Çocuklarda erken ergenlik

Erken ergenlik, ergenlik sürecinin vaktinden önce başlaması olarak tanımlanıyor. Kız evlatlarında 8 yaşından, erkek çocuklarda ise 9 yaşından evvel ergenlik belirtilerinin başlaması tıbben erken olarak kabul ediliyor. Kızlarda belirtiler göğüs tomurcuklanması, erkeklerde ise testislerin büyümesi olarak ortaya çıkıyor. Bilhassa günümüzde hormonlu azıkların artması ile ergenlik yaşının düşmesi, bazen alışılagelmiş ergenlik ile erken ergenliğin karıştırılması üzere durumlar kelam konusu.



Son yıllarda yerkürede da çok tartışılan bu mevzuyu kişisel olarak araştırdık ve meydanında iki kıymetli kompetan, Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Evlat Endokrinoloji Bilim Kolu Yöneticisi Evlat Endokrinoloji Mütehassısı Prof Dr Abdullah Rahmet ile Memorial Ataşehir Hastanesi Evlat Sıhhati ve Marazları Kısmı Uz. Dr. Gökçe Günbey Elemen’in değerlendirmelerini istedik.

Erken ergenlik konusunda yapılan araştırmaların sonuçları bir oldukça ilgi cazibeli. Artık tüm yerkürede ergenlik yaşı 16’dan 11-12’lere düşmüş durumda. Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan son araştırmalarda kız evlatlarında erken ergenlik nispeti yüzde 14 olarak bildiriliyor. Marmara Üniversitesi Evlat Endokrinoloji Bilim Kolu, İstanbul’da 4868 kız evladında yapılan araştırmada son 40 yılda kızlarda göğüs gelişimi başlangıç yaşının 10 yaşından 9.8 yaşına, ortalama adet görme yaşının ise 12.8'den 12.7'ye düştüğü saptamış. Bu düşüşün en değerli nedeni ise obezite yani şişmanlığın artması.

Erken ergenlik belirtileri
Kız evlatlarında göğüs gelişimi, göğüste tomurcuklanma olması, genital yer yahut koltukaltında tüylenmeler, erkek çocuklarda testislerin (yumurtalıkların) büyümesi, genital yahut koltukaltı kesiminde kıllanma, her iki cinste büyümenin hızlanması, ciltte yağlanma, sivilce üzere belirtilerin ortaya çıkması ergenlik sürecinin başladığını gösteriyor. 3 yaşındaki bir kız evladında da farklı sebeplerle göğüs gelişmesi görülebilir lakin bunun sonucunda gayrı belirtiler ortaya çıkmıyorsa ve kemik yaşı da sıradan ise erken ergenlik olarak yorumlanmamalıdır. Prof. Dr. Abdullah Rahmet, 8 yaşından evvel göğüs yahut tüylenme başlayan evlatların erken ergenliğe girip girmediklerinin anlaşılması için bir evlat endokrinoloji eksperi tarafından görülmesini öneriyor. "Olguların bir kısmında ergenlik süratli ilerlerken başka bir kısmında yavaş ilerleyebiliyor ve yavaş ilerleyici olgularda müdahale gerekmeyebiliyor" diyor.

Erken ergenliğin tespiti
Prof. Dr. Abdullah Rahmet "Yaşından evvel ergenlik bulguları başlayan çocuklarda, bir evlat doktoru yahut evlat endokrinoloji doktoru tarafından muayene edilerek gerekliyse kan tetkikleri ile hormonlara bakılarak, karından ultrason ile kız evlatlarında yumurtalık ve rahim büyüklüğüne bakılarak ve el röntgeni çekilip kemik yaşına bakılarak erken ergenlik olup olmadığı tespit edilebilir" diyor. Uz. Dr. Gökçe Günbey Elemen ise kızlarda ergenliğin rahim üzerine tesirlerini ve yumurtalıklardaki değişiklikleri görmek için ultrason ve dimağda hormon salgılayan bir tümör olup olmadığını görmek içinse manyetik rezonans görüntüleme ya da bilgisayarlı dimağ tomografisinin çekilebileceğini belirtiyor.

