Diyaliz Hastalarında Psikoloji ve Rehabilitasyon

Diyaliz Hastalarında Psikoloji ve Rehabilitasyon

Aile ve yakınlarının uygun davranış biçimleri ne olmalıdır?

Öncelikle: Bu konuda tek bir cevap, tek bir anahtar çözüm ve tek bir yaklaşım olmadığını kabul edelim Diyaliz ünitelerimizdeki gözlemlerim ve psikolojik destek amaçlı görüşmelerimden edindiğim izlenimlerim doğrultusunda aşağıdaki noktalara uyarı çekmek isterim

1 Hastalarımızın diyalize başlama yaşları
2 Diyalize girinceye değin geçirdikleri süreç
3 Hastalarımızın aile yapısı (diyalize girme süreci öncesi ve sonrası ailenin tutumu, tepkileri)
4 Hastalarımızın genel karakter yapısı özellikleri

Tüm bu noktalar, hastalarımızın tepkilerinde ve çevrelerine yansıttıklarında, kanımızca fazla kayda değer olmaktadır

1 Diyalize Başlama Yaşı:

Makineli yaşam biçiminı benimserken yaş faktörü: hayat ile ilgili beklentiler; amaçlar ve karakter yapılanmasında öne çıkarılan savunma mekanizmalarıaçısından yük kazanmaktadır Örneğin: Lise çağında hemodiyalize başladığını düşündüğümüz bir kişi ile emeklilik döneminde ele aldığımız diğer bir bireyin hayat ile ilgili beklentilerinde, amaçlarında ve hastalık süreci değerlendirmelerinde yaklaşımlarının aynı olmadığını gözlemlemekteyiz

Lise çağında okuluma devam etmeli miyim, hastalık süreci yaşamımı nasıl etkiler, dostluk ilişkilerimde rahatsızlığımı nasıl ortaya koyabilirim, yaşamımda yalnızca hastalığıma mı odaklanacağım tarzında sorgulamalar söz konusu olurken emeklilik çağında zaten yaşamım iş hayatı bittiği için dingin geçiyordu hemen hastalıkla birlikte yeni bir uğraş süreci başladı artık hemodiyaliz benim için bir meslek oldutarzında tepkiler alınabilmektedir Natürel bütün bu saydıklarımız fazla çeşitli tepkilerden yalnızca bazılarıdır ve sadece yaşfaktörü ile açıklanmaları kanımızca sakıncalı olur Aşağı ele almaya çalışacağımız öteki faktörlerde hastalarımızın tepkilerinde belirleyici olmaktadırlar

2 Diyalize Girinceye Değin Geçirilen Süreç:

Bu süreçtenkastedilen makineli hayatile tanışmaya dek geçen rahatsızlıksürecidir Bazı hastalarımızın zaten o kadar uzun bir süredir hemodiyalize girebileceğim endişesi ile yaşıyorum oysa hekimim bundan böyle bu bir ihtiyaç oldu dediği gün hiç şaşırmadımdediklerini anekdot ediyorum Bu sürece psikolojik gözlem açısından baktığımda hem korkulu bir bekleyiş lakin ayrıca de kişinin kendisini alıştırma süreciolarak değerlendiriyorum Ama bir takım hastalarımızda 1 hafta önce hiçbir şeyim yoktu aniden hastaneye kaldırılmışım ve kendimi makineye girer buldumaçıklamalarının geri planında cihaz ve diyaliz gerçeği ile aniden tanışmagözlemliyorum Bu gerekli ve ani tanışmanıngetirebileceği yoğun kaygı duygularına özellikle bütün hasta yakınlarının dikkatlerini sürüklemek istiyorum

3 Hastalarımızın Aile Yapısı: (Diyalize girme süresi öncesi ve sonrası ailenin tutumu, tepkileri)

Hastalarımızın; ailesi ve yakın çevresinin onları içten ele alış biçimlerinin ve ruhsal desteklerinin son derecede kayda değer olduğunu belirtmeden geçemiyorum Dürüst ele alış biçiminden anladığım ise hastalarımızın ruhsal ihtiyaçlarını hissederek onlara gerekiyorsa! yardım etmektir

