Doğum kontrol haplarıyla ilgili genel bilgi

Doğum kontrol haplarıyla ilgili genel bilgi Doğum denetim hapları veya bilimsel adıyla oral kontraseptifler (OK) bütün dünyada yaygın şekilde kullanılan ve ucuz basit ve oldukça yüksek etkili ilaçlardır İçinde hormon olduğunun bilinmesi bayan sağlığı açısından son derece yardımsever olduğu tanıdık bu ilaç grubu hakkında pekçok yanlış veri ve inanışın doğmasına neden olmuştur Sırf bu hatalı inanışlar nedeni ile pekçok kadın doğum denetleme hapı kullanımından endişe duymaktadır Yazının tamamını okuduğunuzda bu olağanüstü ilaçlar ile ilgili bilimsel gerçekleri bilecek ve anlayacaksınız TARİHÇE Kadında yumurtlamanın engellenmesi ile hamilelik aralarında ilişki kurulması ilk olarak 1900'lü yılların başında gerçekleşmiştir Ludwig Haberlandt adlı bir fizyoloji profesörü yumurtlalıklardan elde edilen ekstrelerin üreme potansiyeli ve yeteneğini engelleyebileceğini göstermiş ve 1931 yılında doğum kontrolü için hormonların kullanılmasını önermiştir Hormonal doğum denetleme yöntemlerinin prensipleri bu dönemde ayrım edilmesine karşın teknoloji bu olayı destelemek için tatmin edici olmamıştır Kadında yumurtalıktan salgılanan asıl östrojen olan östradiolün 12 gramını üretmek için 80000'den artı dişi domuzun yumurtalıklarının işlemden geçirilmesi teknolojik yetersizliği anlatmak için yeterlidir Yine 1 gram progesteron hormonu üretmek için o dönemde 2500 hamile domuzun yumurtalıklarına lüzum duyulmaktaydı 1951 yılına gelindiğinde progesteron hormonu artık sentetik olarak üretilebilir ışık halkası gelmiştir Benzer yıl progesteronu yaratıcı karbon moleküllerinden ondokuzuncusunun çıkartılması ile maddenin etkinliğinin daha da arttığı fark edilmiş ve norethindron adı verilen snetetik progesteron bulunmuştur 1956 yılında ırk üzerindeki ilk deneyler üretilmiş ve kanamanın kotrolü amacıyla doğum denetleme amaçlı kullanılması planlanan ilaçların içinde östrojen olması gerektiği fikri doğmuştur Bu çalışmaların sonucu 1960 yılında birincil doğum teftiş hapı olan ENOVID piyasaya sürülmüştür Bu ilaç günümüzde kullanılan haplar gibi ayrıca östrojen keza de progesteron hormonu taşıyan kombine bir doğum teftiş hapıydı fakat içerdiği hormon miktarı çok yüksekti Kombine oral kontraseptiflerin içerdiği hormon miktarı ile etkileri arasındaki ilişki 1970'lere dek bütün anlamı ile anlaşılamadı Ama bu yıldan daha sonra hapların içeridiği hormon miktarlarını azaltmaya yönelik çalışmalar başladı Hem yine öbür progesteron hormonları geçen vakit içerisinde üretildi Progesteronlar arasındaki en manâlı farklılık beğenilmeyen tesir ortaya çıkartma potansiyelleridir Geçen zaman içinde doğum kontrol haplarının ayrıca içerdiği östrojen miktarı düşürüldü hem de progesteron içeriği değişerek istenmeyen bağlı etkilerin görülme sıklığı ve şiddeti azaltıldı Doğum denetim haplarında maksat en düşük hormon kullanarak en etkin doğum kontrolünü sağlamaktır Günümüzde kullanılan hapların hormon içeriği birincil kullanılan atalarının yarısından bile daha düşüktür İÇERİK Östrojen Bayan yumurtalıkları kadar salgılanan başlıca östrojen olan Estradiol en zinde doğal östrojendir Estradiolün doğum kontrolünde kullanılmasının önündeki belli başlı engel ağızdan alındığında mide içinde hemencecik özelliini ve etkinliğini kaybetmesidir 1938 yılında östradiolün 17 karbon