdık en eski halılar olarak karşımıza çıkmaktadır
Konya Alâeddin Camii''nde 1905''te FR Martin tarafından keşfedilen bu sekiz Selçuklu halısından daha sonra RM Riefstahl'' in 1930''da bulduğu üç Selçuklu halısı ve 19351936 yıllarında Fustat'' ta ele geçirilen yedi küçük parça halı ile bunların sayısı 18''i bulmuştur
İslam dünyasına Türkler'' in getirdiği halı sanatı bir de tek argaca düğüm tekniği ile İspanya''ya kadar yayılmış, Avrupa''da da hayranlık uyandırarak ressamların tablolarında yeni bir öğe olarak yerini almıştır
İran halısı diyebileceğimiz halıların oysa 15 yüzyıldan sonra ortaya çıkması, 14 ve 15 yüzyıllarda minyatürlerde görülen halıların kufiden artan bordürleriyle 13 asır Selçuklu halılarının motiflerini benimseyerek tekrarlamış olmaları ile İran''da halı sanatının Türklere yan gelişmesi kendini belirli eder Tarihlendirilen orijinal İran halıları 16 yüzyıldan başlamaktadır Selçuklu halılarında kufiden büyüyen bordur daha sonraları örgülü ve çiçekli kufi bordürler halinde minyatürlerdeki halı betimleme''lerinden diğer İspanya ve eski Kafkasya halı''larına varıncaya kadar yerini alarak etkisini göstermiş bu halılara büyük ölçüde zenginlik kazandırmıştır
14 yüzyılda şiddetle üsluplanmış hayvan figürlerinin Anadolu halılarına girmesi de tekrar Selçuklu menşeine dayanır Bunların daha yüzyılın başında Avrupa resminde yer alabilmesi için Selçuklu devrinde Avrupa''ya getirilerek ünlü olması gerekir
Fakat bu hayvan figürlü halıların asılları bir yüzyıldan uzun bir sürenin sonunda, fakat 1890''da Wv Bode''nin Roma''da, Berlin Müzesi için satın aldığı ejder anka mücadelesi kompozisyonlu (Ming) halısı, diğeri 1925''te İsveç''in Marby köy kilise''sinde yer alan bir ağacın iki kadar kuş figürleri ile kompozisyonlu halı olarak yüzyıllarca daha sonra keşfedilebilmiştir sonra Fustat'' ta, İstanbul''da ve Konya''da bulunan öteki hayvan halılarıyla şart zenginleşmiştir
RM Riefstahl''in Beyşehir''de üç Selçuklu halısından diğer bulduğu, 15 yüzyıldan kalma büyük boydaki dördüncü halı da daha sonraki Holbein halılarının prototipi olarak çok varlıklı bir gelişmenin sağlam temelini meydana getirmiştir
1451''de Fatih devrinden başlayarak 16 yüzyıla değin önce İtalyan daha sonra Felemenk ve Hollandalı ressamların tablolarında tanım edilen, lakin Holbein''in tablolarında daha sık ve kayıtlı görüldüğü için onun adıyla belli örgülü kufiden geliştirilmiş bordürler ve çok üsluplanmış bitki motifleriyle canlandırılmış geometrik örnekli halılar, Osmanlılarla yeni bir üslubun başladığına dikkat çekici eder Hepsi Holbe''in ile ilgili olmamakla beraber bu halılarda dört tip ayırt edilir Birinci tipe giren ufak örnekli Holbein halıları, konturları belirsiz düğümlü sekizgenlerle, kaydırılmış eksenlerde alternatif sıralanmış ve rûmi palmetlerden meydana gelen baklavalardan ibaret zeminleriyle namına en uygun ve karakteristik halı olup aynı zamanda bunların en eskisidir Holbein''in tablolarında hiç yer vermediği küçük örnekli ikinci herif de bitki motiflerinin birleşmesiyle meydana gelen dört kollu (haçvari) varlıklı baklavalarla, dağılmış şekiller haline gelen kontursuz sekizgenlerin benzer şemaya kadar sıralanmasını gösterir Lorenzo Lotto''nun tablo''larında sık görüldüğü için son zamanlarda bunlara Lotto halıları adı verilmektedir Uşak bölgesine mülk edilen bu minik örnekli iki tip daha sonra Uşak halılarının geliştirilmesine yol açmıştır
