‘Çılgın projeler’ Çin’in hedefinde

3. Köprü’nün Çinlilere satışını Kanal İstanbul’dan başka düşünmemek gerek. Bu atak, bundan sonra köprü, demiryolu, havalimanı, liman üzere başka projelerde de Çin’in tüm gücüyle Türkiye piyasasına gireceğini gösteriyor

Çinli şirketlerin İtalyan Astaldi şirketine ilişkin 3. Köprü ve Kuzey Marmara Otoyolu paylarının yüzde 51’ini alacağı tez edildi. 6 Çin şirketi satın alma için ortak bir konsorsiyum kurarken, Çin’in tartışmalı Kanal İstanbul için de devreye girdiği ileri sürüldü.

Jenerasyon ve Yol Projesi’yle dünyaya meydan okuyan Çin’in son yıllarda başta Afrika kıtası olmak üzere Latin Amerika’dan Güney Asya ülkelerine kadar birçok yerde “borç tuzağı diplomasisi” yoluyla uyguladığı strateji dikkat alımlı. Global liderlik için ABD ile çok taraflı bir rekabete girişen Çin çok borçlandırma ve borç diplomasisi aracılığıyla iktisat kartını bir araç olarak kullanıyor.

Borç batağına saplanan ülkelerin kaynaklarını ve stratejik ehemmiyeti haiz pahalarını satın alan Çin, Pakistan’dan Cibuti’ye, Madagaskar’dan Maldivler’e, Kenya’dan Zambiya’ya Yunanistan’dan Karadağ’a kadar pekçok yerde liman, havaalanı ve kıymetli projelere el koydu. Jenerasyon ve Yol Projesi güzergahındaki Türkiye de Çin’in özel ilgi alanlarından.



Çin uzmanı akademisyen Dr.Barış Adıbelli Çin’in artan Türkiye ilgisini kıymetlendirdi. Adıbelli, 3. Köprü ve Kuzey Marmara Otoyolu teşebbüsünün ticari bir işbirliği olduğunu fakat Kanal İstanbul’dan da bağımsız düşünülmemesi gerektiği görüşünde. Adıbelli’nin görüşleri şöyle:

BORÇ DİPLOMASİSİ HER YERDE YÜRÜRLÜKTE

Bilhassa Batı’da lisana getirilen ‘Borç Diplomasisi’ denilen bir durum var. Çin verdiği kredilerin geri ödenmemesi halinde yapılan projelere el koyuyor ve buna da borç diplomasisi deniyor. Buna örnek Sri Lanka’daki o meşhur liman verilebilir. Çin verdiği borcu geri alamayınca burada yapılan limanın işletmesine 99 yıllığına el koydu. Ama bu ekseriyetle Afrika ve az gelişmiş 3. Dünya ülkelerindeki projelerde ortaya çıkan bir durum. Lakin bu bir borç tuzağı değil. Borç ödenmeyince bir halde oraları işleterek açık gideriliyor. Yani bir nevi borcu siliyor. 

TREN YOLLARINI, ALTYAPIYI ÇİN GELİŞTİRİYOR

3. köprü sorununda de bu türlü bir durum olabilir mi? Türkiye’nin ödeme zorluğu ya da zahmeti çekeceğini zannetmiyorum. Tersine burada ortaklarda bir sorun vardı. Hasebiyle Çin’in buraya katılması bu açıdan çok değerli bir sıkıntı değil.



Zira Türkiye bu ülkelerle kıyaslanamayacak kadar iktisadı güçlü, borcunu çevirebilecek bir ülke. Ayrıyeten Çinlilerle birinci kere iş yapmıyoruz. Zira doğudan batıya tren yollarını, altyapısını Jenerasyon ve Yol Projesi kapsamında yeniden Çin geliştiriyor. Savunma endüstrinde beraberiz. Finansal münasebetlerimiz var krediler alıyoruz. Yani o denli bir şey olsa buralardan da borç tuzağı diplomasisi uygulanabilirdi. Bu türlü bir düşünceyi, Türkiye’nin ödeme zahmetine düşeceğini, Çin’in buraya el koyacağını söylemek mümkün değil. Bu ticari bir bağ.