atomuna bir etinil grubu eklendiği taktirde ağızdan alındığında etksini yitirmediğinin ayrım edilmesi doğum denetleme haplarının gelişiminde dönüm noktası olmuştur Etinil östradiol adı bahşedilen bu kimyasal alaşım günümüzde de doğum denetim haplarında kullanılan asıl östrojen hormonudur Etinil östradiol fazla güçlü bir östrojendir Etinil östradiolün etkisi kişiden kişiye veya toplumdan topluma değiştirme gösterir Hatta etki aynı kişide öbür zamanlarda bile çeşitlilik gösterebilmektedir İşte bu nedenden dolayı benzer doz bir kişide yan etkiler ortaya çıkartabilirken diğerinde hiçbir şey olmayabilir Doğum yoklama haplarının önemli olabilecek tabi etkileri içerdikleri etinil östradiol miktarına bağlıdır bu nedenle doğum denetim hapı seçerken östrojen dozu manâlı bir kriterdir Progestin Sözcük anlamı olarak gebeliği destekleyici anlamına gelen progesteron yumurtlama sonrası yumurtalıkta kalan ve korpus luteum adı bahşedilen bölümden salgılanan bir hormondur Görevi terbiyesizce gebeliğin düşükle sonuçlanmadan devamını sağlamaktır Progesteron yarı etki yapan maddeler ise progestin olarak adlandırılırlar Progesteron vücutta ana olarak kolesterolün testosterona ve testosteronun da progesterona dönüşmesi ile üretilir Erkeklik hormonu olan testosteronun yapısında yer alan karbon atomlarının değiştirilmesi ile progesteron sözde etki gösteren progestinler elde edilir Doğum kontrol haplarının ilk zamanlarında kullanılan progestinlerin testosteron sanki etkileri tamamen ortadan kaldırılamadığı için tüylenme, kilo artışı gibi bağlı etkiler sık sık görülmekteydi Bu etkilerin uzun dönemde kalp damar hastalıklarına yol açacağı endişesi yeni ve testosteron sanki etkileri daha eksik ya da olmayan progestinlerin üretilmesi için araştırmacıları tetikledi Bu araştırmaların sonucunda yeni kuşak progestinler olarak adlandırılan maddeler doğum teftiş haplarının içeriğinde yer almaya başladı Desogestrel, gestoden ve norgestimat isimli bu progestinler yeni kuşak olarak adlandırılmaktadır ve günümüzde düşük içerikli pekçok doğum yoklama hapının içinde progestin olarak bunlar bulunmaktadır DOĞUM YOKLAMA HAPLARININ TÜRLERİ Doğum denetleme hapları her bir hapın içerdiği hormon miktarına kadar multifazik ya da monofazik olarak iki gruba ayrılır Monofazik olanlarda bir kutu içindeki her bir hapın içerdiği hormon miktarı birbirinin aynısıdır Bir başka deyişle her ilaç birbiriyle eştir Multifazik ilaçlarda ise ilk 7 hapın içeriği benzer, sonraki 7 hap farklı ve tekrar takip eden 7 ilaç öbür dozlarda hormon içerir Multifazik hapların üretilmesinin aşağıda yatan mantık kullanımın birincil dönemlerinde daha eksik kanama bozukluğuna gerektirmek ve daha düşük metabolik değişikliğe niçin olmaktır Fakat yapılan araştırmalar multifazik ve monofazik ilaçlar aralarında bir fark olmadığını göstermektedir böylece günümüzde bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de en sık olarak monofazik ilaçlar reçete edilmektedir NASIL TESIR EDER, GEBELİKTEN NASIL KORUR? Bayağı bir adet döngüsünde beyindeki hipofiz bezinden salgılanan FSH isimli hormon yumurtalıkları uyararak içinde yumurta hücresi içeren folikül adı verilen yapıların gelişmesini sağlar Her ay kayıtlı sayıda folikül FSH etkisiyle gelişmeye başlar ve bunlardan sadece biri başat ülkü gelerek gelişimini devam ettirirGelişmekte