Canlıların Birbirleriyle Ve Cevreleriyle Olan Etkileşimleri

Canlıların Birbirleriyle Olan Etkileşimleri
Canlıların Cevreleriyle Olan Etkileşimleri
Canlıların Birbirleriyle Ve Cevreleriyle Olan Etkileşimleri hakkında bilgi

Canlıların Birbirleriyle Ve Cevreleriyle Olan Etkileşimleri

Doğada, canlı ve cansız varlıkların icinde bulunduğu, yaşamlarını surdurdukleri ve birbirleriyle etkileşimde (ilişkide) bulundukları belli bir alana yani sınırlandırılmış cevreye ekosistem denir

Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıkların Sınıflandırılması :
Ekosistemleri oluşturan canlı varlıklar, beslenme ve yaşama şekillerine gore gruplandırılırlar

a) Beslenme Şekline Gore Canlılar :
Canlılar beslenme şekline gore ureticiler, tuketiciler ve hem uretici hem de tuketiciler olmak uzere 3 grupta incelenirler

1 Ureticiler (Ototrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri uretebilen canlılardır Ureticiler, fotosentez yoluyla karbondioksit, su, madensel tuzlar ve guneş enerjisini kullanarak oksijen, besin ve kimyasal enerji uretirler Uretilen kimyasal enerjinin bir kısmını kendi yaşamsal faaliyetleri icin kullanırlar, kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ, vitamin şeklinde bitkinin kok, govde, yaprak, tohum, meyve gibi kısımlarda urettikleri besinlerde (besinlerin kimyasal bağlarında) depo ederler Bitkiler tarafından depo edilen besinler diğer canlıların besin ve enerji ihtiyacının karşılar
• Yeşil bitkiler, mavi – yeşil algler (su yosunları), oglenalar, bazı bakteriler ototrof canlılardır



2 Tuketiciler (Heterotrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri uretemeyip, dışarıdan hazır olarak aldıkları besinlerle beslenen canlılardır Tuketiciler, hem ureticilerle hem de diğer tuketicilerle beslenirler
Tuketiciler, aldıkları besin kaynağına gore otcullar, etciller ve hem otcul hem de etciller olarak uc grupta incelenirler

• Otcullar (Otoburlar Herbivorlar) 1 Dereceden Tuketiciler :
İhtiyacları olan besin maddelerini ve enerjiyi ureticilerden yani yeşil bitkilerden karşılayan canlılardır
• Koyun, keci, inek, et, eşek, geyik, fil, zurafa, zebra, (maymun), sincap, tavşan

• Etciller (Etoburlar Karnivorlar) 2 Dereceden Tuketiciler :
İhtiyacları olan besin maddelerini ve enerjiyi diğer hayvanları (otcul ve diğer etcilleri) yiyerek karşılayan canlılardır
• Aslan, kaplan, kopek, kurt, tilki, sansar, kartal, şahin, baykuş, atmaca, kertenkele, timsah, kopek balığı, yılan

• Hem Etcil Hem de Otcullar (Hepciller Omnivorlar) 2 Dereceden Tuketiciler :
İhtiyacları olan besin maddelerini ve enerjiyi hem ureticileri yani yeşil bitkileri hem de diğer tuketicileri yani hayvanları yiyerek karşılayan canlılardır
• İnsan, ayı, maymun, kuşların buyuk bir bolumu, kaplumbağa, bazı balıklar, fare, domuz

3 Hem Uretici Hem de Tuketiciler (Hem Ototrof Hem de Heterotrof Canlılar) :
İhtiyacları olan besinin bir kısmını fotosentez yoluyla kendileri ureten bir kısmını da bazı canlıları yiyerek karşılayan canlılardır Bu canlılar (protein sentezi icin gerekli olan) azot ihtiyacını yakaladığı bocekleri yiyerek karşılarlar Bataklıkta yaşayan bocekcil bitkiler (sinekkapan ve ibrik otu) bu gruba girerler