Mesela: Diyaliz çıkışında o gün bitap olduğu için odasında yalnız kalıp dinlenmek isteyen bir hastamızın yanında olup konuşmaya ve onu neşelendirmeye çalışan bir yakını doğrusu hastamızın o anki ruhsal ihtiyacına karşılık verememektedir Dürüst ruhsal destek: gerektiği süre ve hastamızın kendi ruhsal ihtiyaçlarını doyurma yönünden yapılanıdır Gerektiği vakit ve yeteri kadar iyi yardımcı bir aile yapısı defalarca ve gerekmediği dek çok! tezgâhtar olmaya çalışan bir aileye tercih edilir Çünkü hedef: Hastalarımızı daima birer kişi olarak ele almak ve onları acizleştiren veya da bebekleştiren davranışlardan kaçınmaktır Dolayısıyla burada önemle vurgulamak istediğim; ailenin ruhsal yardımının zaman ve tedarik açısından son derecede kayda değer olduğudur Bu takviye diyalize yeni başlayan hastalarımızda ve ara sıra geçirilebilen kötümserlik süreçlerinde çok büyük değer kazanmaktadır Dürüst ve doz açısından! gerektiği gibi ayarlanmış ruhsal yardımın hastamızı psikolojik olarak dinç kılmak açısından sayılamayacak değin fazla yararları olduğunu düşünüyorum Burada önemle vurgulamak istediğim bir öteki husus da:

Hastalık öncesinde de iyi işlediğini düşündüğümüz aile yapılanması (yardımlaşma, zorluklara birlikte göğüs germe, mutlulukları paylaşma gibi ortak tepkiler) hastalarımızın ruhsal açıdan güçlenmesinde çabuklaştırıcı rol oynamaktadır Rahatsızlık süreci ve hemodiyalizli yaşamaşamasında da aile fertlerinin tutumu hastalarımızın tepkilerine olumlu ya da olumsuz şekilde yansıyabilmektedir

4 Hastalarımızın Genel Karakter Yapısı Özellikleri:

Hastalıklara ruhsal tepkilerimizde şahsiyet yapısı özellikleri keskin olarak rol oynamaktadır Engebeli yaşam süreçlerine nasıl tepki verdiğimiz, onları yaşamımıza nasıl uyarladığımız, krizdönemi sayılabilecek hastalığaalışma dönemini de net olarak belirlemektedir kısaca söylemek gerekirse böbrek rahatsızlığı süreci ve hemodiyaliz tedavisindekişilerde yepyeni şahsiyet yapısı özelliklerinin ortaya çıktığını anlatmak kanımızca doğru olmaz Karakter yapısı işleyişinde zaten var olan ya da bastırılan özellikler daha keskin olarak ortaya çıkabilir Örneğin; zaten çevresinde sinirliolarak belli bir kişinin bu özelliğinin artık iyice belirginleşmesi gibi

Burada da genellemelerden kaçınmak ve hastalık sürecinin çeşitli dönemlerinde (makinaya alışma, hastalığı kabullenme veya öbür kararlar aşamasında böbrek nakli sorgulaması gibi) fazla dağıtılmış tepkilerin verilebileceğini; aile fertlerinin bunlara yaklaşımının ihtiyatlı ve uyumla yapılması gerektiğinin altını çizmek isterim

Gözlemlerimi sizlerle paylaşırken amacım manâlı noktalara dikkatinizi bir defa daha çekmekti Tüm yukarıda sayılanlar fazla özet bir cümlede toparlamak icabında:

Hastalarımıza aile fertlerinin yapacakları en manâlı ruhsal yardım, onlara ihtiyatlı, anlayışlıgereken miktar ve zamanda hasta kişilik yapısı, yaşı ve yaşadıkları göz ardı edilmeden yapılanıdırdemek isterim

Konu 2: Hemodiyaliz ve Psikolojik Tepkiler

Diyalizde farklı tedavi seçenekleri, (hemodiyaliz, periton diyalizi gibi) bireyin hayatını sürdürürken, psikolojik ve sosyal açıdan gereksinimlerini de en üst düzeyde doyurabilmesini niyet edinmektedirler Hekimin uygun bulduğu ve kişiyi yönlendirdiği hemodiyaliz tedavisinde hangi psikolojik sorunlar ortaya çıkabilir Kısaca ele alalım:

