Diyarbakırın Yöresel Halk Oyunları

Diyarbakırın Yöresel Irk Oyunları,Diyarbakır Bölgesel Ahali Oyunları,
Diyarbakırın Halk Oyunları,Diyarbakır Insanlar Oyunları,



Diyarbakir Yöresi Irk Oyunları

Diyarbakır yöresi halay türüne giren oyunları kendi bünyesinde barındırır Yörede oyunlar genelde coşkuyu, sevgiyi, ahengi, hüznü, yiğitliği, mertliği ve günlük doğa olaylarını içerir Oyunların fazla eski kökeni olmasına karşın bugünlere değin gelmişlerdir Tüm oyunlar yörenin yaşayış biçimi, sosyal ve kültürel ilişkilerinden etkilenmiştir Yöre oyunlarda işler adım az daha tüm oyunlarda sağa doğrudur Benzer oyunlar ayrı ilçe ya da öbür köylerde aynı biçimde veya minik nüanslarla oynanmaktadır Bununda en büyük nedeni ise aşiretlerin bölünüp öbür yerlere yerleşmesidir
Diyarbakır ’da irk oyunları ; kına geceleri, düğün, bayram ve özel zamanlarda oynanır Ara Sıra sohbet ve eğlenme amaçlı gidilen yerlerde halk müziği oyunları da oynanır Ara Sıra de yöreye özgü eyvanlı evlerde misafir etme amaçlı bir araya gelinir ve bu muhabbetlerin açılışı irk oyunlarıyla yapılır ve ardından müzik ile devam eder, hatta bu güzel sohbetler için özel davul zurna bile tedarik edilir
Yörede oyunlar çoğunlukla ağırdan başlayıp hızlanarak devam eder Oyun formları genel olarak ;
• Düz çizgi,
• Ortak iki düz çizgi,
• Yarım daire,
• Daire formundadır
Bir Takım kırsal kesimlerde ise dağıtılmış biçimde diziler oluşturulur ve sözlü sözsüz ezgiler eşliğinde oynanır Oyunlar serçe parmaklar, kollar ve avuç içlerinin birleşmesiyle oynanmaktadır Bazı oyunlarda kollar hür bir halde seyir gösterir
Mesela Çepik oyunu gibi Yörede bazı oyunlar kesin araçlar eşliğinde oynanır Bu araçlar çoğunlukla ;
• Teşi,
• Bakraç,
• Tüfek,
• Sopa,
• Tırpan,
• Kepenek ‘tir

Seyirlik oyunları geçmişte gerçekleşen olaylar, doğadan etkileşim, dini inançlar ve hikayelerden derlenip kesin bir formda ve uygun müzikle sahneleme olayıdır Bu oyunlar yörede halen eski canlılığını koruyarak oynanmaktadır
DİYARBAKIR ’DAKİ IRK OYUNLARI İSİMLERİ

• KEŞE O
• DELİLE (DELİLO)
• GOVEND (HALAY)
• HARRANİ (ESMERİM)
• ŞUŞANE (TEK BACAK)
• DU NIG (ÇİFT AYAK)
• ÇAÇAN
• ÇEPİK
• MERYEMO
• PAPURE
• DÜZO
• KADIN DELİLOSU
• KADIN HALAYI
• TEŞİ
• BERİ
• TEŞİ (ERKEK)
• GUR U PEZ (KURT KUZU)
• HASAT
• KELEK
• ŞUR U MERTAL (KILIÇ KALKAN)
• ÇÖMÇE GELİN
DİYARBAKIRDA IRK OYUNLARI KOSTÜMLERİ
Diyarbakır yöresinde başat olan sert, karasal iklim ve yarı kurak plato iklimi nedeniyle yazlar sıcak ve verimsiz, kışlar ise çok soğuk geçer Birazda bu iklimin etkisiyle ahali aralarında birlik, birliktelik, dayanışma daha yoğundur Bu yoğunluk geleneklere daha sıkı sarılmayı, inançlarına daha artı sahip çıkmayı beraberinde getirmiştir
Tüm bu geleneklere bağlılık giyim kuşamın muhafaza edilip günümüze değin dimdik ayakta gelmesini kolaylaştırmıştır
Insanlar oyunları denilince en manâlı unsurlardan biri de şüphesiz giyilen kıyafettir Bölgesel özellikleri tamamıyla yansıtan öğedir kıyafet Diyarbakır bölgesel özelliği sebebiyle giyimin yeri çok önceliklidir Cumhuriyet Dönemi ’nde giyilen büyük kasaba kıyafetleri de yöre halkının giyimine her dönem ne denli itina gösterdiğinin belgesidir

