Cemel Vak'asi

36656 tarihinde dördüncü halife emirü'lMüminin Hz Ali ile Hz
Âise taraftarlari arasinda Basra dolaylarinda meydana gelen çatisma

Üçüncü Rasid halife Hz Osman (ra)'in sehit edilmesinden sonra
üçbes gün anarsi hüküm sürdü Hz Osman'i sehit eden âsiler
ortama hâkimdiler Bunlar bir an önce, Hz Osman'in yerine birini
hilâfete getirmek istiyorlardi Fakat kime müracaat ettilerse hep red
cevabi aldilar Hz Ali de, kendisine geldikleri zaman onlari
huzurundan uzaklastirmisti: Âsiler hayrete düsmüsler, ne
yapacaklarini sasirmislardi Devlet baskani tayin olunmadan dönecek
olurlarsa ihtilafin çok daha fazla alevlenecegini biliyorlardi Bunun
üzerine Medine ahalisini toplayarak, onlara bir halife seçmelerini,
aksi takdirde Hz Ali, Talha, Zübeyr ve daha baska kimseleri de
öldüreceklerini söyleyerek, onlara bir gün mühlet verdiler Bunun
üzerine Medine halki Hz Ali'ye müracaat edip, ona bey'at etmek
istediklerini bildirdiler Hz Ali, Muhâcirler'le Ensâr'in bu
teklifini reddetmek istediyse de devamli israrlar karsisinda bunu kabul
etmek zorunda kaldi Neticede Hz Ali'ye bey'at edildi ve âsiler Hz
Talha ile Hz Zübeyr'i de getirterek onlarin da Hz Ali'ye bey'at
etmelerini sagladilar Bu sûretle, hicretin otuzbesinci yili yirmibir
Zilhicce Pazartesi günü Hz Ali'ye bey'at edildi


Hz Ali'ye bey'at edildikten sonra yapilacak ilk is; Hz Osman'in
katillerini bulmak ve bunlarin cezalarini vermekti Bu hususta
tahkikata baslanmisti Fakat katiller kesin olarak belirlenemedigi
için, ser'an cürüm sabit olamamisti Bu durum karsisinda bir sey
yapilamazdi Hz Talha ile Hz Zübeyr, Hz Ali'yi ziyaret ederek ondan
katillerin yakalanmasini istemislerdi Hz Ali, onlara durumu izah
etmis, fakat ikisi de ikna olmamislardi Ortam son derece karisikti Bu
arada Numan b Besir, Hz Osman'in sehadeti esnasinda giydigi gömlek
ile o sirada zevcesi Nâile'nin dogranan parmaklarini alip sam'a
götürdü Muaviye, bu kanli gömlegi ve kesik parmaklari teshir
ederek, herkesin galeyanini kat kat artirmak maksadiyla mescide asti
Diger taraftan Hz Osman'in katline sebep olanlar hâlâ Medine'de
bulunuyorlardi Bunlarin bir an evvel oradan uzaklastirilmasi
gerekiyordu


Hz Ali'nin karsi karsiya kaldigi zorluklar gerçekten çok büyüktü
Diger taraftan Medine'de toplanan âsilerin mühim bir kismi Sebeiyye
firkasina mensuptu Bu islâm düsmani grubun reisi olan Abdullah b
Sebe, islâm'i içinden yikmayi hedef alan bir Yahudi dönmesi idi
Bunun maksadi; islâmiyet'in saf, berrak, akil ve kalbi tatmin eden
akidelerini ifsat edip müslümanligi çigirindan çikarmak
müslümanlari türlü türlü gruplara ayirarak birbirleriyle
didismeye ve bogusmaya sevketmekti Hz Osman (ra) devrindeki
karisiklik, bu müfsidin ifsatlari için uygun bir zemin teskil
etmisti Hz Ali'nin âsileri dagitmak istemesi ibn Sebe
taraftarlarinin hosuna gitmedigi için bunlar Hz Ali'nin emrine
muhalefet etmisler; diger Araplar da onlara uymuslardi


