Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Yazımı okumaya başlamadan önce aşağıda senin kişiliğini yansıttığını düşündüğüm birkaç cümleyi okuyup değerlendirmeni istiyorum.
-
Gerçekten dostum diyebileceğin ve her şeyini çekinmeden anlatabileceğin insan sayısı 2-3 taneyi geçmez. -
Kişiliğinin bazı zayıf yönleri var ama genelde olumlu yönlerin sayesinde bunları kolaylıkla telafi etmeyi başarıyorsun. -
Bazı zamanlar dışadönük ve sosyalsin; bazı zamanlarsa içedönük bir kapalı kutu oluyorsun. -
Belli bir miktarda değişiklik ve farklılığı tercih ediyorsun; kısıtlamaların ve sınırlandırmaların içinde kalmak seni mutsuz ediyor. -
Bazı zamanlarda doğru şeyi yaptığından ve doğru tercihte bulunduğundan emin olamıyorsun.
1948 yılında psikolog Bertram R. Forer psikoloji derslerine girdiği sınıfta öğrencilerine bir kişilik testi yaptı. Bir hafta sonraki derste öğrencilerine ‘Test Sonuçları’ yazan zarflar dağıttı. Ancak zarfların içinde yer alan kağıtlar test sonuçları değil, o haftaki gazetelerin astroloji sütunundan alınmış burç yorumlarıydı. Forer kişilik testlerini hiç analiz etmemişti ve hangi astrolojik burca ait olduğuna dikkat etmeksizin seçtiği burç yorumlarını öğrencilerine test sonucu olarak sunmuştu. Ayrıca bütün öğrencilere verilen zarflarda aynı maddeler yazmaktaydı.
Öğrenciler kendi kişiliklerinin öğretmenleri tarafından analiz edildiğini sandıkları kağıtları dikkatle okudular. Ardından Forer öğrencilerine bir anket dağıttı. Ankette ‘Az önce dağıtılan kişilik analizlerinin öğrencilerin kendi kişiliklerine ne kadar uyduğunu 0 ile 5 puan aralığında değerlendirmeleri istenmekteydi(0-Hiç Uymuyor, 5-Tamamen Uyuyor). Öğrenciler kendilerine özel düzenlendiğini sandıkları analize ortalama 4.26 puan verdiler. Oysa maddeler bir burç yorumundan olduğu gibi alınmıştı ve asla kişiye özel değildi. Kişilerin bu sahte analizi ‘Tutmuş bir tahmin’ olarak değerlendirmesinin ve ‘bu ifadeler tıpkı beni anlatıyor’ şeklinde düşünmesinin sebebi ‘Forer Etkisi’ydi.
Yazımın başında vermiş olduğum 5 madde Forer’ın öğrencilerine dağıttığı 13 maddelik analizden sadece 5 tanesiydi. Çoğu okuyucumun bu maddelerden en az 3’ünü kendi kişiliklerine uyumlu bulduğunu tahmin ediyorum. Oysa bu maddeler herkeste var olabilecek kadar genel ve yüzeyseldi. Forer etkisi, bireylerin kendileri için hazırlanmış gibi görünen ama aslında çoğu insana uyacak kadar belirsiz ve genel yargıları kendilerine özgü gibi kabul etme eğilimlerini anlatan bir olgudur. Forer etkisi; burç yorumları, astrolojik analizler, kahve falı, Tarot kartları ve daha birçok bilimsel olmayan yöntem sonucu elde edilmiş analize inanmamızın sebebidir. Bize özelmiş gibi sunulan spesifik bir metin, genel popülasyonun geniş bir yüzdesinde karşılık bulabilecek kadar kapsayıcı olabilir. Bu tür analizlerin ne kadar genel olduğunu farketmeyip kendimize özgüymüş gibi hissetmemize neden olan 3 temel faktör vardır:
-
Analiz yapılan kişinin, analiz yapan kişiyi ‘bilirkişi’ olarak düşünmesi.
-
Analiz edilen kişinin analizin sadece kendisine özel olduğuna inanması
-
Analizin oransal olarak daha çok pozitif içerikli olması
Bu etkiyi ilk fark eden ilk kişi Bertram R. Forer olsa da Amerika’lı meşhur şovmen Phineas Taylor Barnum tarafından bir iş modeli olarak kullanılmıştır. Barnum, bu etkinin endüstri psikolojisinde bir satış stratejisi olarak kullanıldığı ve insanların bu yöntemle kandırıldıklarını ileri sürerek ‘ Herkese uyan bir şeylerimiz var’ mottosunu ortaya atmıştır. Bu nedenle ‘Forer Etkisi’ çoğu kaynakta ‘Barnum Etkisi’ ismiyle bilinir ve çoğu kaynakta Barnum olarak kullanılır. Her iki ismin de temelde aynı şeyi ifade ettiğini bilmekte fayda vardır.
İnanmaya hazır bir şekilde size gelmiş bir insanı her şeye inandırabilirsiniz. İnanmak her zaman kandırılmak demek değildir. Elbette ki fal, astroloji ve buna benzer daha bir çok yöntemin bilimsel ve gerçek olmaması bunların yapılmaması gerektiği anlamına gelmez. Bu konuda herkesin kendi toplumsal, ahlaki ve dini inançlarına göre farklı tutumları olabilir. Ancak sihirli kürelerle, mistik kokularla ve tuhaf takılarla süslenmiş ‘psişik’ ortamların sadece bir illüzyon olduğunu bilmekte fayda vardır. Geleceği görmek, hiç tanımadığın birinin hayatını bilmek, avcunun içine bakarak 20 yıl sonrasını okumak vb. eylemler mümkün değildir. Bu tür bütün eylemler ve bu eylemlerde kullanılan bütün eşyalar parapsikoloji ya da astrolojiyle uğraşarak para kazanmak isteyen kişilerin kaynağını oluşturmaktadır. Ve kişi bu eylemlerin sonucuna inanmadığı müddetçe psikolojik açıdan sorun teşkil etmemektedir. Ancak tanımadığımız birinin söylediklerine körü körüne inanmak, kendini gerçekleştiren kehanete yol açabilir ve inandığımız şeylerin gerçekleşmesine sebep olabilir.
‘’İnsan; düşünmek, sevmek ve inanmak için dünyaya gelmiştir.’’ demiş Rousseau. Elbette ki inanmak hepimizin varoluşsal bir ihtiyacıdır. Ancak inandığımız çoğu şeyi daha önce hiç sorgulamamış olduğumuzun farkında değiliz. Çünkü inanmak düşünmekten çok daha kolay bir eylemdir.