Büyük örnekli III ve IV tip Holbein halılarından ilki sekizgenle dolgulanmış büyük kare veya dikdörtgenlerin tekrar tekrar sıraladığı sade bir misal gösterir Aynı büyüklükte bölümlenme şekliyle hayvan figürlü halılara bağlanan bu III müşteri Holbein halıları 15 asır baştan başa gelişmiş ve son yıllara değin devam etmiştir *
Türklerin daha Hunlar devrinde, Milattan önceki yıllarda çok gelişmiş Gördesdüğüm''lü halı tekniğine sahip oldukları Altay dağları eteklerinde, Güney Sibirya, Pazırık kurganları kazılarında ele geçen eşsiz halı ile kesin olmaktadır Fakat sonradan Doğu Türkistan''da Lop gölü batısında LouLan''da 19061908''de Aurel Stein, Tarım nehri kuzeyinde Kuça yakınında Kızıl''da bir mabette 1913''te A von Le Coq göre yer alan tek argaç üstüne kolay düğüm tekniği ile yapılmış ve 3 ve 6 yüzyıllardan kalma ufak parça halılara dek ara''da bir haylazlık vardır Olur Ya de bu değin uzun zaman içinde Pazırık halısının yüksek tekniği unutulmuş, her tarafta bulunan çok basit bir düğüm tekniği ile halı sanatında ikinci bir görev başlamıştır
İslamlık devrinde Abbasilerden kalma geometrik örnekli halı parçaları arasında yeniden Doğu Türkistan düğüm tekniğine uygun olarak yapılmış bazıları Fustat (Eski Kahire)''ta ele geçirilmiştir
10 yüzyılda Buharada ve Batı Türkistan''ın diğer merkezlerinde bir zamanlar olduğu gibi halı yapıldığı ve bunların öteki ülkelere ihraç edil''diği kaynaklardan bilinmektedir 13 asır başlarında Moğollar''ın tahribine dek bu koşul devam etmiştir
Kahire İslam Sanatı Müzesi''nde Fustattan gelme, Gördes düğümlü ve kırmızı zemin üstüne Palmet motifi bir yün halı parçası son yıl''larda Johanna ZickNissen kadar titizlikle incelenerek bunun Ortaçağ İslam dünyasında düğümlü halıların başlangıcı olduğu belirlenmiştir Bordürde kufi yazılmış satırdan bir parça kalmıştır Halının Abbasiler zamanında, Maveraünnehir yani Batı Türkistan''dan ithal edildiği tahmin edilmekte ve 79 yüzyıllar arasında bir tarih verilmektedir Bu durumda Buhara birincil akla gelen merkez olup, burada Doğu Türkistan''ın tersine, Gördes düğümünün ve kufi bordürle bitki motiflerinin bilinip kullanılmış olması düşünülebilir karmakarışık ve ince iş''lenmiş desenli iki tarafında değişik örneklerle Kühnel'' in Berlin Müzesi''ne kazandırdığı parça halı da Mısır''a Batı Türkistan''dan (Tranoscania) ve Buhara'' dan ithal edilmiş olabilir Bu çevreden daha diğer halı kalmadığından öteki örneklerin çeşitleri bilinmiyor
Mısır''da yer alan öteki parça halılarda ise Doğu Türkistan''ın tek argaca düğüm tekniği uygulanmış olup koyu bir mavi hâkim zemin rengidir Bunlar, Atina Benaki Müzesi''nde Fustattan gelme iki parça halinde olup tekrar Johanna ZickNissen tarafından incelenmiştir Kahire Üniversitesi koleksiyonunda Eski Kahire''nin Tolunlu şehri elKatai'' de yeni bulunmuş öteki bir tutam kufi bordur ve ona emrindeki inci dizisi örneği olarak, Benaki Müzesi''ndeki parça''lar ile benzer özelliği taşır
Tolunlular ''ın Mısır''dan başka Suriye ve Adana havalisine dek genişlediği Humaraveyh zamanında halı ve dokuma sanatının çok gelişmiş olduğu anlaşılıyor Fakat sonra İran''da, Selçuklu Sultanlığı devrinden hiçbir halı parçasının kalmamış olması büyük talih''sizliktir aynı zamanda 13 asır başlarında Konya''da Anadolu Selçuklularımdan kalan Gördes düğümü ile üretilmiş halılar, halı sanatının temelini yaratıcı ve etraflıca tanıdık en eski halılar olarak karşımıza çıkmaktadır
Konya Alâeddin Camii''nde 1905''te FR Martin tarafından keşfedilen bu sekiz Selçuklu halısından daha sonra RM Riefstahl'' in 1930''da bulduğu üç Selçuklu halısı ve 19351936 yıllarında Fustat'' ta ele geçirilen yedi küçük parça halı ile bunların sayısı 18''i bulmuştur
