Çin'de Kurulan Osmanlı Medresesi

Dünyanın dört bir yanına hayata geçirdiği projelerle tanınan II Abdülhamid ’in Çin ’deki mührü 1908 ’de kurdurduğu ve hâlâ ayakta duran Hamidiye Üniversitesi Çin'e dışarı giden ilk heyette bulunan isimler de hayli ilgi çekici portreler


Mesut Çevikalp ve Osman Erol'un haberi

28 Nisan 1901 ’de İstanbul ’dan gürültüsüz sedasız yola çıkan, İzmir ve İskenderiye ’ye uğrayıp Kızıldeniz ’i aşarak Uzak Doğu ’ya yönelen Nemçe (Avusturya) vapuru Batı ’nın bölgedeki ajan ve diplomatlarını hareketlendirmişti Vapur henüz Çin ’e ulaşmadan Pekin ’deki Batılı sefaretler başkentlerine kriptolu mesajlar gönderir: “İstanbul ’daki ‘açıkgöz Sultan ’ Çinli Müslümanları kendine sürüklemek üzere yeni hamlelere girişti 9 şahsiyet temsil heyeti Çin ’e geliyor Osmanlı temsilcilik heyeti uzun ve meşakkatli bir yolculuğun arkasından Çin ’e ulaştığında, bölgede âdeta bayram havası eser Şanghay Limanı ’na gelen vapuru bakmak isteyen Çinli Müslümanlar izdihama yol açar Sadece Batılı gazeteler yok, bütün dünya basını bu kritik ziyarete geniş yer verir o tarihlerde

Çin yönetimi, ülkelerine gelen Osmanlı heyetini memnuniyetle karşılasa da, o dönemde bu ülkeyi sömüren Batılı ülkeler tedirgindi Kişisel Olarak Sultan II Abdülhamid göre görevlendirilen Mirliva (Tuğgeneral) Enver Paşa ’nın (İttihatçı Enver Paşa yok) hangi amaçla Çin ’e geldiğini merak ediyorlardı Hâliyle paşa, ikinci eşi, iki kâtip, iki âlim, iki asker ve uşaklardan oluşan heyet takriben 4 ay süren ziyaret her tarafında Batılı casus ve elçilerin çemberindeydi Akan Fransızcası, etkileyici hitabetiyle Enver Paşa, Çinli Müslümanlar ve yabancı elçilere II Abdülhamid ’in barış mesajlarını getirmek için geldiklerini söylüyordu Fakat Batılılar bu açıklamayı öyle inandırıcı bulmamıştı

Haddi zatında ziyaretin görünen sebebi Çin ’de son yıllarda patlak veren, özellikle sömürgeci Alman ve İngilizleri gaye bölge ayaklanmaları yatıştırmaktı Zira, 1901 ’deki Boxer isyanında, Pekin ’deki Alman Büyükelçisi Kettler cadde ortasında öldürülüp cesedi sürüklenince dönemin Alman İmparatoru Kaiser II Wilhelm, hususi ilişkisi bulunduğu II Abdülhamid ’den yardım istemiş, aralarında Müslümanların da bulunduğu isyancıları bastırmak üzere Çin ’e birlik göndermesini talep etmişti Çin ’i cezalandırmak isteyen bir takım Batılı devletler karma birlik de gönderir bu dönemde Ama 30 milyonluk Osmanlı, o dönemde tahmini 5060 milyon Çinli Müslüman ’ın (toplam nüfus 500 milyon) tepkisini çekmemek için bu ülkeye askerî birlik göndermekten geri duruyordu bununla beraber Batı ’yla kurduğu dengeleri koruma arzusundaydı; özelikle Almanlarla olanı