Erken ergenliğin tedavisi
Tedaviye başlamadan evvel altta yatan bir neden olup olmadığının araştırılması gerekiyor. Tüm vakaların %15′inde erken ergenliğe yol açan bir neden laf konusu oluyor. Uz. Dr. Gökçe Günbey Elemen, dimağ tümörü yahut yumurtalık tümörü üzere hormon salgılayan bir tümör varsa buna yönelik cerrahi tedavi yapılması gerektiğini söylüyor. Erken ergenlikle ilgili altta yatan bir neden bulunmadığında cinsiyet hormonlarını baskılayıcı ilaç tedavisi uygulanıyor. "Tedavide maksat ergenlik bulgularını durdurmak, eşlik eden süratli büyümeyi denetim altına alarak evladın erişkin yaşta ulaşabileceği uzunluk potansiyelini artırmak." diyor.

Erken ergenlikte hormon tedavisi yapmak sahih mu?
Erken ergenlikte hormon tedavisi ailelerin merak ettiği mevzulardan biri. Hormon tedavisiyle ilgili Prof. Dr. Abdullah Rahmet görüşlerini şöyle belirtiyor: "Bu enjeksiyonun kendisi hormon değil, hormon analoğu. Bu, hipofizden ergenlik hormonu salınımını azaltır. Teşhis gerçek ise tedavisi konusunda bir çekince olmamalı. Bu tedavi kızlarda ortalama 10-11, erkeklerde 11-12 yaşına kadar devam eder. Olguların birçoklarında bu 2-3 yıllık bir mühlete tekabül eder. Tedavi sırasında tertipli olarak hekim denetimlerine devam etmek gerekir. Alternatif bir tedavi kelam konusu değil."
Uz. Dr. Gökçe Günbey Elemen ise hormon tedavisiyle ilgili şöyle diyor: "Erken ergenlik saptanan hastalara takip sırasında evlat endokrinoloji mütehassısı tarafından gerekli görülürse ilaç tedavisi başlanmaktadır. Her vaka tedavi gerektirmemektedir. Öncelikle hormon seviyeleri, kemik yaşı tayini, ergenlik bulgularında ilerleme suratı, yumurtalık ve rahim boyutları ve gerekli vakalarda dimağ MR incelemesi birlikte kıymetlendirilerek tedavi kararı verilmektedir. Burada emel ergenliğe sebep olan hormonları ilaç ile baskılamaktır. Kızlarda 11, erkeklerde 12 yaşına kadar tedaviye devam edilmektedir. Ekseriyetle 28 günde bir aşı halinde yapılan bir ilaç kullanılmaktadır. Tedavi sonucunda sıradan ergenlik süreci yine başlamaktadır."

Erken ergenliğe sebep olan faktörler
Erken ergenlik yaşayan kızların %95-99’unda, erkeklerin ise %60-80’inde altta yatan rastgele bir tıbbi neden görülmüyor. Ancak bunların dışında ana karnında güzel büyümeden doğan çocuklarda, düşük tevellüt tartılı çocuklarda, ikiz eşlerinde, tüp bebek üzere üremeye yardımcı tedaviler sonucu yerküreye gelen bebeklerde de ergenlik daha erken başlayabiliyor. Prof. Dr. Rahmet, "Gıdaların ve gayri çevresel zararlı unsurların erken ergenliğe tesirleri konusunda kesin tekliflerde bulunabilecek kanıtlara sahip değiliz. Bu hususta çok ziyade spekülasyon yapılmakta olup bunlar hala araştırılan hususlar arasında. Şimdilik ailelere olabildiğince organik ve mevsiminde azıkları tüketmelerini ve evlatlarını plastik oyuncaklardan uzak tutmalarını söylemek yanlış olmaz." diyor.

