Bağırsaklarda hareketlilik dengesi

Bağırsaklarda hareketlilik dengesi

Konya'da sağlık ocağında pratisyen hekim olarak calışırken, 4050 yaşlarında, devlet memuru, kabızlık şikayeti yuzunden surekli ilac yazdıran bir hastamız vardı O donemde doktorlar yazdığı muddetce hastalar istedikleri kadar ilac alabildiğinden, nerdeyse her hafta kabızlık ilacı yazmaktan bıkmıştık Ancak hastamız, cok miktarda ilac almadan, asla bağırsaklarını boşaltamadığını ve ilaca alışkanlık geliştiğini soyluyordu Bu, tamamen yanlış ilac kullanımı neticesi ortaya cıkan bir bağırsak problemiydi

imagesbagirsaklardahareketlilikdengesi5aff07507e82d

Hayatımızı surdurebilmemiz icin, Allah'ın yarattığı nimetlerin icinden, hucrelerimiz icin gerekli gıdaların sindirim ve emilimi icin ağızdan başlayıp, yemek borusu, mide, ince bağırsaklar, kalın bağırsaklar ile devam eden ve anusle son bulan sindirim kanalımız cok mukemmel bir duzen ve program icinde, biz hic farkında olmadan calıştırılır Sindirim sisteminin gecesigunduzu ve dinlenmesi yoktur, otonom sinir sisteminin kontrolu altında hic yorulmadan calışır

Embriyolojik gelişmeyle birlikte ağzımızdan itibaren iceriye doğru cokerek gelişen bağırsaklarımız, bir manada dış cevrenin devamı olarak kabul edilebilir Nasıl ki, bedenimizin dışını kaplayan derimiz, dış dunyanın aşındırıcı şartlarına karşı keratinize epitelyum ile kalınlaştırılıp guclendirilmiş ise, bağırsaklarımızın ic yuzeyi de sindirim enzimleri ve salgılar uretebilecek, emilme işini yapabilecek ince bir mukoza ile kaplanmıştır

Kanalın bir ucundan giren gıda maddeleri, sindirime tabi tutularak yapıtaşlarına parcalanır Ortaya cıkan faydalı maddeler emilerek kana gecer Boylece vucuda dahil edilir Faydasız veya zararlı olanlar da bağırsak boşluğunda kalır ve dışkı olarak atılır Derimiz vucudun dışıdır ve cok sayıda mikrobun (bakteri) yaşamasına imkan vardır Aynı şekilde bağırsaklarımızda vucut hucrelerimizden daha fazla bakteri yaşamakta fakat normal şartlarda hastalık yapmamaktadırlar

Uzun bir boru gibi olan sindirim kanalına giren gıdalar, nasıl oluyor da bir uctan diğer uca doğru hızla boşalıp gitmiyor? Bunun sebebi, kanalın cok uzun ve kıvrımlı olması, aynı zamanda duvarlarının duz kaslardan yapılmış bir tabaka ile cevrilmiş olmasıdır Bu kas tabakası, periyodik bir kasılma duzeninde yaratılmıştır; ağır ağır kasılıp gevşeme hareketleriyle gıdaları sindirime uygun bir hızda ileriye doğru iletir

Bağırsaklarımızdaki hareketin hızı cok hassas bir denge ile kontrol edilmektedir Uygun hızın ustune cıkıldığında gıdalar midebağırsak sistemi icinde daha kısa sure kalırlar, sindirim ve emilim icin yeterli zaman olmaz ve dışarı atılarak israf edilmiş olur Nitekim ishal durumunda ortaya cıkan durum budur İshalin gayesi bağırsaklarda istenmeyen, rahatsız edici, bayatladığı icin bozulmuş ve toksin yayan gıdalar bulunduğunda onları hızla vucuttan atarak daha fazla zehirlenmenin onune gecmektir Bağırsak hareketleri uygun hızın altına duştuğunde ise, gıdalar mide ve bağırsaklarda daha uzun sure kalır ve bağırsaklar boşalamadığından buyuk sıkıntıya sebep olur

Bağırsaklarımızda hareketin dengeli ve duzenli yapılması icin, sindirim sisteminin hicbir organ veya sistemde olmayan kendine has sinir sistemi mevcuttur Buna organın ic (intrensek) sinir sistemi denmektedir İc sinir sistemi, beyin ve omurilikten bağımsız calışabilen sinir hucrelerinden (noron) yapılmış bir ağ şeklindedir; sindirim sistemindeki bu sinir ağına ikinci beyindenmektedir