Yörede giyilen kıyafeti etkileyen unsurlardan bazıları ;
Yörede çoğu kültürün beraber yaşaması ve kültür alışverişinde bulunulması, özündekini kaybetmeden giyilen kıyafetleri etkilemiş ve bu etkileşim yöre kıyafetlerine zenginlik katmıştır
Yörenin iklimi, coğrafyası ve içinde bulunduğu idareli şartlar kıyafetler üstünde etkin olup jurnal yaşamda daha hoş görünüp, ahali üstünde dinç belirmek ve özel günlerde kendini öne hariç tutmak faktörleri kıyafetler üzerinde manâlı rol oynamıştır
Bölgede bağımsızlık kuran medeniyetlerin, kıyafetlerle ilgili koyduğu yasaklar ve önerdiği kıyafetler hiç kuşkusuz ciddi birer faktör olup kutsal kitaplar ve dini yayan halk giyilenler hakkında emin hükümler verdiğinden dinsel inançlar bireylerin giyimi üstünde ciddi anlamda etkiler bırakmıştır
KADIN KOSTÜMÜ

Başa Giyilenler
• Kofi
Kenarları çuhaya aynı kumaşla çevrelenmiş, tepesi ise ipekli veya güya
ipliklerle elde edilmiş bir başlıktır Parçaları ise ;
• Tar denilen tas biçimindeki tahta yada tenekeden yapılmış araç gereç
• Tarın üzerine geçirilen saçaklı yada saçaksız fes
• Kofiye takma saç eklenir ve yanlardan örgüler sarkıtılır

Açık başa önce beyaz renkte tülbent daha sonra yörede şaar denilen sarık ve bununda üzerine çoğunlukla canlı renklerden seçilen puşular sarılır Kofinin üstüne sarılan şaar düğümüne göre takan kişinin hangi bölgeye ait olduğunu belirtir

• Fes
Keçeden yapılan, her tarafta bele değin uzanan,iki türlüsü olan bir başlık çeşididir

• Fini Fes ; Saç bağı olmayan ve içinde kasnak yer alan, çoğunlukla yaşlıların seçim ettiği fes çeşididir
• Kofi Fes ; Saç örükleri yer alan ve çoğunlukla çift yada kırk örüklü çeşitleri olan fes çeşididir Başlıca genç kızlar kullanır ve saç örgüleri ise mavi boncuk, gümüş penez, mecidiye, muska yada saç bağları ile süslenmiştir
• Tülbent
Başa boylu boyunca saçlar görülmeyecek şekilde örtünen, ince sık tülden yapılan, genelde beyaz renk ve kare şeklinde olan ince bir baş örtüsüdür Yörede “Çit adı da verilir Bu örtünün etrafı elde örülmüş oyalar ve pullarla taraflı olanları da mevcuttur Bunlara ise yörede yazma adı verilir
• Şaar
Kare biçiminde, siyah zemin üzerine, öbür renklerden çizgiler bulunan bir baş
örtüsüdür Önce üçgen sonradan ince bir şekilde katlanıp kofinin etrafına sarılıp düğümlenir Yörede “Çar ve Heftrenk (7 renk) isimleri de verilir

• Puşu
Özel kumaştan dokunan, renk ve dokunuşlarına tarafından adlandırılan, az kalsın her rengi yer alan bir baş bağıdır Başın gerisine alından geçirilip sarılmak suretiyle kofinin üstüne sarılıp düğümlenir Çoğunlukla canlı renklerden seçilir ve isteğe kadar sayısı çoğaltılabilir

Bedene Giyilenler

• Fistan
Kolları ve boyu uzun, etek kısmı büzgülü, çoğunlukla kadifeden yapılmış bir üstteki giysidir Bu kıyafete bir takım yerlerde fistan bazı yerlerde ise entari denilmektedir Ağırlıklı olarak çiçek desenli modeller seçilen bir giysidir

• Üçetek
Çoğunlukla kadife kumaşlardan yapılmış, önden ve yana yırtmaçları yer alan, üzeri kendinden desenli bir üst giysidir Ağırlıklı olarak canlı renkler ve çiçek desenli modellerden seçilir Yörede mevsim ve meslek şartlarına göre kullanılan bir giysidir

• Kotik
Kadife yada sözde kumaşlardan yapılan, üzeri öbür motiflerle süslenmiş, kolu dirseğe değin ve önü açık bir üstteki giysisidir Ad olarak kotik adını alması yörede kısa olana kot adı verildiğindendir Düğmesi yada ön tarafı birbirine bağlayacak bir ek parçası bulunmaz Üzerindeki işlemeler çoğunlukla sarı simlerden yapılır