olan folikül östrojen hormonu salgılar Salgılanan östrojen hipofiz bezi üzerinde negatif tesir yaparak FSH salınımını baskılar Yani önce FSH artıkça östrojen artar ve gelişen östrojen FSH'yı azaltarak yeni folikül gelişmesini engeller Artan hakim folikül belirtilmiş büyüklüğe ulaştığında bu kez hipofizden LH adı bahşedilen hormon salgılanır ve bu yumurtlamayı sağlar sonradan ise yumurtalıklardan progesteron salgılanmaya başlar Östrojen ve progesteron içeren kombine doğum denetleme hapları hipofiz üzerinden FSH ve LH salgılanmasını etkileyerek yumurtlamayı engeller Doğum denetim haplarının esas etkisi progesteron üzerinden olur Progesteron LH salgısını baskılayarak yumurtlama olmasını engeller Östrojen ise FSH salgılanmasını baskılayarak folikül gelişimi olmamasını sağlar Birincil paragrafa her tarafta göz atacak olursak, normal bir adet döngüsünde östrojen artınca FSH, progesteron artınca LH azalmaktaydıBiz östrojen ve progesteronu dışarıdan vererek bu etkiyi sağlamaktayız İlacın içindeki östrojen dozu folikül büyümesini baskılamada yetersiz kalsa bile progesteron içeriği yumurtamayı engellediğinden etkin bir koruma sağlanır Yumurtlama olmayında döllenecek yumurta ortamda bulunmayacağından hamilelik oluşmayacaktır Hap içindeki östrojenin bir öteki etkisi de rahim içini döşeyen ve endometrium adı verilen çeper tabakasının dengede kalmasını sağlayarak yamalı kanamaları engellemesidir Progesteronun etkisini arttırmak için de östrojen gereklidir öte taraftan ilacın içindeki progesteron endometrium tabakasının yapısında değişikliğe niçin olur Değişime uğrayan endometrium embryonun yerleşmesi ve büyümesi için elverişsiz bir ortamdır Progesteron bununla birlikte fallop tüplerinin hareketini bozar ve yumurtanın tüplerden geçiş süresini değiştirir Yeniden rahim ağzından gerçekleşen salgıda değişikliğe niçin olarak spermlerin bu salgı içinde ilerlemelerini güçleştirir id Görüldüğü gibi doğum teftiş hapları birdenbire pozitif etkiyle gebeliği engelemektedir Fakat esas ve temel etki yumurtlamanın engellenmesidir YENİ DÜŞÜK DOZ DOĞUM KONTROL HAPLARI Doğum denetleme hapları ilk kez kullanıma girdiğinde içerdikleri östrojen miktarları fazla yüksekti bununla birlikte progestin içeriğinin erkeklik hormonu olan testosterona aynı alt etkileri epeyce fazlaydı Zaman içerisinde yeni cins progestinlerin geliştirilmesi ile bu ast etkiler bertaraf edildi Oysa yüksek doz östrojenin bulantı kusma gibi basit ast etkilerinin yanı sıra damarlarda pıhtılaşma ve bu pıhtının dolaşıma geçerek yürek ve beyin damarlarını tıkaması gibi ölümcül olabilecek bağlı etkilerinin olduğu bilinmekteydi Bu amaçla hapların etkinliğini azaltmadan içeridkleri östrojen miktarını azaltmaya yönelik araştırma ve araştırmalar çabuk yayıldı Bu araştırmaların sonucunda doğum kontrol haplarının östrojen içeriğinde artan bir şekilde bir azalma sağlandı Ilk meydana çıkan eski kuşak doğum denetleme hapları 5080 mikrogram östrojen içermekteydi Bu epeyce yüksek bir östrojen miktarıdır daha sonra sırasıyla 35 ve 30 mikrogram östrojen içeren preparatlar piyasaya sürüldü Günümüzde ise piyasada azami reçete edilen ilaçlar 20 mikrogram gibi epeyce düşük sayılabilecek miktarlarda östrojen hormonu içermektedirler Bu düşük miktara rağmen gebelikten koruma etkisinde en minik bir azalma laf konusu değildir Halen 15 