Sindirim kanalında, omurilikte bulunandan daha fazla sinir hucresi vardır Birbiriyle bağlantılı iki tabaka halindeki bu sinir ağının birincisi bağırsak duvarını doşeyen duz kasların arasında bulunur (myenterik pleksus) Refleks olarak calıştırılan bu tabaka, daha cok bağırsak hareketlerinin duzeninden sorumlu olup, beyin ve omurilikten gelen sempatik ve parasempatik sinirlerden de etkilenir Bağırsaklar besin maddesi ile dolu olduğunda, bu sinir ağı uyarılır ve bağırsak hareketleri beyin ve omurilikten bağımsız olarak artırılır Dolu olma dışında, besin maddelerinin bağırsak ic yuzeyine dokunması da, bağırsak hareketlerinin artmasına sebep olur Bunların dışında bağırsak icinde rahatsız edici yabancı bir materyal bulunursa, bu sinir ağı devreye girerek bağırsaklar hızlandırılır İkinci sinir ağı bağırsakların ic yuzeylerine daha yakın bulunur (meissner pleksusu) Bu sinir ağı da refleksle uyarılır ve daha cok bağırsak kan akımı ve bağırsak salgılarını ayarlamadan sorumludur

Bağırsak hareketlerinde ritim
Enteresandır ki bağırsaklarımız da aynı kalbimiz gibi duzenli aralıklarla kasılmaktadır Dalgalanma şeklindeki bu duzenli kasılmaya peristaltik hareket denir Nasıl ki kalb dakikada yaklaşık 6080 defa kasılır ve kanı pompalar Benzer şekilde mide dakikada uc, on iki parmak bağırsağı dakikada 12, ince bağırsağın diğer kısımları dakikada dokuz defa kasılır Kalın bağırsaklarda da ritmik kasılmalar vardır Defi hacete (dışkılamaya) sebep olan kalın bağırsak kasılmaları yarım veya bir gunde bir defa ortaya cıkar Cocukluk veya genclik cağında hususiyetle okul gibi ev dışı mekanlarda tuvaletlerin temiz olmaması sebebiyle tuvalete gitmekten kacınmak doğru bir davranış değildir Yarım veya bir gunde tekrarlanan kalın bağırsağın boşaltıcı hareketlerini değerlendirmek gerekir Kalın bağırsak hareketleri geldiğinde kişi bunu hisseder ve tuvalet ihtiyacı ortaya cıkar Kişi bu ihtiyacı bastırırsa, bazı kişilerde 1015 dakika sonra hareketler, yarım veya bir gun sonra tekrarlayacak şekilde kaybolur Bu şekilde kalın bağırsak hareketleri baskılanan cocuk ve genclerde, ileri yaşlarda tedavisi zor kabızlık ortaya cıkabilir

Bağırsak tembelliği
Her kabızlık durumunda aşırı ilac kullanımı doğru değildir Tedavide hemen ilac kullanmak yerine tabii metotlardan faydalanabiliriz Mesela bunun icin en iyi yol, lifli gıdaların yenilmesidir Lifli gıdalara pırasa, ıspanak, kayısı, salata, kuru incir ve benzeri sebze ağırlıklı bazı gıdalar ornek verilebilir İlac kullanıldıkca bağırsak hareketlerine gerek kalmadan bağırsaklar boşaltılabileceği icin bağırsaklar normal fonksiyonları baskılana baskılana calışmayı unutur Kaslar zayıflar ve kalıcı kabızlık ortaya cıkar Bu durumda hayat boyu ilac kullanmak gerekir Dışkıları, bağırsaklarında taşlaşmış gibi sertleşen hastalar, ancak lavman adı verilen mudahale ile bağırsaklarını boşaltabilirler

Bağırsaklarımızda hareket ceşitleri
Peristaltik hareketin en onemli sebebi, bağırsakta gıda bulunmasıdır İcindeki maddelerden dolayı gerilmiş olan bağırsak bolgesinin ust tarafında peristaltik hareket başlar Boğum şeklindeki bu hareketler, yukarıdan aşağıya (anuse doğru) ilerler Kasapların koyun bağırsağını elleriyle boşaltmalarına benzer şekilde daralmış halka aşağıya doğru bağırsak muhtevasını ilerletir İkinci hareket tipi de karıştırıcı hareketlerdir Bu hareket tipinde, ilerletmeden ziyade besinlerin mide ve bağırsak icinde sindirim sıvıları ve onların icinde bulunan enzimlerle karışmaları temin edilir

Kusma durumunda ise, peristaltik hareket tam tersine aşağıdan yukarıya doğru gercekleşir ki, buna tersine peristaltik hareket adı verilir Bunun cok enteresan bir hikmeti vardır Zararlı maddeler aşağıdan ishal şeklinde atılırken, henuz midede bulunan zararlı maddeler, sisteme dahil edilmeden kusma şeklinde ağızdan atılır Ya normalde de işler karışsa ve hareket tersine olsaydı halimiz ne olurdu? Zira peristaltik hareketin kusmada aşağıdan yukarıya hangi mekanizmalarla tersine dondurulduğu tam olarak bilinmemektedir

Peristaltik hareketin başlatılmasının sebeplerinden birisi de bağırsağın dolarak gerilmesidir Bundan dolayı kabızlık tedavisinde bağırsağın gerilmesini sağlamak ve hareketleri artırmak gayesiyle, lifli gıdaların alınması cok muhimdir Lifler bağırsakta sindirilemediğinden, emilemezler ve bu sebepten su cekerek bağırsağın gerilmesine sebep olurlar Lifli beslenme ayrıca şişmanlık ve kanda kolesterol yukselmesi durumlarının tedavisinde de tavsiye edilir Cunku lifler fruktoz gibi şekerlerin ve kolesterolun bağırsaklardan emilmesini zorlaştırır Hem fruktoz ve hem de kolesterolun emiliminin azaltılması, bircok hastalığın gelişmesinin onleme acısından tavsiye edilmektedir

