Bretton Woods Anlaşması Ve Sistemi Nedir?

İkinci Dünya Savaşı ’ndan sonradan ülkeler dünya ticaretini serbestleştirecek, yıkılan ekonomilerin onarımını kolaylaştıracak uluslararası ticari ve parasal sistemin kurulması nedeniyle 1944 yılında ABD ’nin New Hampshire ’deki Bretton Woods kasabasında toplandılar Bu toplantılar esnasında demin iki savaş arasında negatif etkilenen finansal ve hesaplı krizlerin etkisinden kurtulamamış olan ülkeler İngiltere ve Amerika ’nın uzlaşması sonucu şekillenen Bretton Woods anlaşmasını kabul etmişlerdir
Konferans esnasında Keynes tarafından hazırlanan “İngiliz Planı ile Amerikan define bakanı White kadar hazırlanan “White Planı elde etmek üzere iki dizayn görüşülmüş, sonuçta White planına yakın bir sistem kabul edilmiştir İngiltere savaşın başında beri ABD ’den kayda değer miktarda dış borç almış az önce ödeyememişti, bu yüzden keza yıkılan ekonomisine kaynak bulmak hem de dış borcunu ödeyebilmek için uluslar arası bir mekanizmanın kurulmasını ve yıkılan ekonomilerini gidermek isteyen ülkelere kredi vermesini istiyordu Keynes ’in planına göre uluslararası denkleşmenin yükünü yalnızca açık veren yok pozitif veren ülkelerde yüklenmeliydi, zira açık veren ülkeler uyguladıkları parasal ve para politikalarıyla, ticari ve mali kısıtlamalarla ya da çoğunlukla başvurdukları bir usul olan devalüasyonla baştan 1929 yılındaki gibi bir buhrana dünyayı sürükleyebilirlerdi
Keynes Planı ’nda uluslararası bir Kliring Birliği kurulması öğüt edilmiştir, bu birlik dünyanın merkez bankası gibi çalışacaktı ve Bancor adı bahşedilen bir ödeme aracı çıkartılacaktı
ABD ise savaştan güçlenerek meydana çıkan bir ekonomiye sahip olarak, kurulacak sistemin altın standardındaki gibi istikrarlı olmasını, bu yüzdende sabit bir kur sisteminin kurulmasını savunuyordu Hem yıkılan ekonomilerin bitmiş onarılması için uluslararası bir kuruluşun oluşturulmasını istiyordu, ama dış denkleşme zorunluluğunun yalnızca açık veren ülkelere yüklenmesi taraftarıydı
1 temmuz 1944 yılında yapılan görüşmeler neticesinde Milletlerarası Para Fonu (IMF) ve Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRDünya Bankası) kurulması kabul edildi
Bu konferanslara kırk dört ülke temsilcisi katılmış katılımcıların çoğunu az gelişmiş ülkeler oluşturmaktaydı Romanya dışındaki sosyalist ülkeler, fona aza olmamış ve sistemin dışarıda kalmışlardır İsviçre ise açık sözlülük ilkesiyle ters düşeceği düşüncesiyle anlaşmayı imzalamamıştır
Bretton Woods Sisteminin İşleyişi
Bu sistem ayarlanabilir değişmez kur modeline dayanmaktadır Bu sisteme tarafından ABD dışındaki üye ülkelerin ulusal para birimleri Amerikan Doları cinsinden tanımlanır yalnız ABD ’nin para birimi ise diğer bir ülkenin para birimine yok 1 ons ağırlığındaki altına 35$ fiyatından bağlanmıştır Her ulusal paranın dolar paritesi olduğu gibi altın paritesi de bulunuyordu Sistem dolambaçlı olarak altına dayanmaktaydı bu yüzden sisteme altın kambiyo sistemi (gold exchange system) de denilmiştir Dış açıkla karşılaşan ülkeler IMF ’den kısa süreli kredi kullanarak dengeyi sağlamaya çalışırlar; eğer alınan kredi, uygulanan para ve maliye politikaları, dengeyi sağlamaya yetmezse, o vakit devalüasyona başvurabilecektir Bu devalüasyon oranı eğer %10 dan fazla olacaksa IMF ’den müsade almak gerekmektedir Bretton Woods sistemi Amerikan Dolarını rezerv para statüsüne sokarak, Amerika ’yı bir nevi dünyanın merkez bankasına dönüştürmüştür Yabancı merkez bankaları ,dolar rezervlerini Amerika ’nın merkez bankasına arz ederek diledikleri zaman altına çevirebilmekteydiler; bu yüzden dolara altından daha iyi bir para gözüyle bakmaktaydılar
Bu koşul Amerika ’ya sağlam ve kuvvetli ekonomisiyle, öteki ülkelere kadar avantaj kazandırmıştır
Sistemin Yıkılışı
1944 yılında sabit kur modeline dayanarak başlayan sistem, 1973 Mart ayında başlıca sanayileşmiş ülke paralarının dalgalanmaya bırakılmasıyla yıkılmıştır 1960 ’lara değin artı bir sorun çıkarmadan gelen sistem, bir takım aksaklıklar yüzünden yıkılmıştır*Bunlardan birincisi,dış denkleşme sorunu, dış açık veren ülkelere zorunluluk yükleyen bu sistem, dış pozitif veren ülkelere denge sorumluluğu yüklemeyerek eşitsizliğe neden olmaktaydı, likidite sorunu ayrıca sisteme zarar veren sorunlardandı rezerv olarak dolar ve altını kullanan sistem artan bir şekilde çoğalan likidite talebine tatmin edici altın üretimi olmaması nedeniyle tıkanmaya başlamıştır Keza ABD ’nin giderek gelişen dış ödeme açıkları likidite ihtiyacını arttırmıştır, ama altın üretiminin yetersizliği ve gitgide artarak sanayide daha çok kullanılması sebebiyle ihtiyaca yanıt verememeye başlamıştı Bu da dolara olan güveni sarsmaya başladı
Bu sistem ayrıca az gelişmiş ülkelerin sorunlarına cevap verememiştir Bu ülkelere yeteri dek gerçek kaynak transferi yapmamıştır
Kaynakça:
HALİL SEYİDOĞLUULUSLARARASI İKTİSAT