NOT : 1 • 1 Dereceden Tuketiciler Ureticileri Yiyen Canlılar
Otcullar
• 2 Dereceden Tuketiciler 1 Dereceden Tuketicileri Yiyen Canlılar
Etciller
• 3 Dereceden Tuketiciler 1 ve 2 Dereceden Tuketicileri Yiyen Canlılar
Etciller – Hem Etcil Hem de Otcullar

b) Yaşama Şekline Gore Canlılar :
Canlılar yaşam şekline gore curukcul yaşayanlar, parazit yaşayanlar ve ortak yaşayanlar olmak uzere uc grupta incelenirler


1 Curukcul Yaşayanlar (Ayrıştırıcılar Saprofitler) :
İnsan, hayvan, bitki atıkları ile olmuş insan, hayvan ve bitkileri vucutlarındaki bazı (organik) besinleri salgıladıkları enzimlerle parcalayan canlılardır Bu canlılar boylece ihtiyacı olan besin ve enerjiyi parcaladığı maddelerden karşılarken atık maddeleri de diğer canlıların kullanabileceği maddeler (inorganik maddeler mineraller madensel tuzlar) haline getirip toprağa verirler
Ayrıştırıcıların en onemli gorevi doğadaki madde dongulerinin gercekleşmesini sağlamaktır
• Bazı bakteriler, kuf mantarları (curukcul bakteriler)

2 Ortak (Birlikte Simbiyotik) Yaşayanlar :
Farklı turden canlıların yaşamlarını birada surdurmelerine ortak (birlikte simbiyoz) yaşama denir Ortak yaşayan canlılar birbirlerine zarar vermezler
Ortak yaşama canlıların birbirinden faydalanma şekline gore iki ceşittir

• Mutualistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan her ikisinin de yarar gorduğu yaşama şekline mutualizm, bu şekilde yaşayan canlılara da mutualistler denir

• Geviş getiren hayvanların (otculların) sindirim sisteminde bulunan ve selulozun sindirilmesini sağlayan bakteriler
• İnce bağırsakta yaşayan bakteriler kendileri icin uygun yaşama ortamı bulurken B ve K vitaminlerini sentezleyerek uzerinde yaşadığı canlıya fayda sağlarlar
• Baklagillerin (fasulye, nohut, mercimek, yonca, bakla) koklerinde yaşayan azot bakterileri bitkinin besiniyle beslenir, bitkiye ise havadan aldığı azotu verir
• Liken Birliği : Liken birliğini mantarlar (şapkalı) ile mantarların hiflerine tutunarak yaşayan su yosunu (alg) oluşturur Mantarların kokleri vardır ama besin uretemezler Su yosununun ise kokleri yoktur ama besin uretebilirler Mantarların aldığı suyu su yosunu kullanarak besin uretir ve urettiği bu besini hem kendisi hem de mantarlar kullanır Ayrıca mantarların solunum sonucu havaya verdiği CO2 gazını da su yosunu kullanır

• Kommensalistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar gorup, diğerinin etkilenmediği yaşama şekline kommensalizm, bu şekilde yaşayan canlılara da kommensalistler denir

• Kopek balığının karnına tutunan ya da etrafında gezen kucuk balıkların (echeneis) kopek balığının parcaladığı canlılardan veya kopek balığının atıklarından faydalanması

3 Parazit (Asalak) Yaşayanlar (Asalaklar) :
Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar, diğerinin zarar gorduğu yaşama şekline parazit yaşama, bu şekilde yaşayan canlılara da parazit yaşayanlar (asalaklar) denir
Parazit yaşayan canlılar, ihtiyacları olan besin maddelerini uzerinde yaşadığı canlıdan, canlının sindirilmiş besinlerinden hazır olarak alırlar Bu nedenle parazit yaşayan canlılar uzerinde canlıya zarar verirler
Canlı vucudunun icinde yaşayan ve sindirim enzimleri bulunmayan parazitlere ic parazitler (ic asalaklar) denir Tenya, bağırsak solucanı, mantarlar, amip, sıtma mikrobu ve hastalık yapan bakteriler ic asalaklardır Bu canlıların ureme sistemleri gelişmiştir
Canlı vucudunun dışında yaşayan ve sindirim enzimleri bulunan parazitlere dış parazitler (dış asalaklar) denir Bit, pire, kene, tahtakurusu, sivrisinek, uyuz boceği, cece sineği (uyku hastalığı yapar), tatarcık (şark cıbanı yapar) dış asalaklardır Dış asalaklar uzerinde yaşadığı canlının kanındaki sindirilmiş besinleri kullanırlar
Dış asalakların sindirim sistemi gelişmiş, ic asalaklarınki gelişmemiştir

