Ekler ve sozcuk yapısı

EKLER VE SÖZCÜK YAPISI

Ekler

Sözcüklerin kök veya gövdelerine gelerek onların cümledeki görevlerini belirleyen, onlara değişik anlamlar katan ya da onlardan yeni sözcükler türeten ses veya ses bileşimlerine ilave denir

Bunlardan çekim eklerini daha önce gördüğümüz için yapım ekleri üstünde duracağız

Üretim Ekleri

Isim ve fiillerin kök veya gövdelerine gelerek onlardan diğer isim ya da fiil türeten eklerdir

Burada kök sözünü de açıklamakta menfaat var

Kök

Bir sözcüğün anlamı ve yapısı bozulmadan parçalanamayan en minik parçasıdır Köklerde yapım eki bulunmaz, oysa çekim eki bulunabilir

Örneğin;

“Evimiz sözünde “konut; sözcüğün, manalı ve parçalanamayan en ufak parçasıdır “(i)miz eki sahiplik ekidir; yani ad çekim ekidir Öyleyse bu sözcük yapım eki almamıştır, kök halindedir
Kökler iki türde bulunur; Isim kökleri ve Fiil kökleri “Geldi sözcüğündeki kök “gel fiil kökü; “sözlük sözcüğünün kökü olan “laf ad köküdür Oysa ara sıra ses taklidi aracılığıyla oluşan yansıma kökler de vardır
Örneğin;

“ormanlık sözcüğünün kökünü bulurken en anlamlı olarak gördüğümüz “ağ sözünü kök olarak düşünebiliriz Ama “ağaçlık sözüyle balık tutmakta kullanılan “ağ sözünün herhangi bir manâ ilişkisi yoktur Öyleyse bu sözcüğün kökü “ağ olamaz Ondan sonra “ağa sözcüğünü görüyoruz Tekrar “ormanlık sözüyle “ağa sözcüğü arasında bir manâ ilgisi yoktur Öyleyse bunu da kök olarak alamayız Alabileceğimiz kök şüphesiz “ağaç köküdür Buradan şu sonucu çıkarabiliriz; sözcüğün köküyle, ek aldıktan sonraki şekli arasında mutlaka bir kasıt ilgisi olmalıdır

Sözcüğün üretim eki aldıktan sonraki durumuna gövde denir

Bir sözcük ansızın çok üretim eki alabilir Birincil üretim eki köke diğerleri gövdeye eklenir

Çekim Ekiyle Yapım Ekinin Farkları:

Çekim ekleri eklendiği sözcüğün anlamında bir değişiklik yapmaz; üretim ekleri ise anlamı, köke bağlanmak şartıyla, değiştirir

Örneğin;

“Yolda bekliyor cümlesindeki “yol sözü “geçilen yer anlamındadır “de hal ekini alarak “yolda şekline geldiğinde de geçilen yer olma anlamı değişmemektedir

“Yolcu bekliyor cümlesinde ise “geçilen yer olan “yol sözü “cu üretim ekini alarak bu anlamını yitirmiş “yoldan gelen veya “yola giden kişi anlamına gelmiştir Yani yolla bir kasıt ilgisi vardır; fakat yer ismi, kişinin niteliği anlamını açıklama edecek ayla gelmiştir

Çekim ekleri bir sözcüğe yapım ekinden sonra eklenir Yani önce üretim ekleri, daha sonra çekim ekleri gelir İstisnaları olsa da bu genel bir kuraldır

Ilave ve kök hakkındaki bu genel bilgilerden sonra hemen eklerin önemlileri üstünde durabiliriz *