Bu karisik durum karsisinda problemleri artiran ve buhranin vehâmetini
doruguna vardiran bir hareket daha basladi Hz Âise, hac farizasini
ifâ etmek üzere Medine'den Mekke'ye gitmis, hac ibadetini ifâ ederek
Medine'ye dönerken, Hz Osman'in sehit edildigi haberini almisti
Bunun üzerine Medine'ye gidecegi yerde Mekke'ye geri döndü Çünkü
Medine'de facianin dogurdugu karisikliklar, bocalamalar devam ediyordu
Mekkeliler, Hz Âise'ye durumu sorduklari zaman, Hz Âise, Hz
Osman'in mazlum olarak öldürüldügünü, Medine'de fesat ocaginin
bütün ufku karartacak sekilde tüttügünü, mazlum ve sehit Osman'in
kaninin heder olmamasi gerektigini, katillerin mutlaka cezaya
çarptirilmalari ve ser'i hüküm ve kisas emirlerinin uygulanmasinin
icap ettigini söylemisti


Hz Talha ile Hz Zübeyr de Mekke'ye gelmisler, Medine'deki durumu Hz
Âise'ye anlatmislardi Bu olaylar Hz Âise'nin fikir ve kanaatini
kuvvetlendirmis, o da mazlum ve sehid Hz Osman'in intikamini almak
için herkesi toplanmaya ve bir araya gelmeye çagirmisti


Hz Ali, muhaliflerinin Mekke'deki hazirliklarindan haberdar olunca,
onlardan evvel Irak'a varmak, Irak'a hâkim olmak, Beytû'lMal'in
muhalifler eline düsmesini engellemek istedi Ensâr, Hz Ali'nin
Medine'den ayrilmasini uygun görmüyordu Hz Ali, muhâlifler
kendisinden önce Irak'a girecek olurlarsa yeni yeni problemlerin
ortaya çikmasindan endise ettigini, Irak'in nüfuzca kesif ve
beytü'lmâl'inin zengin olmasindan ötürü bir müddet orada
bulunmanin daha iyi olacagini söylemisti


Bundan sonra Hz Ali yola çikmis, Zukar mevkiine geldigi zaman, Hz
Talha ile Hz Zübeyr'in Basra'ya yaklastiklarini, Benu Saad kabilesi
ile hemen hemen bütün Basra'nin onlara iltihak ettigini haber
almisti Hz Ali, Zukar'da kalarak oglu Hasan'i Ammâr b Yâsir ile
birlikte Kûfe'ye gönderdi Hz Hasan, Kûfe'ye varinca, vali Ebû
Musa elEs'arî onu iyi karsiladi Hz Hasan, mescidde minbere çikarak
Hz Ali'nin dâvâsini müdafaa etti ve Talha ile Zübeyr'in ona bey'at
ettiklerini söyledi Bu konusmasinin sonunda kendisinin Basra'dan
gidecegini, katilmak isteyenlerin onunla birlikte gelebilecegini ilân
etti Hz Hasan, kendisine iltihak eden dokuz bin kisilik bir kuvvetle
geri döndü Bu dönüs ve hareket esnasinda karsilikli mücadeleler,
siddetli tartismalar meydana gelmisti


Hz Ali, ordusunu bu sekilde takviye ettikten sonra Zukar mevkiinden
Basra'ya dogru hareket etti Hz Ali, maiyetinde olan elKa'ka' b
Amr'i çagirarak Basra'ya gönderdi Ona iki taraf arasinda mücadele
ve çatismanin meydana gelmesine engel olacak çareyi bulmasini tavsiye
etti elKa'ka' b Amr, Hz Âise, Talha ve Zübeyr ile görüsmüs,
onlari ümmetin birligini bozmama konusunda ikna etmisti Hz Âise ile
Hz Talha ve Hz Zübeyr, elKa'ka'in önerilerini kabul ettiler Hz
Ali de bu fikirdeyse, bu isin baris ile neticelenecegini söylediler
Hz Ali, elKa'ka'in bu basarilarindan son derece memnun oldu Diger
taraftan bu sirada Basralilar Kûfelilerle temas etmis, iki tarafta da
baris ve fitneyi yok etme düsüncesi hakim olmustu