Ekosistem Ceşitleri ve Ozellikleri :
Her ekosistemin kendine ozgu ozellikleri vardır, ekosistemde yaşayan canlı ceşitleri ve ekosistemlerin buyuklukleri farklı olabilir En buyuk ekosistem Dunya ’dır Dunya ’da irili ufaklı farklı ozellikte cok sayıda ekosistem ceşidi bulunur Dunya, ekosistem daha kucuk ekosistemlerin birleşmesiyle oluşur
Ekosistemler kara ve su ekosistemleri olarak iki gruba ayrılırlar
Kara ekosistemleri col, orman, cayır, mera, mağara, tundra, vadi, bataklık, kent ekosistemleri gibi daha kucuk ekosistemlere ayrılır
Su ekosistemleri de dere, nehir, gol, pınar, baraj, deniz, havuz, okyanus ekosistemleri gibi daha kucuk ekosistemlere ayrılır
Ekosistemlerdeki ışık, yağış, nem, ruzgar, sıcaklık ve iklim ozellikleri o ekosistemdeki bitki ortusu ile hayvan ceşitliliğini belirler Bu yuzden canlıların ekosistemlerdeki ceşitleri ve dağılışları farklıdır

a) Kara Ekosistemleri :
Kara ekosistemlerinin orman, col, cayır, mera, dağ ekosistemleri gibi daha kucuk ekosistem ceşitleri vardır Her bir ekosistem de ceşitli cevre şartlarına gore daha da kucuk ekosistemlere ayrılır Kara ekosistemlerine biyom denir

1 Orman Ekosistemi :
Yağmur ormanları, yağışın ve sıcaklığın cok yuksek ve değişmez olduğu bolgelerde bulunur Ormanlar, doğal kaynaklar yonunden zengindir ve dunya ikliminin dengede kalmasını sağlar
Canlılara beslenme, barınma, korunma ve uremesinde en ideal ortamı sağlayan ekosistem ormanlardır Bu nedenle en fazla tur ve canlıyı bulunduran ortamlar buralardır Dunyada yaşayan canlıların buyuk bir kısmı ekvator kuşağı cevresindeki ormanlarda bulunur
Orman ekosisteminde mikroskobik canlılar, kırkayak, toprak solucanı, salyangoz, karınca, yılan, mantar, ağac ve calılık gibi canlılar bulunur
Orman ekosistemlerinden en buyuğu Amazon Ormanları ekosistemidir

• Yaprak Doken Ağac Ormanları (*) :
Kışın soğuk, yazın sıcak ve yağışlı olduğu yerlerdir

• Tundralar (*) :
İğne yapraklı ağac ormanlarına yakın olan, kışların soğuk ve uzun, yazların kısa ve serin olduğu yerlerdir

• Yağmur Ormanları (*) :
Yıl boyunca yeşil kalan, ılık iklimli ve bol yağışlı yerlerdir Ormanların % 10 ’ unu oluşturur ve canlı sayısının % 70 ’ ini barındırır

• İğne Yapraklı Ağac Ormanları (*) :
Her mevsim yeşil kalan, kışların uzun ve soğuk olduğu yerlerdir

1 Cayır Ekosistemleri :
Az yağışlı, yazların sıcak ve kurak olduğu yerlerdir Kemirgen hayvanlar ile geviş getiren hayvanların sayısı fazladır