mikrogram östrojen içeren haplar ile ilgili çalışmalar devam etmektedir ve yakın bir gelecekte bu haplar piyasada yerini alacaktırGenel olarak 30 mikrogram ve daha az miktrda östrojen taşıyan doğum teftiş hapları düşük doz doğum denetim hapları olarak adlandırılırlar Düşük doz hapların en önemli avantajı östrojen yan bağlı etki görülme olasılığının en aza indirilmesidir Ancak düşük dozun bir dezavantajı vardır Östrojen dozu azaldıkça endometrium üzerindeki dengeleyici etki de azaldığından ilaç kullanımı esnasında lekelenme tarzında ara kanamalar görülebilir Bu şart ilaç kullanmaya devam edildiğinde 34 kutu daha sonra ortadan kalkar Daha uzun zaman devam etmesi durumunda ise bir üstteki doza geçirmek gerekebilir Günümüzde ülkemiz de dahil almak üzere öyle çok değişik marka doğum denetim hapı eczanelerde satışa sunulmuştur derhal satılan ilaçlar 20 ile 50 mikrogram arasında hormon içermektedir Dahası bu ilaçlar hekim reçetesine lüzum olmadan satın alınabilmektedir Doğum teftiş hapı edinmek amacıyla eczaneye giden bir kişi eczacının tercihine kadar ilaç alıp kullanmaya başlamaktadır Bu sakıncalı olabilecek bir durumdur ILAÇ SEÇİMİNDE NELERE UYARI EDİLMELİDİR? En kolay ağrıkesiciden en komplike kanser ilacına dek kullanılan her ilacın potansiyel emrindeki etkileri vardır Tekrar her ilacın kullanılamayacağı kontraendikasyon olarak tanımlanan sakıncalı durumlar laf konusudur bu nedenle hangi hap olursa olsun hekim önerisi olmadan hiçbir hap kullanılmamalıdır Daha önce de belirtildiği üzere östrojen söz konusu olduğunda aynı miktarda östrojen öbür kişilerde, hatta benzer kişide dönemden döneme bambaşka tesir gösterebilir böylece hekim önerisi olmadan doğum denetleme hapı göstermek uygun bir davranış şekli değildir Beğenilmeyen gebeliklerden korunmak için doğum kontrol hapı kullanmaya karar verdiğinizde jinekoloğunuz sizi muayene edip gerekirse bazı araştırmalar yaparak size en yerinde dozdaki hapı önerecektir Doğum kontrol hapları sadece gebelikten korunmak için kullanılmaz Pekçok jinekolojik patolojinin tedavisinde de doğum yoklama hapı yaygın şekilde kullanılır Öbür patolojilerin tedavisinde öbür miktarda östrojen içeren ilaçlar zorunlu olabilir böylece mutlaka jinekoloğunuzun önerdiği doğum denetleme hapını kullanmalısınız DOĞUM TEFTIŞ HAPININ AVANTAJLARI NELERDİR? Uyumlu kullanıldığı taktirde çok yüksek etkinliğe sahip bağlı etki oranı düşük geri dönüşlü bir usul olması en kayda değer avantajıdır Bunun yanısıra bayan sağlığı açısından öyle fazla olumlu etkisi vardır Uyumlu uygulama sonrası bir takım kanser türlerine aleyhinde vasilik sağlar Adet kanamalarıı düzene sokması bir diğer avantajdır Doğum yoklama hapı kullanırken adet kanaması uygun olmaya bir güne eşit gelecekse hap kullanımına ara vermeden devam ederek bu dönem atlatılabilir Adet kanamasının zamanının ayarlanabilmesi kayda değer bir avantajdır DOĞUM DENETLEME HAPININ DEZAVANTAJLARI NELERDİR? Uyumlu alınmasının gerekmesi ve yüksek oranda hasta uyumu gerektirmesi en önemli dezavantajıdır Yöntemin başarısı kişinin kullanımına bağlıdır Bilhassa ağzıdan ilaç almayı sevmeyen ve ilaç almayı unutabilecek dalgın yapıdaki kişiler için uygun bir usul olmayabilir Cinsel yönden bulaşabilen hastalıklara karşısında etkin bir koruma sağlamaması bilhassa fazla eşli kişiler için bir dezavantaj olarak makul