İslam dünyasına Türkler'' in getirdiği halı sanatı bir de tek argaca düğüm tekniği ile İspanya''ya kadar yayılmış, Avrupa''da da hayranlık uyandırarak ressamların tablolarında yeni bir öğe olarak yerini almıştır
İran halısı diyebileceğimiz halıların oysa 15 yüzyıldan sonra ortaya çıkması, 14 ve 15 yüzyıllarda minyatürlerde görülen halıların kufiden artan bordürleriyle 13 asır Selçuklu halılarının motiflerini benimseyerek tekrarlamış olmaları ile İran''da halı sanatının Türklere yan gelişmesi kendini belirli eder Tarihlendirilen orijinal İran halıları 16 yüzyıldan başlamaktadır Selçuklu halılarında kufiden büyüyen bordur daha sonraları örgülü ve çiçekli kufi bordürler halinde minyatürlerdeki halı betimleme''lerinden diğer İspanya ve eski Kafkasya halı''larına varıncaya kadar yerini alarak etkisini göstermiş bu halılara büyük ölçüde zenginlik kazandırmıştır
14 yüzyılda şiddetle üsluplanmış hayvan figürlerinin Anadolu halılarına girmesi de tekrar Selçuklu menşeine dayanır Bunların daha yüzyılın başında Avrupa resminde yer alabilmesi için Selçuklu devrinde Avrupa''ya getirilerek ünlü olması gerekir
Fakat bu hayvan figürlü halıların asılları bir yüzyıldan uzun bir sürenin sonunda, fakat 1890''da Wv Bode''nin Roma''da, Berlin Müzesi için satın aldığı ejder anka mücadelesi kompozisyonlu (Ming) halısı, diğeri 1925''te İsveç''in Marby köy kilise''sinde yer alan bir ağacın iki kadar kuş figürleri ile kompozisyonlu halı olarak yüzyıllarca daha sonra keşfedilebilmiştir sonra Fustat'' ta, İstanbul''da ve Konya''da bulunan öteki hayvan halılarıyla şart zenginleşmiştir
RM Riefstahl''in Beyşehir''de üç Selçuklu halısından diğer bulduğu, 15 yüzyıldan kalma büyük boydaki dördüncü halı da daha sonraki Holbein halılarının prototipi olarak çok varlıklı bir gelişmenin sağlam temelini meydana getirmiştir
1451''de Fatih devrinden başlayarak 16 yüzyıla değin önce İtalyan daha sonra Felemenk ve Hollandalı ressamların tablolarında tanım edilen, lakin Holbein''in tablolarında daha sık ve kayıtlı görüldüğü için onun adıyla belli örgülü kufiden geliştirilmiş bordürler ve çok üsluplanmış bitki motifleriyle canlandırılmış geometrik örnekli halılar, Osmanlılarla yeni bir üslubun başladığına dikkat çekici eder Hepsi Holbe''in ile ilgili olmamakla beraber bu halılarda dört tip ayırt edilir Birinci tipe giren ufak örnekli Holbein halıları, konturları belirsiz düğümlü sekizgenlerle, kaydırılmış eksenlerde alternatif sıralanmış ve rûmi palmetlerden meydana gelen baklavalardan ibaret zeminleriyle namına en uygun ve karakteristik halı olup aynı zamanda bunların en eskisidir Holbein''in tablolarında hiç yer vermediği küçük örnekli ikinci herif de bitki motiflerinin birleşmesiyle meydana gelen dört kollu (haçvari) varlıklı baklavalarla, dağılmış şekiller haline gelen kontursuz sekizgenlerin benzer şemaya kadar sıralanmasını gösterir Lorenzo Lotto''nun tablo''larında sık görüldüğü için son zamanlarda bunlara Lotto halıları adı verilmektedir Uşak bölgesine mülk edilen bu minik örnekli iki tip daha sonra Uşak halılarının geliştirilmesine yol açmıştır
Büyük örnekli III ve IV tip Holbein halılarından ilki sekizgenle dolgulanmış büyük kare veya dikdörtgenlerin tekrar tekrar sıraladığı sade bir misal gösterir Aynı büyüklükte bölümlenme şekliyle hayvan figürlü halılara bağlanan bu III müşteri Holbein halıları 15 asır baştan başa gelişmiş ve son yıllara değin devam etmiştir *
