Danişmendliler Beyliği nedir?

DANİŞMENDLİLER BEYLİĞİ (10921178)

Anadolu'da fetihlere memur edilen Gazi Ahmed Bey, Türkmenlere hocalık, öğretmenlik yaptığı için Danişmendlâkabı ile anılıyordu Danişmend Gazi Ahmed Bey, Kızılırmak ve Yeşilırmak dolaylarını ele geçirmişti Dikte Danişmend'in Bizanslar ile bir savaşta ölen Battal Gazî (öl 740)'nin neslinden geldiği söylendiği gibi, onun Anadolu fâtihi Sultan Süleymân b Kutalmış'ın dayısı olduğu da söylenti edilmektedir 1086'da Süleymanşah ölünce gücünü arttırdı I Kılıçarslan'ın Haçlılarla yaptığı Savaşlara katılarak galibiyet gösterdi Antakya Prensi Bohemond'u esir aldı ve Malatya'yı ele geçirdi Bu prensin bağımsızlık bırakılmasını isteyen Kılıçarslan'la arası açıldı ve aralarında savaş çıktı Bu savaşta Gazi Ahmed Bey yenildi ve 1106'da öldü


Bu Türkmen hanedanının zor merkezi gerçekte, Kuzey Anadolu'da Tokat, Amasya ve Sivas çevresinde idi Ama Danişmend'in esas adının Taylu olduğu ve hocalık yaptığı biliniyor Buna tarafından Emîr Danişmend 1080 yılında Sivas'a gelmiş ve hiçbir mukavemetle karşılaşmadan burada yerleşmişti

daha sonra Yeşilırmak havzasında fetihlerde bulundu, Niksar'ı muhasara ve zabtetti (1097'den önce) Emîr Danişmend Anadolu'daki emîrler aralarında mücadelelerden yararlanarak devletinin hudutlarını genişletmiş, Haçlı Seferleri'nin başlaması ile batıdan gelen bu yeni düşmana aleyhinde çetin mücadelelere katılmıştır Türkiye Selçuklu sultanı I Kılıç Arslan, İznik önünde doğuya çekildikten daha sonra, Haçlılara aleyhinde Emîr Danişmend ve Kapadokya Emîri Hasan ile birleştiler Bu müttefik Türk ordusu 1 Temmuz 1097'de Darylaeum (Eskişehir) civarında Haçlılara karşısında savaşa tutuştu, lakin Türkler ağır kayıplar vererek çekilmek zorunda kaldılar

Haçlıların ulaşamadıkları yerlerde Danişmendliler faaliyetlerini sürdürdüler ve 1098 yılında Bayburt'u aldılar 1101yılında muhtelif batılı prenslerin idaresindeki üç büyük Haçlı ordusu peşpeşe Anadolu'ya girdi Emîr Danişmend, Haçlılara aleyhinde I Kılıç Arslan ile birleşerek onları perişan etti Danişmend Gazî bu zaferlerden daha sonra derhal Malatya'nın üstüne yürüye yürüye orayı zabtetti (1103) Danişmend Gazî 1106 yılında öldü


Yerine oğullarından Emîr Gazî geçti I Kılıç Arslan ise Danişmend'in ölümünden yararlanarak Malatya'yı ele geçirmişti (1105) Ama Türkiye Selçuklularının bu üstün durumu I Kılıç Arslan'ın ölümüne kadar sürdü (1107) Emîr Gazî Selçuklu şehzâdelerinin taht kavgalarına karışmış ve bu şehzâdelerden damadı olan Mes'ûd'u destekleyerek, onun Konya'da sultan olmasını sağlamıştır (1116) sonradan 1127'de Kayseri ve Ankara'yı zabtetti Böylece Emîr Gazî, Sultan Mes'ûd'un arazisi açık havada, Fırat'dan Sakarya kaynaklarına dek uzanan Orta ve Kuzey Anadolu'ya hâkim oluyor ve Danişmendliler Anadolu'daki devletlerin en kudretlisi haline gelyordu

Emîr Gazî sonradan Çukurova'ya girerek Ermeni Leon'u itaate zoraki ediyordu (1131) Bizanslılar, Haçlılar ve Ermenilere karşısında zaferleriyle Türkİslâm dünyasında haklı bir şan ve derin saygı kazandı Bu sebeple Bağdad Halîfesi elMüsterşid ve Büyük Selçuklu sultanı Sencer onun melikunvanını tasdîk etmişlerdi Yerine geçen oğlu Melik Muhammed de Haçlılar ve Ermeniler ile savaştı Melik Muhammed'in ölümü ile (1142), Danişmend Devleti'nin temelleri taht mücadeleleriyle sarsılırken, Anadolu'da fayda yavaş yavaş Selçuklulara geçiyordu Muhammed'in oğulları ile kardeşleri arasında taht mücadeleleri başladı Kardeşi Yağıbasan Sivas'da kendisine hükümdar ilân ederken, öbür kardeşi Ayn edDevle, Elbistan ve Malatya'da aynı yolu peşine düşüp takip etmişti oğlu Zû'nNûn ise Kayseri'yi aldı Böylece bir müddet için Danişmendlilerde birbirine muhalif üç şube meydana çıktı


Danişmendlilerin üçe bölünmesi Türkiye Selçuklu sultanları için bulunmaz bir fırsattı Bu durumdan yararlananların başında II Kılıç Arslan geliyordu O, muhtelif zamanlarda Sivas şubesinin işine karıştı Nihayet 1169'da Kayseri ve Zamantı'yı zabtetti Zû'nNûn, Suriye'de Atabeg Nûr edDîn Mahmûd'un yardımı ile her yerde Anadolu'ya döndü ve Sivas şehri ile Danişmendli ülkesinde hüküm sürmeğe başladı Ama Nûr edDîn Mahmûd'un ölümü II Kılıç Arslan iyi bir fırsattı Zû'nNûn'u ortadan kaldırmak için önünde bundan böyle hiçbir engel kalmamıştı Anında harekete geçerek Danişmendlilere ait Sivas, Tokat, Niksar ve Amasya gibi şehirleri zabtetti (1175) Zû'nNûn ise Bizans imparatoruna sığındı Malatya'da ise 1162'de ölen Zülkarneyn'in üç oğlu aralarında uyuşmazlık mevcuttu Bunlardan Nâsır edDîn Muhammed, bir zaman II Kılıç Arslan'ın vassalı olarak hüküm sürdü


sonradan, II Kılıç Arslan 1178'de Malatya'ya giderek, Danişmendlilerin burada hüküm süren koluna da son verdi ve bu nedenle Anadolu'nun birliğini sağlamış oldu Bundan sonradan Danişmendli ailesine mensup emîrlerin bir kısmı Selçukluların hizmetine girdiler Danişmendlilerin XII yüzyılda yaptıkları câmiler orijinal şekilleri ile zamanımıza kadar gelmemiştir Onlara ait oldukları saptama edilen birkaç câmi, medrese ve kümbet vardır Câmilerden; Niksar Yüce Câmii, Kayseri Ulu Câmii, Kayseri Kölük Câmii ve Sivas Yüce Câmii değişiklikler ve ilavelerle zamanımıza dek gelmiştir Danişmendlilerden Yağıbasan biri 11512'de Tokat'da, öteki 11578'de Niksar'da edinmek üzere iki medrese yaptırmıştır Danişmenlilerden zamanımıza altı kümbet (türbe) kalmıştır Bunlardan hanedanın kurucusu Emîr Danişmend'e nisbet edilen türbe Niksar'dadır ve ötedenberi bir ziyaretgâh kabul edilmektedir *