• Şalvar
Yörede “Tuman denilen çiçekli yada kendinden desenli kumaşlardan olan, ağı dar ve düz olağan paçalı bir daha aşağı giysidir Beli ve etap paçaları lastikli olup, belden tam but bileğine değin uzanmaktadır Genelde göze güzel gelen desenli modellerden seçilir

• Kuşak
Birçok yerde “Ağabani denilen başlıca sarı yada açık renklerden oluşan üzeri işlemeli bele sarılan bel sarığıdır Katlanarak ince bir sekile getirilip sıkıca bele sarılır

• Önlük
Bele bağlanan ve fistanın kirlenmesini önleyen öbür kumaşlardan üretilmiş önlüktür Başlıca kiri saklasın diye koyu renklerden seçilir Yörede bir öteki adı “Peştamaldır

Ayağa Giyilenler

• Çorap
Koyun yününden, diz altına dek uzanan, elde işlenen ve öbür motiflerle süslenen bir ayak giysisidir Yörede bir diğer adı “Yün Çoraptır

• Yemeni
Deriden yapılan, ağırlıklı olarak beyaz, krem ya da siyah renklerden seçilen, önü kapalı, bağcıksız, arka tarafında tutup çekilsin diye kulakçığı yer alan bir üçgenin taban olmayan kenari giyeceğidir Yörede “Poçikli Yemeni adı verilmektedir

ERKEK KOSTÜMÜ

Başa Giyilenler

• Tiftik Külah
Deve tüyünden yapılan, çoğunlukla koyu renklerden seçilen ve üstüne yöresel ipekli puşular bağlanan bir başlıktır Kulakların ucunu içine alacak şekilde başa geçirilir ve üzerine puşu bağlanarak düğümlenir Düğüm ekip başında sağa öteki oyuncularda sola sarkıtılır Yörede koyun yününden yapılanı da mevcut olup, buna ise “Kum Külah adı verilir

• Cemadani
Yörede çoğu öbür ad verilen, kare şeklinde, kenarları püsküllü ve ağırlık olarak siyahbeyaz yada kırmızıbeyaz renkteki baş bağıdır Önce ikiye üçgen şekilde katlanır daha sonra alından itibaren tüm başı saracak şekilde başa sarılıp bağlanır

• Sekiz köşe Şapka
Yörede bir fazla erkeğin tercih ettiği, öbür renk ve modelleri yer alan, bir başlık çeşididir

Bedene Giyilenler

• Gömlek
Düz yada buruşuk kumaşlardan yapılan, cepsiz, egemen yaka, önü ve kolları düğmelidir Yörede ağırlıklı olarak düz zemin üstüne dolgun ya da kendinden kaplı olanları tercih edilir

• Yelek
Gabardin kumaştan yapılan,önde cepleri olan, egemen yaka, kolsuz bir üstteki giysidir Şalvarla aynı kumaşı içerir, arka kısmında ipleri mevcut olup bu ipler birbirlerine düğümlenir Yörede “Kırk Düğme adı da verilmektedir

• Şalvar
Gabardin kumaştan yapılır yana cepleri yer alan, ağı bol, paçaları sıcacık, önden uçkuru bulunan bir alt giysidir Uçkur bağı yün iplerin öbür renklerde boyanıp dokunmasıyla yapılır Bu bağ şalvara takılır, önden düğümleri şalvarın içinde kalacak şekilde bağlanır Daha önceleri cep ve paça kısımlarına akrep, yılan motifleri işlenilmiştir, şimdileri ise motifli şalvarların sayısı azalmıştır

• KUŞAK
Kare şeklinde, kenarları püsküllü, rengarenk olan ve bele dolanan bir bel sarığıdır Püskülleri içeri alınıp, ikiye üçgen şeklinden kıvrımlı bir biçimde inceltilerek bele sıkıca sarılır Eski zamanlarda “Acem Kuşağı ve Ipek Kuşaklar kullanılmıştır

Ayağa Giyilenler

• Çorap
Koyun yününden, diz altına kadar uzanan, elde işlenen ve değişik motiflerle süslenen bir bacak giysisidir Yörede bir diğer adı Yün Çoraptır

• Yemeni
Deriden yapılan, ağırlıklı olarak beyaz, krem veya siyah renklerden seçilen, önü kapalı, bağcıksız, arkadaki tarafında tutup çekilsin diye kulakçığı yer alan bir üçgenin taban olmayan kenari giyeceğidir Yörede “Poçikli Yemeni adı verilmektedir *