KANAL İSTANBUL’U ÇOK İSTİYORLAR

3. köprü probleminin şöyle bir ehemmiyeti var: Daha geçtiğimiz aylarda Çin Devlet Lideri Yunanistan Başbakanı’yla bir ortaya geldi. Yunanistan Jenerasyon ve Yol Projesi kapsamında Çin’in lojistik bir merkezi oldu. Bu bizim aleyhimize bir şey. Zira orta koridoru, bu sınırı biz savunuyorduk. Biz Jenerasyon ve Yol’a birinci katılanlardanız. Türkiye değerli bir sacayağı oluşturuyor. Bu çizgi ile Avrupa, Avrasya, Ortadoğu ve Afrika bölgesine bir terminal lojistik merkezi olması düşünürken Yunanistan bunu elimizden kaptı üzere gözüküyor. Bunu dengelemek ismine köprüyle başlayıp Kanal İstanbul Projesi’yle dengeleme niyeti olabilir. Çin Kanal İstanbul Projesi’nin müteahhitliğini çok istiyor ve büyük ihtimalle bu işi alacak. Böylelikle istikrar oluşturabilir diye düşünüyorum.

İÇ İÇE GEÇEN ÇELİŞKİ YUMAĞI BAĞLANTILAR



Lakin şöyle bir tezat var burada. NATO’nun Londra Zirvesi’nde 21. yüzyılda yeni tehdit Çin olarak belirlendi. Artık Çin’le her alanda uğraş edilecek üzere görünüyor. NATO’nun tek Asyalı üyesi de Türkiye. Hasebiyle NATO’yu Asya’ya taşıyacak en değerli üye de Türkiye. Hasebiyle bu tepede ortaya çıkan bir gerçek de şuydu: Türkiye’nin değerine vurgu yapıldı ve NATO’ya büyük güç kattığı belirtildi.

Hatta Trump’ın senatörlere gönderdiği mektupta da Türkiye’nin NATO’yla yapılan ilgisine vurgu yapıldı. Bir taraftan NATO tehdit olarak Çin’i görürken öteki taraftan en değerli üyelerinden olan Türkiye’nin Çin’le stratejik projelere imza atıyor olması çelişkileri ortaya çıkarıyor.

BOĞAZLARIN ORTAĞI POZİSYONUNDA

Kanal İstanbul’da Çin’in rol alacak olması, Türkiye’nin stratejik ve jeopolitik olarak kıymetinin yanı sıra NATO için de çok kıymetli olacak. Zira NATO’nun Karadeniz’e geçmesini sağlayabilecek. Tahminen Montrö Anlaşması’nı ByPass edebilecek yeni jeopolitik bir kıymet ortaya çıkacak. Bir taraftan NATO’ya yarayacak öbür taraftan NATO’nun tehdit olarak isimlendirdiği Çin’i bu işten faydalandırarak bir nevi bu projenin bir modülü yapacağız. Karadeniz stratejisinde Çin’in oynayacağı bir rol var.



Çin şu anda Gürcistan’da kıymetli bir Liman yapıyor. Şayet bunu yapabilirse Jenerasyon ve Yol ile getireceği malları Kafkaslar çıkarak direkt Romanya’ya götürecek. Artık Amerika Birleşik Devletleri’nin alternatif bir Karadeniz planında da Romanya kıymetli bir rol oynuyor.

Gürcistan’ın NATO’ya girme ihtimali var. Çok karmaşık bir denklem var. Ne olursa olsun bu denklemin en ortasında Türkiye var. Yani Batı’dan da Doğu’dan da bakarsanız denklemin ortasında Türkiye var. Ne Çin için ne ABD için ne de NATO için Türkiye vazgeçilebilir bir ülke değil. Türkiye politik ya da ekonomik bir tercih değildir. Tersine Türkiye bir jeopolitik zorunluluktur.