Yapılan araştırmalarda biberon, saklama kapları, plastik tabaklar, oyuncak üzere polikarbonat bileşiği içeren plastik mamullerin erken ergenliğe yol açtığının ortaya koyulduğunu söyleyen Uz. Dr. Elemen, kimyasal unsurların bu hususta daha etken olduğu görüşünde. "Zararlı kimyasallardan biri de diklorobenzen. Ekseriyetle oda spreylerinde, güveler için kullanılan ilaçlarda ve klozetlere konulan koku önleyicilerde bulunan bu kimyasal husus, buharlaşarak kolaylıkla havaya karışmakta ve tekrar erken ergenliğe yol açabiliyor. Ayrıyeten televizyon programlarının evladın yaşına münâsib olup olmadığı, internet tasarrufu da çok kıymetli bir etken." diyor.

Erken ergenliğin evlat psikolojisine tesirleri
Erken ergenlik çoğunlukla bireylerde gerilime neden oluyor. Erkeklerde bu durum boyun uzaması sebebiyle daha kolay yaşanabilirken, kızlarda anksiyeteye yol açabiliyor. Gerekirse ailelerin bir eksperden ruhsal destek almaları tavsiye ediliyor. Umumide erken ergenliğe girenler "çocukken uzun ancak erişkinlikte kısa" bireyler olarak tanımlanabiliyor. Erken ergenlik tedavisi olan bir sorun olmasına karşın dikkatli olmak gerekiyor. Davranış bozuklukları, gerilim, içe kapanıklık üzere ruhsal meselelere yol açabiliyor.

Erken ergenlik durumunda ailelerin nelere dikkat etmesi gerekiyor?
Prof. Dr. Rahmet şöyle açıklıyor: "Öncelikle bunun sahiden bir erken ergenlik olup olmadığının saptanması, erken ergenlik ise nedeninin anlaşılması ve tedavi gerektiriyor ise tedavisinin verilmesi için bir bilirkişiye başvurmalılar. Bu mevzuda şiddetli panik yapmaya gerek yok. Ergenlik olguların birçoklarında olağan bir süreç, sırf küçük bir nispetinde tedavi gerektiren (yani patolojik) bir erken ergenlik kelam konusu oluyor. Bunun da tedavisi mümkün.
Bunun dışında mahsusen kız evlatlarının şişmanlıktan korunması, tertipli spor yapılması, sağlıklı beslenme, şiddetli hayvansal proteinden kaçınma, kaynağı belgisiz şarküteri eserlerinden kaçınma önerilebilir."

Uz. Dr. Elemen ise ailelere şunları öneriyor: "Çocuklara yapılacak en büyük düzgünlüklerden biri zararlı kimyasalları, hormonlu azıkları, ek hususlarını konutta kullanmamak. Meyve ve sebzeler mevsiminde yenmeli, mümkün olduğunca organik ve güzel tarımla üretilen besinler tüketilmeli. Beyaz un noktasına tam buğday unu, beyaz şeker konumuna esmer şekeri tercih edilmeli, evlatlara konut yemeği yeme alışkanlığı kazandırılmalı. Fast food dediğimiz hazır ve süratli yemek alışkanlığı çocuklarda obeziteye yer hazırlıyor. Bu üslup bir beslenmeden olabildiğince kaçınılmalı. Tabip denetimi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalı. Genç sporcular tarafından kas kitlesini ve performansı arttırmak için bilinçsizce kullanılan anabolik steroidler (sentetik hormon ilaçları) erken ergenliğe sebep olabiliyor. Ama bunun da ötesinde karaciğer hasarı, kalp ve dimağ damar tıkanıklığı ile ölümlere yol açabiliyor. Ailelerin bu mevzuda bilinçli olmaları ve evlatlarını bu cins ilaçların zararları konusunda uyarmaları hayati kıymet taşıyor." diyen Uz. Dr. Elemen son olarak şunları ekleyerek aileleri uyarıyor: "Daha sağlıklı bir hayat sürmek ve sağlıklı nesiller yetiştirmek isteniyorsa, kullanılan saç spreyinden şampuana, evladın yemeğinin saklandığı kaptan sütünün konulduğu biberona, meskende kullanılan paklık unsurlarına kadar tedbir alınması gerekiyor. Zararları bilinen kimyasallar konusunda hassas davranarak, bu unsurların tasarrufunu minimum seviyede tutmaya uğraş göstermek hem kişisel hem toplumsal vazifemiz olmalı."