Ertesi gün, Hz Ali hareket ederek Abdülkaysogullari kabilesine
ugradi Bu kabile de ona ittihak etti Oradan Zaviye'ye vardi
Zaviye'den de Basra'ya hareket etti Esasen herkes barisi gayet tabii
bir durum olarak görüyordu Onun için Hz Ali'nin Basra'ya gelisi,
barisin tahakkukuna yönelik bir hareket olarak telakki olunmus, herkes
son derece huzurlu bir sekilde uyumustu ibn Sebe ile yandaslari,
herkes uyuduktan sonra Hz Âise'nin tarafina hücum etti iki taraf ta
kendilerini karsi hücumuna ugramis gibi görmüslerdi Hz Ali, her
tarafa memurlar gönderdi Ne oldugunu anlamak istiyordu Diger
taraftan Kâab b Sûr Hz Âise'yi uyandirmis, Hz Âise, devesine
binerek çarpismalarin basladigi yere gelmisti Hz Ali kendi tarafini
savasmaktan alikoyuyor, Hz Âise kendi tarafini teskin etmeye
çalisiyordu Fakat bir kere ok yaydan firlamis bulunuyordu Vurusmanin
en hararetli aninda Hz Ali atini sürerek savas meydaninin ortasina
geldi Hz Zübeyr'i çagirip, ona Rasûli Ekrem (sas)'in: Bir gün
Ali ile Zübeyr arasinda bir ihtilafin meydana gelecegini ve bu
ihtilafta Zübeyr'in haksiz olacaginisöyledigini hatirlatmisti
Bunun üzerine Hz Zübeyr geri çekildi Hz Talha da Zübeyr'in bu
davranisi üzerine çatisma meydanindan çekilmek istemisti Onun savas
alanindan uzaklasmasi üzerine kendisine zehirli bir ok atilmis ve bu
ok Hz Talha'nin ölümüne neden olmustu


Nihayet ortalikta yalniz Hz Âise ile etrafinda bulunan bir grup kimse
kalmisti Çatismalar siddetle devam ediyordu Bütün bu kanlarin
dökülmesine neden olan münafiklarin hedefi; bizzat Hz Âise idi
Bunlar Hz Âise' ye kadar ilerleyerek onu tevkif etmek, ona hakarette
bulunmak istiyorlardi Sebeîlerin bu maksadini anlayan Dâbbeogullari
Hz Âise'yi son derece büyük fedakârliklarla korumuslardi Bekr b
Vâil, Ezd ve Dâbbeogullari kabîleleri Hz Âise ile beraberdiler
Bunlarin onu korumada gösterdikleri cesaret herkesi hayrete
düsürmüstü Hz Âise'nin devesini koruyanlardan biri yere
düstükçe bir baskasi onun yerini aliyor, o da ayni fedakârlik ve
ayni kahramanlik ile dövüsüyordu Hz Âise'nin önünde sehit
düsenlerin sayisi yetmise varmisti


Bu çatismalara bir son vermek için birisi deveye arkasindan
saldirarak onu yere yikmis, bu arada da, Hz Ebu Bekir'in oglu
Muhammed, Hz Ali tarafindan kosarak Hz Âise'nin korunmasina hizmet
etmisti Hz Ali de Hz Âise'nin yanina gelerek hatirini sormus,
birkaç günlük istirahatten sonra onu, kardesi Muhammed b Ebu Bekir
ile birlikte Medine'ye göndermisti Hz Âise ile beraber Basra'nin
ileri gelen ailelerine mensup kirk kadar kadin refakat etmisti Hz
Âise Basra'dan ayrilirken, kendisi ile Hz Ali arasindaki mücadelenin
yanlis anlasilmadan ileri geldigini söyledi Hz Ali de Rasûli
Ekrem'in muhterem haremine her türlü tazim ve hürmeti göstermenin
bir görev oldugunu belirtti Hz Âise, hicretin otuzaltinci yili
Recep ayinda Medine'ye dogru hareket etti


Nihayet Hz Ali 4 Aralik 656 tarihinde bu problemi de atlatti Bu
olaydan sonra hilâfet merkezini Kûfe'ye tasiyarak, sehadetine kadar
orada kaldi (Bu konuda genis bilgi için bk ibnü'lEsir, elKâmil
fi'tTarih, Beyrut 1965, III, 205263)