2 Dağ Ekosistemleri :
Dağ ekosisteminde ceşitli ağac ve bitkiler, ayı, kurt, yılan, kertenkele, yırtıcı kuşlar (şahin, atmaca, kartal gibi), keci ve kaplumbağa gibi canlılar bulunur
Dağın, yukseklik, su miktarı, sıcaklık, toprağın cinsi gibi koşullarına gore burada yaşayan canlılar farklılık gosterebilir

3 Col Ekosistemleri :
Her zaman kurak, bazen sıcak bazen de soğuk olan yerlerdir Col ekosisteminde canlı sayısı ve ceşidi azdır Col ekosisteminde yaşayan canlılar (bitki ve hayvanlar) az miktarda su kullanırlar ve burada yaşayabilmek icin ceşitli ozelliklere sahip olmaları gerekir Col ekosistemlerinden en buyuğu Sahra Colu ekosistemidir
• Colde yaşayan bitkiler su ve besin depo edebilmek icin kalın govdeli ve diken yapraklı bitkilerdir (Kaktus)
• Col fareleri, uzun sure su ve besin ihtiyacının karşılanabilmesi icin kuyruklarında yağ depo ederler
• Develer, uzun sure su ve besin ihtiyacının karşılanabilmesi icin horguclerinde yağ depo ederler

b) Su Ekosistemleri :
Denizlerin (tuzlu suların) ve tatlı suların oluşturduğu ekosistemlerdir Goller, sulak alanlar (bataklık, golet, sazlık), yeraltı suları ve akarsular tatlı su ekosistemini, denizler ise tuzlu su ekosistemini oluşturur

1 Tatlı Su Ekosistemleri :

• Nehir Ekosistemleri :
Suyun akış hızı, su derinliği, bulunduğu yer burada yaşayan canlı ceşitliliğini belirler

• Gol Ekosistemleri :
Gol ekosistemlerinde mikroskobik canlılar, kurbağalar, sazlıklar, sinekler, balıklar, ceşitli kuşlar, balıkcıl kuşlar, ceşitli bocekler, ordek, yılan, cekirge gibi canlılar ile nilufer, eğrelti otu, atkuyruğu ve nergis turu bitkiler bulunur
Gol ekosisteminin buyukluğu, bulunduğu yer, derinliği, sıcaklık, tuz miktarı, ışık miktarı ve suyun ozelliği burada yaşayan canlı ceşitliliğini değiştirebilir

• Sulak Alan Ekosistemleri :
Kara ve su ekosistemlerinin birleştiği yerlerdir

Tuzlu Su (Deniz) Ekosistemleri :
Yeryuzunun en buyuk ekosistemlerinden biri deniz ekosistemleridir Deniz ekosistemlerinde mikroskobik canlılardan cok buyuk memeli hayvanlara kadar cok sayıda canlı ceşidi bulunur Denizdeki tuz oranı, suyun derinliği, sıcaklık ve ışık miktarı buralarda yaşayan hayvan ceşitliliğini belirler ve denizlerde farklı ekosistemlerin oluşmasını sağlar
Denizlerde fotosentez yapan uretici canlılar ile bu canlıları yiyerek beslenen kucuk canlılar (planktonlar ve hayvansal planktonlar), onlarla beslenen kucuk balıklarla birlikte besinlerini diğer canlılardan karşılayan daha buyuk balıklar (yunus, balina) bulunur (Buyuk balıklar genelde daha derin yerlerde yaşarlar) Hemen hemen butun deniz canlıları guneş ışığının ulaştığı ilk 100 metrelik derinlikte yaşarlar
Deniz ekosistemlerinden en buyuğu Hazar Denizi ekosistemidir