Tedaviye Birincil Başlama Sürecinde Makineyive tedavi şeklini kabullenmede yoğun güçlükler ve bu zorlukların getirdiği: aşırı can sıkıntısı, çabuk sinirlenme, isyan, hüsran, tedaviye direnç, yoğun öfke; bazen de şahsiyet yapısı özelliklerinin bir sonucu olarak: aşırı suskunluk, kendini bırakmışlık, her şeye boyun eğen bir hitabe, aileye aleyhinde ve kendi iç dünyasında yoğun suçluluk duygulanımıbenim yüzümden zorluk çekiyorlar, ben bir zamanlar yaşantımda şu yanlışları yapmasaydım bu bana ve aileme suç oluşturan olarak verilmezdi düşünceleri yoğun üzüntü hali ve yaşama dair kayda değer sorgulamalar karşılaşılan tepkilerden ve duygulanım süreçlerinden bazılarıdır

Bu tepkilere ve izlenebilecek çoğu öbür şehvetli duruma

hastanın iç dünyasındakendisinden,
ailesinden, çevresinden,
çare ekibinden,

değişik cevaplar kazanç Bu aşamada yapılabilecek en içten girişim: Tepkisi ne olursa olsun, hastamıza: ailesi ve çare ekibi olarak: yanına olduğumuzu hissettirmek, onu DINLEMEK GÜVEN DUYMASINI KARŞILAMAK, AÇIKLAMA YAPMAMAYA ÇALIŞMAK, (Ben olsaydım şöyle düşünür, yapardım tarzından olabildiğince kaçınmak) ve YARDIMLAŞMAK (aile, hasta, çare ekibi) olmalıdır

Tedavi Sürerken

Bazı bireylerin karakter yapısı özellikleri tedaviye uyumu kolaylıkla gerçekleştirebilirken; bazen, diğerlerinde: isyan duygulanımı, tedaviye uyumu inkar, yoğun kötümserlik duygulanımı, bezginlik hissi ne değin sürecek?, her tarafta hastalık sürecini sorgulama, değişik talimat ve mucizevi çözümler arama: beni anlamadılar, ben filanca memlekette olsaydım başka olurdu …, maddesel ve sosyal yeteneksizlik hisleri, diyaliz ekibine düşmanca konuşma (veveya aileye çevreye), diyete uymamak; kesintisiz arzu etmek ama istekler gerçekleşse bile hoşnut olmamaktavrı gelişebilir

Bu aşamada da aile ve çare ekibi işbirliği gerekmekte: Hastayı anlar, onu tepkilerinde kabullenir, doğruyu bulmasına ve iletişimi sürdürmesine asistan tutum sergileyebilmekmaksat edinilmelidir

Özet Olarak belirtmek icabında: Hemodiyaliz ile tedavide, bireysel tepkileri ne olursa olsun, hasta bireyinde; ''kendisi'' için yapması gerekenler vardır

HASTA KIŞI :

Tedavinin her aşamasında çare yöntemleri, dağıtılmış perhiz kısıtlamalarının sebepleri, diyaliz seansının nasıl geçtiği hakkında bilgilenme talebini tedavi ekibine iletmeli

Beklentilerini, duygulanım ve düşüncelerini açık, saygıyı ve çare ekibinin de sınırlarını gözeten tutumda irtibat ortamında paylaşmalı

Hemodiyaliz tedavisini yaşamınaolabildiğince realist bir biçimde (ne tamamıyla değil sayarak ne de tamamıyla tedaviye odaklanarak) yerleştirmeli

Kendisine sosyal kişisel amaçlar edinirken, kendi yaşamının denetimini kendisi yapabilmeli, etrafına aşırı bağımlılıktan kaçınmalı

Yaşam sürerken hemodiyalizikendisi ve ailesi açısından; tüm psikolojik ve sosyal sorunların tek ve ana kaynağı olarak görmekten kaçınmalı

Aşamadığını düşündüğü sorunları çare ekibi psikoloğu ile: güven ortamında, gerekirse uzun süreli görüşmelerdeele almaktan kaçınmamalıdır

Sözlerimi bitirirken: güvenortamında Bilgilenme ricasıve Bilgilendirmeninbaşlıca alındığı, Ailehastatakım işbirliği ve iletişiminin kesintisiz kılındığı hemodiyaliz tedavi ortamının, hastaya olumlu ruhsal etkilerini bir kere daha vurgulamak isterim *