Danişmendliler Beyliği Hakkında Bilgi

Danişmendliler Beyliği (10921178)

Anadolu'da fetihlere memur edilen Gazi Ahmed Bey, Türkmenlere hocalık, öğretmenlik yaptığı için Danişmendlâkabı ile anılıyordu Danişmend Gazi Ahmed Bey, Kızılırmak ve Yeşilırmak dolaylarını ele geçirmişti Dikte Danişmend'in Bizanslar ile bir savaşta ölen Battal Gazî (öl 740)'nin neslinden geldiği söylendiği gibi, onun Anadolu fâtihi Sultan Süleymân b Kutalmış'ın dayısı olduğu da söylenti edilmektedir 1086'da Süleymanşah ölünce gücünü arttırdı I Kılıçarslan'ın Haçlılarla yaptığı Savaşlara katılarak galibiyet gösterdi Antakya Prensi Bohemond'u tutsak aldı ve Malatya'yı ele geçirdi Bu prensin özgürlük bırakılmasını isteyen Kılıçarslan'la arası açıldı ve aralarında savaş çıktı Bu savaşta Gazi Ahmed Bey yenildi ve 1106'da öldü

Bu Türkmen hanedanının zorlama merkezi fiilen, Kuzey Anadolu'da Tokat, Amasya ve Sivas çevresinde idi Fakat Danişmend'in esas adının Taylu olduğu ve hocalık yaptığı biliniyor Buna kadar Emîr Danişmend 1080 yılında Sivas'a gelmiş ve hiçbir mukavemetle karşılaşmadan burada yerleşmişti
sonradan Yeşilırmak havzasında fetihlerde bulundu, Niksar'ı muhasara ve zabtetti (1097'den önce) Emîr Danişmend Anadolu'daki emîrler arasında mücadelelerden yararlanarak devletinin hudutlarını genişletmiş, Haçlı Seferleri'nin başlaması ile batıdan gelen bu yeni düşmana karşısında çetin mücadelelere katılmıştır Türkiye Selçuklu sultanı I Kılıç Arslan, İznik önünde doğuya çekildikten sonradan, Haçlılara karşısında Emîr Danişmend ve Kapadokya Emîri Hasan ile birleştiler Bu müttefik Türk ordusu 1 Temmuz 1097'de Darylaeum (Eskişehir) civarında Haçlılara aleyhinde savaşa tutuştu, fakat Türkler ağır kayıplar vererek çekilmek zorunda kaldılar
Haçlıların ulaşamadıkları yerlerde Danişmendliler faaliyetlerini sürdürdüler ve 1098 yılında Bayburt'u aldılar 1101yılında muhtelif batılı prenslerin idaresindeki üç büyük Haçlı ordusu peşpeşe Anadolu'ya girdi Emîr Danişmend, Haçlılara aleyhinde I Kılıç Arslan ile birleşerek onları acınacak halde etti Danişmend Gazî bu zaferlerden sonradan anında Malatya'nın üzerine yürüye yürüye orayı zabtetti (1103) Danişmend Gazî 1106 yılında öldü
Yerine oğullarından Emîr Gazî geçti I Kılıç Arslan ise Danişmend'in ölümünden yararlanarak Malatya'yı ele geçirmişti (1105) Oysa Türkiye Selçuklularının bu üstün durumu I Kılıç Arslan'ın ölümüne dek sürdü (1107) Emîr Gazî Selçuklu şehzâdelerinin taht kavgalarına karışmış ve bu şehzâdelerden damadı olan Mes'ûd'u destekleyerek, onun Konya'da sultan olmasını sağlamıştır (1116) sonradan 1127'de Kayseri ve Ankara'yı zabtetti Bu Nedenle Emîr Gazî, Sultan Mes'ûd'un arazisi haricen, Fırat'dan Sakarya kaynaklarına dek uzanan Orta ve Kuzey Anadolu'ya hâkim oluyor ve Danişmendliler Anadolu'daki devletlerin en kudretlisi haline gelyordu

Emîr Gazî sonradan Çukurova'ya girerek Ermeni Leon'u itaate mecbur ediyordu (1131) Bizanslılar, Haçlılar ve Ermenilere karşısında zaferleriyle Türkİslâm dünyasında haklı bir şan ve derin saygı kazandı Bu sebeple Bağdad Halîfesi elMüsterşid ve Büyük Selçuklu sultanı Sencer onun melikunvanını tasdîk etmişlerdi Yerine geçen oğlu Melik Muhammed de Haçlılar ve Ermeniler ile savaştı Melik Muhammed'in ölümü ile (1142), Danişmend Devleti'nin temelleri taht mücadeleleriyle sarsılırken, Anadolu'da fayda yavaş yavaş Selçuklulara geçiyordu Muhammed'in oğulları ile kardeşleri arasında taht mücadeleleri başladı Kardeşi Yağıbasan Sivas'da kendisine hükümdar ilân ederken, öteki kardeşi Ayn edDevle, Elbistan ve Malatya'da aynı yolu peşine düşüp takip etmişti oğlu Zû'nNûn ise Kayseri'yi aldı Bu Nedenle bir müddet için Danişmendlilerde birbirine karşı taraf üç şube meydana çıktı

Danişmendlilerin üçe bölünmesi Türkiye Selçuklu sultanları için bulunmaz bir fırsattı Bu durumdan yararlananların başında II Kılıç Arslan geliyordu O, muhtelif zamanlarda Sivas şubesinin işine karıştı Nihayet 1169'da Kayseri ve Zamantı'yı zabtetti Zû'nNûn, Suriye'de Atabeg Nûr edDîn Mahmûd'un yardımı ile bitmiş Anadolu'ya döndü ve Sivas şehri ile Danişmendli ülkesinde hüküm sürmeğe başladı Fakat Nûr edDîn Mahmûd'un ölümü II Kılıç Arslan iyi bir fırsattı Zû'nNûn'u ortadan uyandırmak için önünde bundan böyle hiçbir engel kalmamıştı Hemencecik harekete geçerek Danişmendlilere ait Sivas, Tokat, Niksar ve Amasya gibi şehirleri zabtetti (1175) Zû'nNûn ise Bizans imparatoruna sığındı Malatya'da ise 1162'de ölen Zülkarneyn'in üç oğlu aralarında anlaşmazlık mevcuttu Bunlardan Nâsır edDîn Muhammed, bir zaman II Kılıç Arslan'ın vassalı olarak hüküm sürdü daha sonra II Kılıç Arslan 1178'de Malatya'ya giderek, Danişmendlilerin burada hüküm süren koluna da son verdi ve bu nedenle Anadolu'nun birliğini sağlamış oldu Bundan sonra Danişmendli ailesine mensup emîrlerin bir kısmı Selçukluların hizmetine girdiler

Danişmendlilerin XII yüzyılda yaptıkları câmiler orijinal şekilleri ile zamanımıza dek gelmemiştir Onlara ait oldukları saptama edilen birkaç câmi, medrese ve kümbet vardır Câmilerden; Niksar Yüce Câmii, Kayseri Yüce Câmii, Kayseri Kölük Câmii ve Sivas Ulu Câmii şartların değişmesi ve ilavelerle zamanımıza dek gelmiştir Danişmendlilerden Yağıbasan biri 11512'de Tokat'da, öbür 11578'de Niksar'da olmak üzere iki medrese yaptırmıştır Danişmenlilerden zamanımıza altı kümbet (türbe) kalmıştır Bunlardan hanedanın kurucusu Emîr Danişmend'e nisbet edilen türbe Niksar'dadır ve ötedenberi bir ziyaretgâh kabul edilmektedir *