NATO ZİRVESİ’NDE GÜNDEME GELMİŞ OLABİLİR

Kanal İstanbul’un NATO doruğundan sonra gündeme gelmiş olması kuşku uyandırıcı. Zira Rusya’nın Karadeniz filosunu yine canlandırdı zira en yakın sıcak limanı burası. Ayrıyeten Doğu Akdeniz’de Suriye misyonunda daima Karadeniz’den gelen ve Boğazlardan geçen savaş gemilerini kullandı. ABD bunun farkında. Rusya’nın elini kolunu Ortadoğu’da kesebilme ismine Karadeniz’i denetim edebilmesi gerektiğini düşünüyor. Lakin mevcut Montrö’de bu bahisler tartışmalı. Kanal İstanbul Amerikan ve NATO uçak ve savaş gemilerine inanılmaz bir avantaj sağlayacak. Türkiye hangi tarafa yakın duracağıyla ilgili iki kutup ortasında çatışma çıkabilir. Çin’de Türkiye’yi yanına çekmek isteyecek Batı’da Türkiye’yi yanına çekmek isteyecek. Türkiye burada artık jeopolitik bir mecburilik. Temel olan çatışmalardan ve çelişkilerden ziyan görebilecek bir Türkiye olmaması.



Londra tepesinin kamuoyuna tam yansıdığını düşünmüyorum. Kanal İstanbul, Karadeniz stratejisi açısından gündeme geldi mi? Hepimiz Akdeniz’e yoğunlaştık. Daima oraya bakıyoruz fakat Karadeniz bir Rus gölü haline geldi. Buna duyulan bir rahatsızlık var. Çin de burada Jenerasyon ve Yol üzerinden bir siyaset belirlemek istiyor. Bu bağlamda biz bekleyip göreceğiz. Son devirde bir Uygur problemi de alevlendirildi. O mevzuda da Batı ve Amerika’nın Türkiye üzerinde bir baskısı olduğunu biliyoruz. Yani Türkiye’nin bu işte bir taraf olması gerektiğini biliyorlar, bayrağı Türkiye taşısın istiyorlar.

Zira Türkiye’nin bu problemlerle ilgili geçmiş bir irtibatı var. Türkiye’de ise bu mevzuda ayak diriyor. Türk-Çin münasebetlerini nasıl etkileyeceğini vakitle göreceğiz. En azından bu tip projelerle bağlar farklı bir boyuta girebilir. Bu yalnızca Türkiye bağlamında değil bizim Asya-Avrasya siyasetleri bağlamında da kıymetli bir tesir edecek. Unutmayalım, Dış İşleri Bakanlığı geçen aylarda Yine Asya, Avrasya açılımı diye bir şey başlattı (ancak tabi daha içi şimdi doldurma bunun).

Rusya Montrö yani statükonun korunmasından yana olacak. Ukrayna ile Putin bir ortaya geldi, münasebet öbür bir boyuta geçiyor. Türk Akımı’nı engelleme ismine kabul edilen yaptırım bütçesinde birtakım adımlar var. Rusya’nın Türkiye’de farklı formda hareket etmesini oradan engelleyecekler. Montrö en çok Rusya’nın işine yarıyor.

KÖPRÜ KANAL’DAN AYRI DÜŞÜNÜLEMEZ



3. Köprü’nün Çinlilere satışının da bu denklemde yeri olur. Köprüyü Kanal İstanbul’dan başka düşünmemek gerekiyor. Bu işin birinci adımıdır. Bundan sonra köprü, demiryolu, havalimanı, liman üzere öteki projelerde de Çin’in tam gücüyle Türkiye piyasasına gireceğini gösterir. Tahminen bu nedenle köprünün yüzde 51’lik payını alıyor olabilme ihtimali de var. Kanal İstanbul ihalesinde Çin’in elini güçlendirir.

Dünya müteahhitlik kesiminde Çin bir numara ve bu projeyi gerçekleştirecek parası da teknolojisi ve mühendisi de var. Çin karlı bir liman da kesinlikle nesil ve yolla entegre bir liman isteyecek. Tahminen Çin’in Karadeniz siyaseti bile değişecek bu proje olursa. Burada daha değerlisi Rusya ne yapacak. NATO’nun Londra tepesi akabinde Rusya çok yumuşak bir lisan kullanmaya başladı Amerika’ya karşı. Asya’da ise öbür bir rüzgâr esiyor. Kuzey Kore ve Amerika tekrar bir gerginlik yaşıyor. Daha dün (önceki gün) Güney Kore, Japonya ve Çin bir ortaya geldi.

Rıfat Kırcı/Cumhuriyet