Ekosistemlerin Ozelliklerini Değiştiren Faktorler :
Ekosistemler, canlı ve cansız varlıklardan oluşurlar Butun ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, ruzgar (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar bulunur fakat ekosistemlerdeki cansız varlıkların ozellikleri birbirinden farklıdır Farklı ekosistemlerin farklı ozelliklere sahip olmasının nedeni, ekosistemleri oluşturan cansız varlıkların ozelliklerinin birbirinden farklı olmasıdır Ekosistemlerdeki cansız varlıkların ozelliklerinin farklı olması nedeniyle ekosistemdeki canlı ceşitliliği değişir
• En fazla canlı ceşitliliği yağmur ormanlarında bulunur
• İklim şarları zorlaştıkca canlı ceşidi ve sayısı azalır

a) Su :
Yeryuzunun 34 ’unu oluşturan 2 atomlu molekullerdir Akıcı, kararlı, cozucu ve taşıyıcı ozelliklere sahip olan su canlı yaşamını doğrudan etkiler Hucrelerin ortalama %65 ’ini su oluşturur Su, canlı yaşamında sindirim, solunum, boşaltım, dolaşım, fotosentez, beslenme gibi pek cok yaşamsal olayda etkili olur
Butun canlılar su kullanmak zorunda olduğu icin, yeryuzundeki su miktarı canlıların dağılımını belirler Havadaki nemi oluşturarak aşırı ısınma ve soğumayı onler
Ekosistemdeki su oranının değişmesi o ekosistemdeki canlı sayısını değiştirir

b) Sıcaklık :
Işık etkisiyle yeryuzunde oluşan ısının ortalama değerine sıcaklık denir Cevredeki ısı miktarına gore sıcaklık artar ve azalabilir Canlı yaşamı icin son derece onemli olup hucrelerdeki (enzimlerin gercekleştirdiği) kimyasal tepkimeler belirli sıcaklıklarda gercekleşir
Canlının yaşamı, kendi vucut sıcaklığına uygun cevre sıcaklığının sağlanmasına bağlıdır Sıcaklığın değişmesi canlı sayısını değiştirir Bu nedenle de canlıların yeryuzundeki dağılışını, coğalmasını ve omrunu belirler

c) Işık :
Guneş enerjisinin yayılmasıyla oluşur Uzerinde taşıdığı enerji canlıların temel enerji kaynağını oluşturur yani yeryuzundeki enerjinin temel kaynağı ışık enerjisidir
Işığın şiddeti ve suresi ekosistemdeki, yeryuzunun ısınmasında, yağışların oluşmasında, ruzgarların oluşmasında, iklimin belirlenmesinde, yeşil bitkilerin fotosentez, terleme, cimlenme ve ciceklenme suresinde etkili olur
Guneş ışığının yeryuzundeki dağılımı farklı olduğu icin her bolgedeki ışığın etkisi de farklıdır ve farklı iklim şartlarının oluşmasına neden olur Bu nedenle ışık canlıların doğadaki dağılımını yani ekosistemleri değiştirebilir

d) Toprak :
Yerkabuğunun en ust katmanına toprak denir Canlı organizmalar toprağın uzerinde ve icinde yaşayabilirler Toprak milyonlarca yıllık bir surec icinde buyuk kaya kutlelerinin parcalanmasıyla oluşmuştur İcerisinde taş, kum, kil, mineral, tuz, su hava, mikro organizmalar ve canlı kalıntıları bulunur
Canlı varlıklar su ve mineral ihtiyacını doğrudan topraktan karşılarlar Toprağın yapı ve ceşidi, uzerinde yaşayacak bitkilerin turunu etkiler Bitkinin gelişmesi, fotosentez yapabilmesi icin gerekli su ve minerallerin bulunduğu, bitkilerin tutunduğu toprak miktarının azalması ya da ihtiva ettiği maddelerin azalması bitki sayısını dolayısıyla ekosistemleri değiştirir
(Humuslu topraklar en verimli topraklardır Yapısında bitki yaşamı icin onemli olan ceşitli mineralleri bulundurur)