Diplomasideki mahareti aşina II Abdülhamid, ayrıca OsmanlıAlman ilişkilerini zedelemeyecek ayrıca de Çinli Müslümanları İstanbul ’a meylettirecek bir formül buldu Şeyhülislam Cemaleddin Efendi ’nin de oluruyla ‘Öğüt Heyeti ’ adı altında dokuz kişiden oluşan bir vekil grubunun Çin ’e gönderilmesini istedi Sultan, bu kritik göreve, Yıldız ’ın aydınlık subaylarından Enver Paşa ’yı seçti Yanına Kurmay Binbaşı Nâzım Bey verildi Heyette ayrıca din adamı sıfatıyla Mustafa Şükrü Efendi yer aldı (rahmetli başbakanlardan Bülent Ecevit ’in dedesi)

BATILI AJANLAR HEYETİ TAKIP ETTİ

Devlet hazinesinden karşılanan 500 Türk lirasıyla yola çıkan ve bir ay süren yorucu seyahatin gerisinde mayıs (1901) başında Şanghay Limanı ’na ulaşan Türk heyeti, yalnızca bu kentteki Müslümanlarla görüşmekle kalmamış, Çinli Müslümanların yoğunlukta olduğu bölgelere geziler düzenlemişti Heyet, bu nesil buluşmaları fırsat bilip ‘Müslümanların Halifesi ’ sıfatıyla II Abdülhamid adına yazılan ve Çinceye tercüme edilen beyannameler dağıtır Cuma namazlarına iştirak edip Sultan adına hutbeler okutur Batılı elçiler, heyetin ‘ayaklanmaları yatıştırma ’ gibi bir misyonu olmadığını, Çinli Müslümanları Halife Abdülhamid himayesinde toplamaya çalıştığını görür görmez Enver Paşa ve grubuyla teması keser Hatta Batılılar bu duruma öyle içerler ki Enver Paşa ’yı tedarik eden Alman elçisi bile bir daha uğramaz heyete

II Abdülhamid ’in Batı ’yı bir defa daha oyuna getirdiğini düşünen Pekin ’deki Fransız Büyükelçisi, 4 Haziran 1901 ’de Paris ’e şu mesajı geçer: “Sayın Bakan, Zâtı âlileri, mektubuna ek olarak, Sultan kadar Çin Müslümanlarıyla ilişki kurmak üzere görevlendirilmiş olan Türk heyeti konusundaki genelgeyi bulacaklardır Şimdiki koşullar muvacehesinde, Alman hükûmeti kadar tavsiye edildiği söylenen bu konudaki Bâbı Âli niyetlerini öğrenmekte fayda mülâhaza ediyorum Guangxi, Guangdong ve özellikle Müslümanların yoğun olduğu Yunnan ’da çoğalan bir Panİslamist hareket güvenli olmayan olabilir ve ben neye mülk olursa olsun, İstanbul ’daki elçimizden Enver Paşa heyetinin gayesi hakkında veri elde etmeye çalışacağım Bizim HindoÇin ’deki sömürgelerimize komşu olan bölgelerde fazla sayıda Müslüman olması hasebiyle, bu heyet, fazla yakından izlememiz gereken Panİslamist temayüllerin bir işareti olabilir Şanghay ’da konaklayan heyetin gerçek gayesini öğrenmek için elimden geleni yapıyorum

Yaklaşık 4 ay süren bu kritik sefer esnasında Enver Paşa ve heyeti fiziki sıkıntılar yaşar Batı karşıtı Ruslar bu fırsatı kaçırmaz, heyetin yardımına koşar Enver Paşa ’nın ikinci eşinin Avusturyalı olması onlara menfaat sağlar Çin ’deki Avusturya sefareti de Türk heyetine destek verir Enver Paşa, dönüş hazırlığına başladığı günlerde, Rus Çarı ’ndan bir telgraf alır Çar, Enver Paşa ’yı Rusya ’ya ziyafet etmektedir İstanbul ’dan alınan onayın peşinde Çin ’den Rusya ’ya geçilir Alaka orada da sürer

*