Bağırsaklar ne kadar akıllı?
Bildiğimiz uzere aklımızın kaynağı sebepler planında beyindir Bağırsaklarımızda da yabancı bir bilim adamının isimlendirmesiyle ikinci beyinolarak adlandırılabilecek sanki akıllıymış gibi bazı davranış şekilleri vardır Bunun guzel bir misali bağırsakların yutulan bir iğneden kacmalarıdır İğne yutan hanımlar bunu gayet iyi bilirler Dikiş dikerken dudaklar veya dişler arasına alınan iğne, kaza ile yutulabilir Cok yuksek bir korkuyla acil servise gidilir Doktorlar korkulacak bir şey olmadığını, ani hareket edilmezse iğnenin mide veya bağırsaklara batmadan makattan tuvalette dışarı cıkacağını soylerler Hasta biriki gun rontgen cekilerek takip edilir İğnenin yavaş yavaş aşağıya doğru seyahat ettiği rontgen filmleriyle anlaşılır En sonunda da iğne herhangi bir yere batmadan ve zarar vermeden dışarı atılır İğne ucunun bağırsak ic duvarına dokunması ile bağırsak sinir sisteminin refleks hareketlere sebep olması neticesinde, iğne bağırsağa batmaz Bircok kıvrıma ve cok sayıda guclu hareketlere rağmen, iğnenin bağırsak duvarına batmaması gercekten bir yaratılış mu'cizesidir Akılsız bağırsakların akıllı gibi davranışları Alim ve Hakim bir Yaratıcı'yı gostermiyor mu?

Yutulan iğne nasıl ki bağırsağa iceriden batmaz, aynı şekilde bağırsaklar dış duvarlarından girmeye calışan iğnelerden de kacarlar Genellikle trafik kazalarından sonra acil servise getirilmiş hastalarda ic kanamadan endişe edilir İc kanama (karın icine kanama) olup olmadığını anlamanın en kolay yolu, karın derisinden karın icine iğne sokarak enjektore kan gelip gelmediğine bakmaktır Doktorlar hic korkmadan karna iğneyi batırırlar İğne ucunun bağırsağa dokunmasıyla birlikte hızla iğne ucundan uzaklaşırlar Bağırsak sinir sisteminin kaslarda refleks harekete sebep olması bu kacışta rol alır

İkinci beynimiz
Son yıllarda ikinci beynimiz olarak adlandırılan bağırsak sinir ağlarının, yukarıda anlatılan hareket dengesi ile ilgili faaliyetlerinin yanında, davranışlarımızda da tesirli olduğu iddia edilmektedir Sindirim sisteminin sinir sistemi aynı beynimiz gibi mutluluk hormonu olarak adlandırılan serotonin uretir Serotonin uykuya sebep olduğu gibi, şiddetli ağrıların azaltılmasında da rolu vardır

Bağırsak sinir siteminin insan davranışlarında ve psikolojisinde belirleyici olduğu iddia edilmektedir Bu acıdan bağırsaklar, muhtemelen bundan sonra bilim adamlarının calışmalarına malzeme olacak şekilde, hayatın onemli sırlarını barındırıyor olabilir Akıllıymış gibi işleyen sindirim sistemiyle surekli hareket halinde olan, ancak hareketliliğini genelde gormezden gelmeyi tercih ettiğimiz karnımız, son donemde ilmi araştırmaların odağına yerleşti Ayrıca heyecanlanma, korkma gibi durumlar ve bazı psikolojik bozukluk ve hastalıklarda ishal, kabızlık, şişkinlik, hazımsızlık ve gaz gibi bağırsak rahatsızlıklarının olduğu da unutulmamalıdır

Columbia Universitesi'nden Prof Michael Gershon The Second Brain(İkinci Beyin) adında bir kitap yazdı Ona gore ikinci beyinasıl beynin bir kopyasıdır Yazar, noronların, salgılanan maddelerin (transmitter) ve alıcıların (reseptor) neredeyse birbirinin aynısı olduğunu iddia etmektedir Son yıllarda norogastroenteroloji adında yeni bir bilim alanından soz edilmektedir Psikolojimizin sindirim sistemine tesirleri kesin olarak bilinmektedir Sindirim sistemimizdeki ikinci beyin denilen norolojik ağın psikolojimize tesiri ise araştırılmaktadır

Hayat boyu bağırsaklarımızı duzenli ve dengeli calıştıran Rabb'imize; Bana rahatsızlık veren şeyleri giderip, sıhhat ve afiyet veren Allah'a hamd olsun* duasını okuyarak şukretmeliyiz

* Elhamdulillahillezi ezhebe anni'leza ve afani min zalik