e) İklim :
Uzun zaman surecinde, bir bolgeyi etkileyen atmosfer şartlarına iklim denir
İklim şartlarını ışık, sıcaklık, nem, yağışlar, ruzgarlanma gibi faktorler oluşturur Bir bolgenin iklimini ekvatora uzaklığı, denizden yuksekliği ve denizlere olan uzaklığı doğrudan etkiler
Canlılar, kendilerine uygun iklim şartlarında yaşamlarını surdururler İklim şartları uygun olan topraklarda bol miktarda bitki ve yoğun olarak hayvan ceşitleri bulunur İklim şartların değişmesi, canlı sayısını, canlı ceşidini, canlıların yaşamını ve yayılmasını bu nedenle de ekosistemleri etkiler (Yeşil alanların azalması, volkanik patlamalar, sıcaklığın azalması iklimin değişmesine neden olur)

f) Hava :
Atmosferi oluşturan gaz karışımına hava denir Havanın yapısında oksijen, karbondioksit, azot, soy gazlar, tozlar, mikroorganizmalar ve su buharı bulunur Solunumda kullanılan oksijen ve fotosentezde kullanılan karbondioksit havadan alınır Havanın gaz iceriğinin değişmesi havanın kirlenmesine neden olur Bu da ekosistemleri değiştirir

Ekosistemlerin Surekliliği :
Ekosistemlerin surekli olabilmesi icin;
1 Ureticilerin (yeşil bitkiler, su yosunları, bakteriler, mantarlar ve oglenalar),
2 Tuketicilerin (insanlar, hayvanlar, mantarlar),
3 Ayrıştırıcıların (Bakteriler ve mantarlar),
4 Yeterince guneş ışığının,
5 Ham maddenin (kalsiyum, azot, fosfor, su, oksijen, karbondioksit gazı) bulunması ve surekli olması gerekir

9 Besin Zinciri :
Ekosistemdeki canlılar yaşamlarını surdurebilmek icin o ekosistemdeki hem canlı hem de cansız varlıklara ihtiyac duyarlar Ekosistemde canlı ve cansız varlıklar arasındaki uyumlu ilişkiye ekolojik denge denir Ekosistemin surekli olabilmesi icin ekolojik dengenin korunması gerekir
Ekosistemlerde, canlıların kullandığı maddelerin kullanıldıktan sonra tekrar geri donuşmesine (uretilmesine) dongu denir Doğadaki ekosistemlerde besin dongusu ve madde dongusu olmak uzere iki ceşit dongu vardır
Ekosistemi oluşturan (Dunya ’da yaşayan) butun canlılar yaşamlarını surdurebilmek icin besin ve enerjiye ihtiyac duyarlar Canlıların ihtiyac duyduğu enerjinin temel kaynağı guneş enerjisidir
Ureticiler, guneş enerjisini kullanarak fotosentez yoluyla besin uretir, tuketiciler de uretilen bu besinleri kullanırlar Uretici ve tuketicilerin atıkları ve oluleri ayrıştırıcılar tarafından parcalanır ve elde edilen (inorganik) maddeler toprağa verilerek bu maddelerin ureticiler tarafından tekrar kullanılması sağlanır Boylece madde ve enerji bir canlıdan diğerine aktarılmış olur
Madde ve enerjinin bir canlıdan diğerine aktarılması sonucu oluşan canlılar sıralamasına besin zinciri denir Besin zincirinde her halka bir canlıyı temsil eder
Besin zincirinin ilk grubunu (basamağını) ureticiler, son grubunu da (basamağını da) 3 dereceden tuketiciler oluşturur
Madde ve enerji besin zincirinde ureticilerden tuketicilere doğru aktarılır
Ekosistemlerde cok sayıda besin zinciri vardır ve ekosistemlerdeki besin zincirlerinin tamamına besin ağı (besin dongusu) denir Ekosistemlerdeki besin zincirinin en sonunda insan bulunur Yeryuzundeki butun canlılar cok buyuk ve karmaşık bir besin ağı icinde birbirlerine bağlanmıştır Farklı beslenme şekilleri, farklı ekosistemleri birbirine bağlar

netten alıntıdır